Λογοτεχνία - Γραφή

Ένα μοναδικό ντοκουμέντο έρχεται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας. Ο Μορίς Λεβέ, ερευνώντας για περισσότερο από είκοσι χρόνια οτιδήποτε σχετικό με τον Μαρκήσιο ντε Σαντ στα δημόσια αρχεία και στις ιδιωτικές συλλογές, ανακάλυψε μια αλληλογραφία-θησαυρό: μια σειρά επιστολών που επιβεβαιώνουν την παθιασμένη ερωτική περιπέτεια του συγγραφέα της "Ιουστίνης" και του "120 ημέρες στα Σόδομα" με τη νεαρή και όμορφη κουνιάδα του Αν-Προσπέρ ντε Λονέ. Για πρώτη φορά προσφέρεται στον ντε Σαντ η ζωντανή εικόνα της απρόσιτης παρθένου που θα ενσαρκώσει τις πιο ακραίες ερωτικές του φαντασιώσεις: αιμομιξία, ιεροσυλία, αμαρτία, ακολασία. Αυτό που εκπλήσσει περισσότερο είναι το πάθος με το οποίο ρίχνεται σ' αυτό τον παράνομο δεσμό η υποψήφια μοναχή: υπογράφοντας με το αίμα της τις επιστολές, δίνει συμβολικά το μέτρο της απόλυτης θυσίας. Ο Μορίς Λεβέ ξετυλίγει και σχολιάζει ένα από τα πιο σκοτεινά επεισόδια στην πολυτάραχη ζωή του Μαρκήσιου ντε Σαντ. Επιπλέον, παραθέτει, μεταξύ άλλων, μία αδημοσίευτη σειρά επιστολών ανάμεσα στον ντε Σαντ και στη σύζυγό του Ρενέ Πελαζί, που φωτίζουν το μύθο μιας ανεπανάληπτης όσο και αμφιλεγόμενης προσωπικότητας.

Ο Τσβάιχ και ο Ροτ είναι σαν να έχουν φτιαχτεί ο ένας για τον άλλο. Δυο άνδρες που πέφτουν και οι δυο, αλλά κρατούν τα χέρια τους για καιρό.
ΟΣΤΑΝΔΗ 1936. Η βελγική παραθαλάσσια πόλη δέχεται στα θέρετρα της πλήθος καλλιτέχνες, διανοούμενους αλλά και αλλόφρονες, που βρίσκονται εκεί μετέωροι μπροστά στο θέαμα της αβύσσου που θα προκαλέσουν σύντομα ο φασισμός και ο πόλεμος στην Ευρώπη. Εδώ βρίσκεται και ο Στέφαν Τσβάιχ, ένας άνθρωπος σε κρίση: ο Γερμανός εκδότης του τον έχει μόλις απορρίψει, ο γάμος του είναι στα πρόθυρα της διάλυσης και το σπίτι του στην Αυστρία δεν το νιώθει πια οικείο. Μαζί με τη Λόττε, την ερωμένη του, αναζητά καταφύγιο σε αυτόν τον παράδεισο με τους χαλαρούς περιπάτους και τις ομπρέλες για τον ήλιο. Και εδώ ακριβώς επανασυνδέεται με τον αποξενωμένο φίλο του Γιόζεφ Ροτ. Ερωτεύεται κι εκείνος, για μια τελευταία φορά, τη συγγραφέα Ίρμγκαρντ Κουν, η οποία απλώς ήθελε να ξεφύγει από τη χώρα των καμένων βιβλίων. Ο έρωτας του Ροτ και της νεαρής παθιασμένης Κουν είναι τόσο αναπάντεχος όσο εξωπραγματική φαίνεται η φιλία μεταξύ του ευκατάστατου Τσβάιχ και του γερού πότη Ροτ.
Στην Οστάνδη αυτό το καλοκαίρι βρίσκονται επίσης όλοι όσοι δεν έχουν πλέον σπίτι στη ναζιστική Γερμανία. Ο Έγκον Κις και ο Έρνστ Τόλλερ, ο Άρθουρ Καίστλερ και ο Χέρμαν Κέστεν, οι "απαγορευμένοι" ποιητές και συγγραφείς. Ο Φόλκερ Βάιντερμαν αφηγείται τα όνειρά τους, τους έρωτές τους, την απελπισία τους.
Προς στιγμήν μια εύθραυστη ευδαιμονία δημιουργείται· καθώς όμως η Ευρώπη βυθίζεται στο σκοτάδι, οι φίλοι βρίσκονται παγιδευμένοι σε ένα αλλόκοτο είδος διακοπών, κοιτάζοντας τον κόσμο γύρω τους να τυλίγεται στις φλόγες.

