Ιστορία

Άμμος, αλάτι, σίδηρος, χαλκός, πετρέλαιο, λίθιο: τα έξι πιο σημαντικά υλικά στην ανθρώπινη ιστορία. Έχτισαν τον κόσμο μας και θα μεταμορφώσουν το μέλλον μας. Στο βιβλίο, ο Ed Conway ταξιδεύει την υφήλιο –από τα αποπνικτικά βάθη του βαθύτερου ορυχείου της Ευρώπης, στα πεντακάθαρα εργοστάσια τσιπ πυριτίου της Ταϊβάν, κι αποκεί στις απόκοσμες πράσινες λίμνες απ’ όπου προέρχεται το λίθιο– για να φανερώσει έναν κόσμο μυστικό, κόσμο που σπανίως βλέπουμε. Αποκαλύπτοντας το αληθινό θαύμα των υλικών αυτών, ακολουθεί τις περίπλοκες διαδρομές, τις θαυματουργές διεργασίες και τις άγνωστες εταιρείες που μετατρέπουν τις πρώτες ύλες που χρειαζόμαστε σε προϊόντα εκπληκτικής πολυπλοκότητας. Ακούμε συχνά ότι ζούμε σε έναν άυλο κόσμο πληροφορίας, στην πραγματικότητα όμως το 2017 εξορύξαμε από τη γη περισσότερη ύλη απ’ ό,τι σε ολόκληρη την ανθρώπινη ιστορία έως το 1950. Ακόμα χειρότερα: για να φτιάξουμε μια ράβδο χρυσού, πρέπει πλέον να σκάψουμε 5.000 τόνους χώμα. Για κάθε τόνο ορυκτών καυσίμων εξάγουμε έξι τόνους άλλων υλικών – από άμμο και πέτρα έως ξύλο και μέταλλο. Την ίδια ώρα που περικόπτουμε την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων έχουμε πολλαπλασιάσει την κατανάλωση όλων των άλλων. Γιατί; Γιατί αυτά τα υλικά χτίζουν τα πάντα. Τα υλικά αυτά κινούν τους υπολογιστές και τα τηλέφωνά μας, χτίζουν τα σπίτια και τα γραφεία μας, δημιουργούν φάρμακα που σώζουν ζωές, τυπώνουν τα βιβλία και τις συσκευασίες μας. Ο σύγχρονος κόσμος δεν θα υπήρχε χωρίς αυτά, και η κρυφή μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το μέλλον μας. Την ώρα που έχουμε μπροστά μας την κλιματική αλλαγή, τις ενεργειακές κρίσεις και την απειλή μιας νέας παγκόσμιας σύρραξης, ο Conway δείχνει γιατί αυτά τα υλικά έχουν περισσότερη σημασία από ποτέ, και πώς η μυστική μάχη για τον έλεγχό τους θα διαμορφώσει το γεωπολιτικό μας μέλλον. Αυτή είναι η ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού, των φιλοδοξιών και της δόξας μας, των καινοτομιών και των ορέξεών μας, από μια καινούργια οπτική γωνία.

Παρόλο που οι ναζί παρουσιάζονταν ως πολέμιοι του ηθικού εκφυλισμού και της κατάπτωσης της αστικής κοινωνίας και ο αρχηγός τους είχε εδραιωθεί ως εγκρατής ηγέτης που ακολουθούσε μια απολύτως υγιεινή ζωή, το Τρίτο Ράιχ ήταν βουτηγμένο στα ναρκωτικά.

Ναρκωτικά, όπως κοκαΐνη, ηρωίνη, μορφίνη και, κυρίως, μεθαμφεταμίνες, χρησιμοποιούνταν τόσο από τους εργάτες και τις νοικοκυρές όσο και από το στράτευμα, παίζοντας καθοριστικό ρόλο στην προέλαση και νίκη των Γερμανών το 1940.

