Πολιτική

Ο ΚΛΕΦΤΗΣ ΠΟΥ ΟΝΟΜΑΖΕΤΑΙ ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΑΝΑΜΕΣΑ ΜΑΣ Ο μύθος της φυλετικής ανωτερότητας ανέκαθεν χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για την απόκτηση δύναμης. Δημιούργησε διαχωρισμούς και επέβαλε σιωπή. Ο ρατσισμός είναι συνυφασμένος με την οικοδόμηση των Ηνωμένων Πολιτειών. Το πρώτο βήμα για το χτίσιμο μιας αντιρατσιστικής Αμερικής είναι η αναγνώριση του ρατσιστικού της παρελθόντος – και παρόντος. Το βιβλίο αποτελεί έναν οδηγό για το πώς γεννήθηκε ο ρατσισμός, πώς διαδόθηκε και πώς τελικά μπορεί να εξουδετερωθεί. Μέσα από μια καθηλωτική, γρήγορη και δυνατή αφήγηση, το Stamped ρίχνει φως ακόμα και στις πιο ύπουλες μορφές ρατσιστικών αντιλήψεων και δείχνει τρόπους για να εντοπιστούν και να εξαλειφθούν. “Ενα εκπληκτικά έγκαιρο και κατανοητό μανιφέστο για νέους. Με χιούμορ, σκοτεινό σε κάποια σημεία, αλλά ταυτόχρονα γεμάτο με πληροφορίες, στοχαστικό και ακριβές. Το Stamped είναι το βιβλίο που θα ήθελα να είχα διαβάσει μικρή και είμαι πραγματικά ευγνώμων που μπορούν τώρα να διαβάσουν τα παιδιά μου.

Τα κείμενα του βιβλίου αναφέρονται σε σημαντικές πτυχές της εσωτερικής ζωής των αριστερόστροφων κινημάτων στην Ελλάδα της κρίσης, αν και υπερβαίνουν το συγκεκριμένο χώρο και χρόνο. Στο πρώτο κείμενο εξετάζονται οι έμφυλες σχέσεις στο εσωτερικό των κινηματικών χώρων, αριστερών, αναρχικών και συνδικαλιστικών. Είναι άραγε ισότιμες οι σχέσεις μεταξύ ανδρών και γυναικών στους χώρους που διατείνονται πως αγωνίζονται ενάντια στην πατριαρχία και στις έμφυλες ανισότητες; Ανατρέπονται ή αναπαράγονται οι παραδοσιακοί έμφυλοι ρόλοι στο εσωτερικό τους; Στο δεύτερο κείμενο επιχειρείται η ανασκευή της άποψης, σύμφωνα με την οποία τα κινήματα τύπου "Occupy" και "Αγανακτισμένων" δεν είχαν ηγεσία. Μια πιο προσεκτική ματιά στο "κίνημα των πλατειών" στην Ελλάδα μπορεί να εγείρει το ερώτημα: θα εξασφαλιζόταν η μαζικότητα, η συγκρουσιακότητα, η διάρκεια, το κοινωνικο-πολιτικό εκτόπισμα αυτού του κινήματος, ή τα καινοτομικά του χαρακτηριστικά, χωρίς τη συνδρομή των έμπειρων ακτιβιστών που προσήλθαν μαζικά και κατείχαν καθ' όλη τη διάρκεια των κινητοποιήσεων θέσεις-κλειδιά; Το τρίτο κείμενο εστιάζει στις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις μεταξύ ριζοσπαστών και ρεφορμιστών. Εντοπίζονται και αναλύονται τα μοτίβα αυτών των αντιπαραθέσεων μέσα από την εξέταση των (αντ)επιχειρηματολογιών σε εμβληματικές ιστορικές στιγμές, όπως η Ρωσική επανάσταση, ο Μάης του '68, και η σύγκρουση Ελλάδας - ΕΕ το 2015. Συζητήσεις που στοιχειώνουν το ελληνικό και διεθνές αριστερό και αναρχικό κίνημα και στιγμές που διασταυρώνεται ο "σιδερένιος νόμος της πρωτοπορίας" με το "σιδερένιο νόμο της ολιγαρχίας". Το τέταρτο κείμενο εστιάζει σε μια πτυχή της εσωτερικής ζωής του αναρχικού χώρου, τις καταλήψεις. Το ενδιαφέρον που παρουσιάζουν οι καταλήψεις έγκειται ακριβώς στο ότι πολιτικοποιούν την καθημερινή ζωή και τον ιδιωτικό χώρο. Οι καταλήψεις μετατρέπονται σε εργαστήρια "προεικονιστικής" πολιτικής, όπου κατασκευάζεται μια εικόνα του μέλλοντος. Σε αυτή την περίπτωση, η εσωτερική ζωή του κινήματος παύει να είναι μέσο και μετατρέπεται σε σκοπό. Όμως, το βίωμα της πολιτικοποίησης της καθημερινής ζωής συνυφαίνεται με αυξημένες μέριμνες, πειθαρχίες και κόστη, που βαραίνουν στις πλάτες των καταληψιών και τους/τις επηρεάζουν βαθιά, έως του σημείου να διαταράξουν τη σχέση μεταξύ μέσων και σκοπών.