Σ' αυτό το μικρό αλλά μεστό βιβλίο της, η Ζακλίν ντε Ρομιγί μοιράζεται μαζί μας μιαν ανακάλυψή της. Όταν μερικές, μετρημένες στα δάχτυλα, στιγμές της ζωής της επανήλθαν τελείως απρόσμενα στη μνήμη της, έμεινε έκθαμβη: Το νόημα αυτής της θάμβης γυρεύει να κατανοήσει στις σελίδες του. Ο χρόνος στον οποίο ζούμε είναι άραγε ο μοναδικός; Μήπως υπάρχει και κάποιος άλλος που δεν τον βλέπουμε, ένας χρόνος διαφορετικός; "Φαντάζομαι λοιπόν", μας λέει, "πως ό,τι ζούμε εγγράφεται ολόκληρο στο κινητό πλαίσιο του παρόντος και της γοργής εξέλιξής του, που λίγο ως πολύ προορίζονται στη λήθη, αλλά επίσης και σε ένα άλλο επίπεδο, στο οποίο κανονικά δεν έχουμε πρόσβαση και όπου διατηρούνται στο χρόνο εντυπώσεις που θεωρούμε φευγαλέες επειδή η άποψή μας για τα πράγματα δεν είναι πλήρης. Τούτη τη διαρκή και άγνωστη σε μας όψη μπορούμε να την ονομάσουμε πολύ απλά Αιωνιότητα". Η μεγάλη ελληνίστρια αποφεύγει να δώσει μια θρησκευτική εξήγηση στη συγκεκριμένη εμπειρία. Αρκείται να την ενσωματώσει στην ακλόνητη πεποίθηση που τη συνόδευσε σε όλη τη διάρκεια του μακρόχρονου βίου της και η οποία καθόρισε πολλές φορές τη στάση της: "Υπάρχει κάτι άλλο".

Τριάντα έξι σύντομα κείμενα για ό,τι καλύτερο μου έχει συμβεί, από την οικογένεια και τους φίλους μου ως το πάθος με το γράψιμο. Μια επιλεκτική αυτοβιογραφία.

Το OuLiPo [Ouvroir de Litterature Potentielle (Εργαστήριο Δυνητικής Λογοτεχνίας)], ένα από τα πιο συναρπαστικά και κυριολεκτικώς ψυχαγωγικά λογοτεχνικά κινήματα του 20ού αιώνα, γεννήθηκε στη Γαλλία, το 1960, από τους Raymond Queneau και Francois Le Lionnais, και γρήγορα στρατεύτηκαν στις τάξεις του σημαντικοί συγγραφείς και καλλιτέχνες,. Γάλλοι και μη, ανάμεσα στους οποίους εξέχουσα θέση κατέχουν ο Jacques Roubaud, ο Jacques Bens, ο Marcel Benabou, ο Αμερικανός Harry Mathews, ο Ιταλός Italo Calvino και, εξοχότερος όλων, ο Αναγεννησιακός Georges Perec. Το OuLiPo, μότο του οποίου θα μπορούσε να είναι η φράση του Robert Louis Stevenson "Η λογοτεχνία είναι παιχνίδι, αλλά πρέπει να παίζεται με τη σοβαρότητα την οποία αποδίδουν στο παιχνίδι τους τα παιδιά|, έδωσε στην παγκόσμια γραμματεία αριστουργήματα όπως το πολυσονέτο του Queneau "Εκατό τρισεκατομμύρια ποιήματα", το πολυδαίδαλο "Αν μια νύχτα του χειμώνα ένας ταξιδιώτης..." του Calvino και, κορυφαίο, το πολυμυθιστόρημα "Ζωή οδηγίες χρήσεως" του Perec