Ο Norman Ohler, έπειτα από εκτενή έρευνα σε γερμανικά και αμερικανικά αρχεία, αποκαλύπτει την ασύδοτη χρήση ναρκωτικών ακόμα και στα υψηλότερα κλιμάκια, η οποία επηρέαζε αρνητικά και τη λήψη αποφάσεων. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Χίτλερ και των συνεργατών του στους οποίους ο γιατρός Δρ Μορέλ χορηγούσε θανάσιμα κοκτέιλ ουσιών.

Αν και τα ναρκωτικά από μόνα τους δεν μπορούν να δικαιολογήσουν την εξέλιξη των γεγονότων στον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο ή την έκβασή του, η αποκάλυψη αυτών των στοιχείων αλλάζει την αντίληψή μας γι’ αυτή τη σκοτεινή εποχή.

Η ελληνική κοινωνία ήταν πάντα αδιάφορη έως εχθρική απέναντι στις συνθήκες της ζωής των μικρών κοριτσιών που έφταναν από το χωριό και έμπαιναν δούλες στα σπίτια των αστών . Σχεδόν μόνο οι στρατευμένες για την ισότητα γυναίκες τις υπερασπίστηκαν. Με τις έντονες περιγραφές της τραγικής ζωής των κοριτσιών αυτών, της μακροχρόνιας βασανιστικής τους πορείας, διεκδίκησαν διαχρονικά την αλλαγή της εχθρικής αντιμετώπισής τους από την κοινωνία. Η υπηρέτρια, γράφει η δυναμική φεμινίστρια Καλλιρρόη Παρρέν, η απροστάτευτος αυτή δυστυχής κόρη, η απομακρυνομένη της πατρικής στέγης, όπως δι’ εντίμου εργασίας κερδίση την ζωή της, βοηθήση δε συνεχώς και γέροντας ή πάσχοντας γονείς ή απροστάτευτα ορφανά, είναι έρμαιον του πρώτου τυχόντος κακοήθους, υφίσταται αληθές μαρτύριον επιθέσεων και βωμολοχιών ευθύς ως πατήση τον πόδα εκτός του οίκου, εάν και εν τούτω έχη την ευτυχίαν να είναι ασφαλής. Αργότερα, είναι και πάλι οι γυναίκες που συνέχισαν την υπεράσπιση των υπηρετριών, απαιτώντας να τους δώσει η πολιτεία τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματά τους. Η Μαρία Σβώλου, η τόσο σημαντική αυτή αγωνίστρια, ζητά να περιλάβει η εργατική νομοθεσία και τις υπηρέτριες, ενώ η Αθηνά Γαϊτάνου-Γιαννιού, μαχητική αγωνίστρια και αυτή για τα δικαιώματα των γυναικών, αναφέρεται στη βασανισμένη και πολλές φορές μαρτυρική ζωή των ανηλίκων κοριτσιών, τα οποία ως ορφανά ή απροστάτευτα παραλαβαίνουν πολλές οικογένειες στην υπηρεσία τους. Η καταγραφή της αγνοημένης ιστορίας των υπηρετριών είναι θεωρώ απαραίτητη, ώστε να συμπληρωθεί ένα ακόμη από τα κενά της ιστορίας των γυναικών της Ελλάδας, σημαντικού, βέβαια, μέρους της γενικότερης ιστορίας της χώρας μας.