Ο βασικός κορμός του βιβλίου αποτελείται από τα πολιτικά ημερολόγια δύο περιόδων: 2019-2021 και 2012-2013. Περιλαμβάνονται επίσης και κάποια άλλα κείμενα που έχω κατά καιρούς δημοσιεύσει σε εφημερίδες την περίοδο 2019-2021 αλλά και στο περιοδικό Κάπα το 1987, και τα οποία κατά τη γνώμη μου παραμένουν επίκαιρα στη σημερινή συγκυρία και εξακολουθούν να έχουν γενικότερο ιδεολογικό ενδιαφέρον. Συμπεριλαμβάνεται ακόμα, με τη μορφή εισαγωγής, ένα εντελώς νέο κείμενο, το οποίο εξηγεί την επιλογή της παρέμβασης με τη μορφή πολιτικού ημερολογίου και εμπεριέχει αρκετά βιωματικά στοιχεία, τόσο της πολιτικής όσο και της προσωπικής μου διαδρομής. Παρότι οικονομολόγος –που ως τέτοιος έχει την τάση να εμβαθύνει σε θέματα οικονομίας– θεωρώ ότι η Αριστερά, αν θέλει να ανακτήσει την ιδεολογική, και όχι μόνο, ηγεμονία της, οφείλει να παρεμβαίνει σε μια πολύ ευρεία γκάμα θεμάτων. Γι’ αυτό και στο πολιτικό μου ημερολόγιο θα συναντήσει κανείς από αναλύσεις για τη σημασία της δημοσιονομικής πολιτικής μέχρι λογοτεχνικά κείμενα του Τζόναθαν Κόου, του Αντρέα Καμιλέρι, της Μάρως Δούκα και του Εντουάρ Λουί• από θέσεις για τις ιδιωτικοποιήσεις φυσικών μονοπωλίων μέχρι ζητήματα φύλου• από τα ανθρώπινα δικαιώματα μέχρι την περιβαλλοντική κρίση. Στα μάτια μου, όλα είναι αλληλένδετα, αποτελούν όλα πεδία δράσης για την Αριστερά. Μένει η ματιά του αναγνώστη και της αναγνώστριας.

Στο κείμενό της "Στοχασμοί για τις απαρχές του χιτλερισμού (1939-1940)", η Σιμόν Βέιλ απορρίπτει τη διαδεδομένη τάση να αποδίδεται το φαινόμενο του ναζισμού σε κάποιες γερμανικές εθνικές ιδιαιτερότητες ή στη διαβολική προσωπικότητα του Χίτλερ. Μια τέτοια βολική ερμηνεία απαλλάσσει όσους την υιοθετούν από την υποχρέωση μιας αυτοκριτικής έρευνας, που θα οδηγούσε στην ανίχνευση αρνητικών επιρροών και τάσεων, οι οποίες δεν χαρακτηρίζουν μόνο τον χιτλερισμό αλλά διαποτίζουν ολόκληρο σχεδόν τον δυτικό πολιτισμό. Σύμφωνα με τη Βέιλ, θεμέλιο του χιτλερισμού είναι δύο αρχές: η αρχή της ισχύος και του μεγαλείου, της οποίας κορυφαίο ιστορικό παράδειγμα υπήρξε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, και η αρχή του έθνους ως περίκλειστης οντότητας, υπαγόμενης σε ένα συγκεντρωτικό, γραφειοκρατικό και μιλιταριστικό κράτος. Η Βέιλ εντοπίζει στην αρχαία Ρώμη την ιστορική μήτρα των κατακτητικών πολέμων και του πιο βάρβαρου ιμπεριαλισμού. Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία χρησιμοποιεί την πιο ωμή βία για να καταπιέζει και να λεηλατεί τις υπόδουλες επαρχίες της και για να ξεριζώνει τους πολιτισμούς των λαών που καθυποτάσσει. Η Ρώμη καθιέρωσε ένα συγκεντρωτικό σύστημα κρατικής κυριαρχίας, μια τυραννική εξουσία που αποθεώνει τον αυτοκράτορα, την οποία αντέγραψαν στη συνέχεια ο Λουδοβίκος 14ος και ο Ναπολέων. Ο Χίτλερ επομένως είναι η πιο πρόσφατη ενσάρκωση αυτής της απεχθούς και απάνθρωπης εξουσίας, που κάνει βάρβαρη χρήση της ισχύος, σπέρνοντας την καταστροφή, τη βία και τον τρόμο με τις κατακτητικές εξορμήσεις της.