Ένα ταξίδι στη ζωή αυτού του συναρπαστικού αντικειμένου που επινοήσαμε ώστε να διασχίζουν οι λέξεις τον χώρο και τον χρόνο. Η ιστορία της κατασκευής κάθε είδους βιβλίου που έχουμε χρησιμοποιήσει σε σχεδόν τριάντα αιώνες: βιβλία φτιαγμένα από καπνό, από πέτρα, από λάσπη, από καλάμια, από μετάξι, από δέρμα, από δέντρα, και, πιο πρόσφατα, από πλαστικό και φως. Παράλληλα πρόκειται για ένα ταξιδιωτικό βιβλίο. Μια πορεία με ενδιάμεσες στάσεις στα πεδία της μάχης του Αλέξανδρου και στη Βίλα των Παπύρων, κάτω από τη λάβα του Βεζούβιου, στα ανάκτορα της Κλεοπάτρας και στη σκηνή της δολοφονίας της Υπατίας, στα πρώτα γνωστά βιβλιοπωλεία και στα εργαστήρια χειρόγραφης αντιγραφής, στις πυρές όπου κάηκαν απαγορευμένοι κώδικες, σε γκουλάγκ, στη βιβλιοθήκη του Σεράγεβο και στον υπόγειο λαβύρινθο της Οξφόρδης το έτος 2000. Ένα νήμα που ενώνει τους κλασικούς με τον ιλιγγιώδη σύγχρονο κόσμο, συνδέοντάς τους με θέματα σημερινά: ο Αριστοφάνης και οι διώξεις κατά της σάτιρας, η Σαπφώ και η λογοτεχνική φωνή των γυναικών, ο Τίτος Λίβιος και το φαινόμενο των φανατικών οπαδών, ο Σενέκας και η μετα-αλήθεια… Αλλά, πάνω απ’ όλα, πρόκειται για μια συναρπαστική συλλογική περιπέτεια με πρωταγωνιστές χιλιάδες πρόσωπα τα οποία, στο βάθος των αιώνων, συνέβαλαν στη δημιουργία και στην προστασία των βιβλίων: αφηγήτριες, γραφείς, εικονογράφοι, μεταφράστριες, πλανόδιοι πωλητές, δασκάλες, λόγιοι, κατάσκοποι, εξεγερμένοι, μοναχές, σκλάβοι, τυχοδιώκτριες… αναγνώστες σε κορυφές βουνών και δίπλα στη θάλασσα που λυσσομανάει, στις πρωτεύουσες που σφύζουν από ζωή και σε απομακρυσμένους θύλακες όπου βρίσκει καταφύγιο η γνώση σε χαοτικούς καιρούς. Οι κοινοί άνθρωποι των οποίων τα ονόματα συχνά δεν καταγράφει η Ιστορία, αυτοί είναι οι αυθεντικοί πρωταγωνιστές αυτού του βιβλίου.

Εστιάζοντας στο λαϊκό παραμύθι ως ένα σύνολο πολύσημων συμβόλων, κοινωνικών πρακτικών, αισθητικών κανόνων και προσωπικών επιλογών και συναισθημάτων, το βιβλίο αυτό εξετάζει κάποια από τα πιο δυναμικά αφηγηματικά σχήματα που διατρέχουν την καθημερινή ζωή και την προφορική επικοινωνία των ελληνικών αγροτικών κοινοτήτων στη διάρκεια του μεταβατικού 20ού αιώνα, όταν οι αλλαγές στους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτισμικούς μηχανισμούς κοινωνικής συγκρότησης αλλάζουν επίσης και τις αφηγηματικές συνήθειες. Η έρευνα επικεντρώνεται σε ένα σώμα παραμυθιακών παραλλαγών που καταγράφηκε στη διάρκεια μιας μακροχρόνιας επιτόπιας έρευνας σε δύο χωριά της Ρόδου –Αφάντου και Αρχάγγελο–, συγκριτικά με αντίστοιχες προφορικές αφηγήσεις που συγκεντρώθηκαν σε άλλες περιοχές (Μακεδονία, Θράκη, Θεσσαλία, Σποράδες, Κυκλάδες, Κρήτη, αλλά και από προσφυγικούς μικρασιατικούς πληθυσμούς). Με έμφαση στη λαογραφική θεωρία των ειδών, την ιστορικογεωγραφική μέθοδο, τη μελέτη των κοινωνικών και παραστασιακών πλαισίων της αφήγησης και τη συγκριτική ανάλυση θεμάτων, μοτίβων και υφολογικών στοιχείων κάθε παραμυθιού και κάθε αφηγητή, στο πλαίσιο της ευρύτερης ελληνικής, ευρωπαϊκής-μεσογειακής και διεθνούς παράδοσης, η συγγραφέας υπογραμμίζει ότι αφηγητές και ακροατές μοιράζονταν την πεποίθηση ότι τα παραμύθια, αν και ολοφάνερα συνδέονταν με την ψυχαγωγία και έναν κόσμο φαντασιακής εκπλήρωσης των επιθυμιών, κυρίως αξιολογούνταν σε σχέση με τις ίδιες τις ζωές τους, ως ένα μεταμφιεσμένο σύστημα πραγμάτευσης κοινωνικών ρόλων και συμπεριφορών. Από αυτήν την άποψη, οι ψυχολογικές εντάσεις και οι αισθητικές αντιθέσεις του λαϊκού παραμυθιού σχολιάζουν πλευρές της συλλογικής ζωής, από τις οικογενειακές σχέσεις και τις σχέσεις των φύλων έως κοινωνικά-ταξικά, οικονομικά και ηθικά ζητήματα.