Το 1961 ο Χάρι Μούλις μετέβη στο Ισραήλ για να παρακολουθήσει ως ανταποκριτής του ολλανδικού περιοδικού Elseviers Weekblad, ένα γεγονός ιστορικών διαστάσεων, τη δίκη του διαβόητου Άντολφ Άιχμαν στην Ιερουσαλήμ. Τα άρθρα του συγγραφέα συγκεντρώθηκαν και κυκλοφόρησαν την επόμενη χρονιά σε βιβλίο υπό τον τίτλο Υπόθεση 40/61. Μολονότι ο ίδιος το χαρακτήρισε με μετριοφροσύνη ως ένα ρεπορτάζ, πρόκειται για κάτι πολύ παραπάνω. Συνιστά, πέρα από μια ιδιαιτέρως προσωπική μαρτυρία, ένα συγκλονιστικό δοκίμιο για τη μαζική εξόντωση των Ευρωπαίων Εβραίων από τους ναζιστές, δοσμένο όμως μέσα από την εξονυχιστική ακτινογράφηση του σκοτεινού υπόβαθρου που διέπλασε τον «αρχιτέκτονα» του Ολοκαυτώματος. Ο Άιχμαν, ένας κατά τα λοιπά συνηθισμένος τεχνοκράτης, ενσάρκωσε, σύμφωνα με τον Μούλις, μια πρωτόφαντη πολιτισμική μορφή, το ε δος της «ανθρώπινης μηχανής» η οποία, εκτελώντας εντολές και αδιαφορώντας για τις ηθικές τους συνέπειες, ήταν ικανή για όλα, όχι μόνο να φτάσει στα άκρα αλλά και να τα ξεπεράσει. Ένα σπάνιο ντοκουμέντο, ένα διεισδυτικό, διαχρονικό πορτρέτο του κακού.

Με τη μετάφραση στα ελληνικά του "Note sur la Grece" του Γάλλου φιλέλληνα Francois Auguste Rene, vicomte de Chateaubriand η Ιστορική και Εθνολογική Εταιρεία της Ελλάδος (Ι.Ε.Ε.Ε.), με αφορμή τον εορτασμό των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, το 2021, εγκαινιάζει μια νέα σειρά φιλελληνικών κειμένων, μεταφρασμένων στα ελληνικά, η οποία περιλαμβάνει απομνημονεύματα φιλελλήνων, που πολέμησαν στο πλευρό των Ελλήνων, και φιλελληνικών φυλλαδίων, τα οποία εκδόθηκαν προς υποστήριξη του ελληνικού αγώνα της ανεξαρτησίας. [...] Το "Υπόμνημα περί της Ελλάδας" του Γάλλου φιλέλληνα De Chateaubriand, το οποίο αποτελεί τον πρώτο τόμο της νέας σειράς, εκδόθηκε στο Παρίσι το 1825, ενώ η Ελληνική Επανάσταση μαινόταν. Πρόκειται για υπερασπιστικό μανιφέστο του απελευθερωτικού αγώνα των Ελλήνων, τον οποίο νομιμοποιεί έναντι της οθωμανικής κυριαρχίας". (από τον Πρόλογο της έκδοσης)

Ένα βιβλίο δεν μπορεί να τα πει όλα, πόσο μάλλον όταν είναι μια εισαγωγική μελέτη, με δοκιμιακό χαρακτήρα, που πραγματεύεται την ιστορία ενός κράτους στη διάρκεια ενός αιώνα. Οφείλει, κυρίως, να αναδείξει τα μεγάλα σχήματα και να περιγράψει τις κυρίαρχες τάσεις αλλά και τις μεγάλες αντιφάσεις μέσα από τις οποίες εξελίχθηκε η διαδικασία του εκσυγχρονισμού και των οπισθοδρομήσεων, όπως άλλωστε και κάθε ιστορική τροχιά κράτους στην περίοδο της ευρωπαϊκής νεωτερικότητας. Πρωτίστως, να δοκιμάσει ερμηνείες και να ξανασκεφτεί πάνω στα μεγάλα ερωτήματα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, καλύπτοντας την περίοδο από το 1909, τη χρονιά όπου με το κίνημα στο Γουδί και τις αλυσιδωτές αντιδράσεις που προκαλεί στο πολιτικό και κοινωνικό πεδίο, η χώρα εισέρχεται σε μια εντελώς νέα ιστορική φάση· μέχρι το 2001 που αυτή εγκαταλείπει το εθνικό της νόμισμα για να υιοθετήσει από τις αρχές του 2002 το κοινό ευρωπαϊκό αλλά και ξεκινά μια εποχή άρνησης του πολιτικού συστήματος και της κοινωνίας για προσαρμογή στη νέα, σκληρή, αλλά και γεμάτη ευκαιρίες πραγματικότητα της παγκοσμιοποίησης. Τα ερωτήματα που τίθενται προέρχονται αφενός από τις διάφορες ανάγκες της της σύγχρονης ιστοριογραφικής έρευνας αλλά και από την ίδια την παρούσα συγκυρία, από τις δικές της προτεραιότητες και ανατροπές. Έτσι κι αλλιώς, είναι μάλλον υποκριτικό να υποστηρίζουμε ότι αγνοούμε την εποχή μας και δεν είμαστε παιδιά της. Είναι τουλάχιστον πιο έντιμο πνευματικά, αφότου αφουγκραστούμε τις αγωνίες της και σεβαστούμε τις ευαισθησίες της, να θέσουμε τα ερωτήματά της στη βάσανο της επιστήμης μας. Δ. Σ.