Πώς είναι δυνατόν να ανατραπεί η αστική ιδεολογία όσο κυριαρχεί ή κεφαλαιοκρατική τάξη πραγμάτων που την διαμορφώνει; Κι επειδή αυτό δεν είναι δυνατόν να συμβεί, πώς είναι τουλάχιστον δυνατόν αυτή να ρηγματωθεί, κάτι που είναι απαραίτητο για να ανοίξει ο δρόμος της επαναστατικής ανατροπής του καπιταλισμού; Αυτό είναι το κρίσιμο αναπάντητο από τους κλασικούς του μαρξισμού και πιο σύγχρονους στοχαστές ερώτημα το οποίο επιχειρείται να αναδειχτεί σε τούτο το δοκίμιο.

Τι εκπροσώπησε η δικτατορία των συνταγματαρχών στην ελληνική ιστορία; Ήταν μια «παρένθεση» που μπορεί να αγνοείται, ή μήπως εξέφρασε τάσεις που επιβίωσαν και μετά την πτώση της; Ποιες ήταν οι απαρχές της και ποιες οι συνέπειές της στο μακρό χρόνο; Πώς εντάσσεται στο ευρύτερο διεθνές φαινόμενο των αυταρχικών καθεστώτων της σύγχρονης εποχής; Κατά πόσον η ελληνική δημόσια συζήτηση για τα καθεστώτα αυτά αντικατοπτρίζει τις σύγχρονες τάσεις της έρευνας στη διεθνή ακαδημαϊκή συζήτηση; Επικεντρώνοντας στην απριλιανή δικτατορία στην Ελλάδα του 1967, το βιβλίο καλύπτει τα αίτιά της, καθώς και την κληρονομιά της στη μεταπολιτευτική περίοδο. Σκοπός δεν είναι η αναπαραγωγή κοινών τόπων αλλά η παρουσίαση νέων οπτικών, υποθέσεων και ερμηνειών. Το βιβλίο είναι διαρθρωμένο σε τρία μέρη. Στο πρώτο αναπτύσσονται οι θεωρίες της πολιτικής επιστήμης για τα αυταρχικά καθεστώτα διεθνώς και στην Ελλάδα. Στο δεύτερο μέρος, γίνεται αναφορά στις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου και αναλύονται διεξοδικά τα αίτια που οδήγησαν στην επιβολή της δικτατορίας αλλά και τα βασικά χαρακτηριστικά της διακυβέρνησης κατά τη διάρκεια της επταετίας. Στο τρίτο και τελευταίο μέρος, περιγράφονται οι κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις της μακράς δεκαετίας του ’60, και οι μεταλλάξεις τής ελληνικής κοινωνίας στη δεκαετία του ’70.