"έχω επαναλάβει πλειστάκις ότι διηγούμαι εικονογραφίες λόγου, το έπος των ανύπαρκτων ανθρώπων και το πάθος των ιλαρών αισθημάτων" Τα κείμενα που παρελαύνουν εδώ σχηματίζουν ένα είδος φιλολογικής αυτοβιογραφίας με πρόσχημα (συνήθως) κάποιο βιβλίο, ένα λογύδριο, έναν κατά παραγγελία πρόλογο ή μια αιφνίδια ιδέα. Συμπολεμιστές του ρέοντος συλλογικού, σύμμαχοι εν λόγοις, συμπαραταγμένοι στο μέτωπο του κενού, πόσο απέχουμε εν τέλει "ανάμεσό μας"; Ο συγγραφέας προσπαθεί απεγνωσμένα, πίσω από τη διατύπωση Παρασάγγες (φαρσάγκ: λέξηπερσική, 30 στάδια= 5.350 μέτρα) να αποκαλύψει -ή μήπως να συγκαλύψει- τα σκάνδαλα της προσέγγισης με αναφορές σε μια στρατιά (νυν ή πρώην) φίλων, αλλά ο αναγνώστης δε θα χάσει την ευκαιρία να τον αγνοήσει και να διακλαδιστεί στους πλαταγισμούς των κατεσπαρμένων του βεγγαλικών απογειώσεων. "Το βιβλίο δεν περιλαμβάνει τί μου είπαν εκείνοι, ή τί λέω εγώ για τους ανθρώπους που θα ήθελα να έχω γνωρίσει, αλλά τι ψιθυρίζουν μεταξύ τους καμιά φορά στα όνειρά σας".

Το καλοκαίρι που πέθανε ο Κολτρέιν, το καλοκαίρι της αγάπης και των ταραχών. Μια τυχαία συνάντηση στο Μπρούκλιν οδηγεί δύο νέους στο μονοπάτι της τέχνης, της αφοσίωσης και της μύησης. Η Πάτι Σμιθ θα γίνει ποιήτρια και μουσικός και ο Ρόμπερτ Μέιπλθορπ θα διοχετεύσει το ακραία προκλητικό στιλ του στην τέχνη της φωτογραφίας. Ενωμένοι με τα δεσμά της αθωότητας και του ενθουσιασμού διασχίζουν τη Νέα Υόρκη από το Κόνι Άιλαντ μέχρι την 42η Οδό. Το 1969 το ζευγάρι καταλύει στο περίφημο Hotel Chelsea. Είναι μια εποχή έντονης ευαισθητοποίησης. Ο κόσμος της ποίησης, του ροκ εν ρολ, της τέχνης και της σεξουαλικής απελευθέρωσης εκρήγνυται.

Το βιβλίο δεν αποτελεί απλώς την αυτοβιογραφία της Patti Smith. Γραμμένο με μυθιστορηματικό τρόπο, ξεκινάει ως ιστορία αγάπης και τελειώνει ως ελεγεία, ένας χαιρετισμός προς τη Νέα Υόρκη του τέλους της δεκαετίας του ’60 και των αρχών του ’70. Είναι όμως και το χρονικό της ανόδου δύο νεαρών άσημων καλλιτεχνών, το πρελούδιο της επιτυχίας τους.

Στην εποχή μας, σημειώνει ο Michel de Certeau στο «Η κουλτούρα στον πληθυντικό», «παράγεται μια έρημος για εκείνους τους "απάτριδες", τους πνευματικούς μετανάστες από τους οποίους οι θεσμοί στερούν τις αναπαραστάσεις. Το πνεύμα εκείνο που τις εμψύχωνε δεν έχει εξαφανιστεί. Είναι "αλλού", πέρα από τις δομές που η αποχώρησή του τις έχει μεταβάλει σε ερημωμένα θεάματα ή σε λειτουργίες απουσίας». Στο αγωνιώδες ερώτημα: «Τι να κάνουμε;», τα δοκίμια αυτά, γραμμένα στην έρημο, στέλνουν από την εξορία το μήνυμα: «Να υπερασπιστούμε με ανιδιοτελές πάθος από τη χυδαιότητα της αγοράς και της εξαγοράς τον "Συγκινημένο Άνθρωπο" του Χειμωνά και την υψηλή λογοτεχνία που του πρέπει».