[...] Ο Χριστόδουλος γεννήθηκε το 1733 στην Μπαμπίνη  (χωριό της περιοχής  Ξηρομέρου της Ακαρνίας). Πατέρας του ήταν ο Στάθης Παμπλέκης, αγρότης και κατά καιρούς κλέφτης στην περιοχή του Ολύμπου. Ο Χριστόδουλος χρησιμοποιούσε, όπως συνηθιζόταν τότε, το μικρό όνομα του πατέρα του ως επώνυμο (Χριστόδουλος Ευσταθίου) [...]

Η κορυφαία αμφισβήτηση

Σημειώσεις

Χρονολόγιο

Το "Χρονικό 1942-1945" αποτελεί τη σχολιασμένη έκδοση ενός δακτυλογραφημένου κειμένου 150 σελίδων, στο οποίο ο αντισυνταγματάρχης Πεζικού ε.α. Γεώργιος Κωστόπουλος αφηγείται με πλούσιες λεπτομέρειες την περιπετειώδη διαδρομή του κατά την Kατοχή, την πρώιμη ένταξή του στην Aντίσταση ήδη από τα τέλη του 1942, την ίδρυση του Εθνικού Στρατού Απελευθερωτικής Προσπάθειας (ΕΣΑΠ) στα βουνά της Δυτικής Θεσσαλίας, τη διάλυση του τμήματος και τη σύλληψή του από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ τον Μάρτιο του 1943, καθώς και τις εμπειρίες του στη Μέση Ανατολή, στα Δεκεμβριανά και τους πρώτους μήνες μετά την Απελευθέρωση. Κεντρικό γεγονός στην αφήγηση αποτελεί ο αφοπλισμός, που ισοδυναμεί με μια χρονολογική και πολιτική τομή, καθώς θεωρείται (και είναι) η πρώτη κατά σειρά, οιονεί γενέθλιος πράξη των κατοχικών εμφύλιων συγκρούσεων στα ελληνικά βουνά. Εκτός από τις μοναδικές λεπτομέρειες που μας παρέχει γύρω από ένα καθοριστικό όσο και αφετηριακό γεγονός του κατοχικού εμφυλίου, η μαρτυρία του Κωστόπουλου μας επιτρέπει να αντιληφθούμε τις κοινωνικές, πολιτικές και δημογραφικές ορίζουσες της ένοπλης Αντίστασης, να παρακολουθήσουμε τη δύσκολη ενηλικίωσή της και να κατανοήσουμε τη ραγδαία ιδεολογική και πολιτική της ριζοσπαστικοποίηση. Όσα περιγράφονται στο βιβλίο -και εδώ εντοπίζεται η σημαντική του συμβολή- αναπαριστούν τη θρυμματισμένη πολιτική γεωγραφία της Κατοχής και σκιαγραφούν τη διαπλοκή δύο βασικών διπόλων (εθνικό-τοπικό, προσωπικό-πολιτικό), συνεισφέροντας στην κατανόηση των λεπτών διαδικασιών μέσα από τις οποίες ο αντιστασιακός κόσμος διολίσθησε στη διχόνοια και τελικά κατακερματίστηκε σε μικρές εμφύλιες συρράξεις, από τις οποίες προέκυψε ο κατοχικός εμφύλιος του 1943-44 - υπόθεση που, εδώ και σχεδόν μια δεκαετία, μονοπωλεί το ενδιαφέρον της ιστοριογραφίας και της δημόσιας συζήτησης. Οι πυκνές σημειώσεις που συνοδεύουν την έκδοση, διαφωτίζουν το συχνά ομιχλώδες τοπίο της Αντίστασης καθώς διαμορφωνόταν μέσα από ιδεολογικές συγκρούσεις και συχνά από προσωπικά πάθη. Δίνουν πολλές πληροφορίες για τα πρόσωπα που εμπλέκονταν, και παρακολουθούν σχολαστικά τη βιβλιογραφία που σχετίζεται με την εξέλιξη της Αντίστασης στη Θεσσαλία και τις γύρω περιοχές.