Ο όρος πρεκαριάτο αποτελεί κοινό τόπο της πολιτικής ανάλυσης σήμερα — μολαταύτα, το βιβλίο που τον εισήγαγε δεν είχε μεταφραστεί στη γλώσσα μας. Πρωτοδημοσιευμένο το 2011, Το Πρεκαριάτο αποτελεί τον πρώτο απολογισμό μιας αναδυόμενης τάξης ανθρώπων που αντιμετωπίζουν πρωτοφανή εργασιακή και συνολική ανασφάλεια, μπαινοβγαίνοντας σε «μικρές», επισφαλείς θέσεις εργασίας που δίνουν μηδενική σταθερότητα και ελάχιστο νόημα στη ζωή τους. Ο Standing προειδοποιεί ότι η ανάδυση του πρεκαριάτου παράγει αστάθεια στην κοινωνία. Πέρα από την καταδικασμένη ζωή που επιφυλάσσει για τους πρεκάριους η παρούσα μετάλλαξη του καπιταλισμού, οι εσωτερικές διαιρέσεις του πρεκαριάτου έχουν οδηγήσει στη στοχοποίηση των μεταναστών και άλλων ευάλωτων ομάδων, ενώ πολλοί πρεκάριοι είναι επιρρεπείς στους κινδύνους του πολιτικού εξτρεμισμού. Ο Standing επιχειρηματολογεί υπέρ μιας νέας πολιτικής η οποία θέτει τους φόβους και τις προσδοκίες του πρεκαριάτου στο επίκεντρο μιας προοδευτικής στρατηγικής. Σε έναν νέο πρόλογο για την παρούσα επικαιροποιημένη έκδοση, ο Guy Standing αναλύει τις πρόσφατες πολιτικές εξελίξεις της πανδημίας του COVID-19 και τις επιπτώσεις της στο πρεκαριάτο. Μετά από δέκα χρόνια κρίσης, δύο χρόνια πανδημίας και την πολεμική κατάσταση έκτακτης ανάγκης που χειροτερεύουν δραστικά τη θέση της εργασίας, Το Πρεκαριάτο δεν θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο στη σημερινή Ελλάδα.

«Η δημοκρατία είναι μια πανταχόθεν αναγνωρισμένη, ύψιστη έννοια, ενδεχομένως η κατεξοχήν της δυτικής νεωτερικότητας. Ωστόσο, η υπαρκτή δημοκρατία είναι επίσης ένα σύστημα οριοθετήσεων, κοινωνικών αποκλεισμών αλλά και κατάργησης των οικολογικών ορίων».

 Με φόντο αυτή την άποψη, ο Γερμανός κοινωνιολόγος  Στέφαν Λέσσενιχ μας παρουσιάζει μια διαφορετική εξιστόρηση της δημοκρατικής εξέλιξης κατά τον 20ό αιώνα, η οποία ανατρέπει το σύνηθες κανονιστικό αφήγημα για τη δημοκρατία. Ο Λέσσενιχ παρομοιάζει το δημοκρατικό πολίτευμα με «δίκοπο μαχαίρι», καθώς παράλληλα με την κατοχύρωση δικαιωμάτων εμφανίζονται διαρκώς νέοι αποκλεισμοί και αποκλεισμένοι.

Στο πλαίσιο αυτό, ο συγγραφέας αναδεικνύει τις προοπτικές για μια αλληλέγγυα, συμπεριληπτική και βιώσιμη δημοκρατία

Τα τελευταία χρόνια του Καρλ Μαρξ, 1881-1883. Μια εργογραφία

Κάθε ταξίδι, είτε μέσα σε μια βιβλιοθήκη του σύμπαντος, κατά τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, είτε στο χώρο και το χρόνο, όπως συμβαίνει στους περισσότερους, προσφέρει αυτογνωσία στον ταξιδιώτη από τη γνώση των άλλων. Οι τρεις χώρες της Λατινικής Αμερικής που επισκεφθήκαμε πατέρας και υιοί είναι τρεις διαφορετικοί κόσμοι. Τον γηγενή πληθυσμό της Κούβας τον εξαφάνισαν τα ευρωπαϊκά μικρόβια που έφτασαν μαζί με τον Κολόμβο. Οι Ισπανοί έφεραν τους Αφρικανούς δούλους για τις φυτείες της ζάχαρης. Το Μεξικό, με τον πιο ανεπτυγμένο γηγενή πολιτισμό στη Λατινική Αμερική, διέσωσε τους Ινδιάνους αυτόχθονες και αποτελεί μια κοινωνία μιγάδων με τους Ευρωπαίους εισβολείς, που τους έδωσαν γλώσσα και θρησκεία. Από τις τρεις, η Αργεντινή είναι η πιο ευρωπαϊκή χώρα, με περισσότερους Ιταλούς, Ισπανούς και Γερμανούς εποίκους. Το κοινό στοιχείο ανάμεσα στις τρεις χώρες είναι η ισπανική γλώσσα και η σφραγίδα της στη θαυμαστή τέχνη του λόγου. Η μουσική ξεχωρίζει. Η Κούβα προηγείται στην έντεχνη μουσική και το μπαλέτο, και ακόμα στη σάλσα-καζίνο και τη νουέβα τρόβα. Από το Μεξικό ξεχωρίζουν οι μαριάτσι, ενώ στην Αργεντινή βασιλεύει το ταγκό. Διαφορετικοί ρυθμοί που έρχονται από πολύ μακριά.