Βιβλίο-σταθμός στη βιβλιογραφία γύρω από τη μικρασιατική εκστρατεία, το "Χρονικόν μεγάλης τραγωδίας" παρουσιάζει με τρόπο λιτό, και γι' αυτό συνταρακτικό, τα γεγονότα και τα πρόσωπα της πρόσφατης ιστορίας μας. Μέσα από τη συγκέντρωση και τη σύνθεση μεγάλου αριθμού τεκμηρίων, επισήμων και ιδιωτικών, το βραβευμένο από την Ακαδημία Αθηνών έργο του Χρήστου Αγγελομάτη ανασυνθέτει το δραματικό σκηνικό των γεγονότων τα οποία οδήγησαν στη δημιουργία της σημερινής Ελλάδας.

Ελπίζω ο αναγνώστης που θα κάνει τον κόπο να εντρυφήσει στο παρόν να νιώσει τον παλμό και τη δόνηση του πλήθους, του οποίου οι διάφορες «ιδεολογικά έμφορτες», ενίοτε μάλιστα ένοπλες, μερίδες συγκρούονταν στα τέλη του 1923 ζητωκραυγάζοντας οι μεν υπέρ της Δημοκρατίας, οι δε υπέρ της Βασιλείας (κάποιοι ακόμη και υπέρ των Σοβιέτ…). Και να αισθανθεί την «εμπύρετη» ένταση των κοινοβουλευτικών διαξιφισμών μεταξύ Βενιζέλου και Παπαναστασίου το 1924… Και να «ακούσει» τον ήχο των πυροβόλων του Κονδύλη, όταν το 1926 έδιναν το τελειωτικό και πολυαίμακτο χτύπημα στα παραστρατιωτικά «Δημοκρατικά Τάγματα», τα οποία μόλις λίγες ημέρες νωρίτερα ο κυνικός στρατηγός είχε χρησιμοποιήσει για να ανατρέψει το καθεστώς του Πάγκαλου. Ή όταν τα ίδια αυτά πυροβόλα συνέτριβαν, το 1935, τον τελευταίο «ένοπλο σπασμό» της ηφαιστειώδους ιδιοσυγκρασίας του Βενιζέλου. Ωστόσο… Ο πρωταρχικός στόχος του πονήματος αυτού δεν είναι αφηγηματικός. Κύρια πρόθεση του γράφοντος είναι να ανασυνθέσει, να αναδείξει και να αναλύσει τη φύση, παράλληλα δε να ερμηνεύσει τη δραματική πορεία, τους διαρκείς τριγμούς, τις επαναλαμβανόμενες εκτροπές, τις πολυειδείς δονήσεις και την επώδυνη κατάληξη αυτής της «πολιτευματικής παρένθεσης» που άνοιξε στις 25 Μαρτίου του 1924 για να κλείσει δραματικά τον Νοέμβριο του 1935... Θανάσης Διαμαντόπουλος