Essays & Culture

Ο Will Williams ξαναφέρνει στο προσκήνιο τη γεωγραφία αναδεικνύοντας το εύρος της. Αυτό το βιβλίο περιλαµβάνει τα πάντα – από τις ηφαιστειακές εκρήξεις, τους ποταμούς, τις ακτές και την κλιµατική αλλαγή μέχρι τον παγκόσμιο πληθυσμό, τον τουρισµό, τα µοντέλα ανάπτυξης οικισµών, την ενέργεια και την παραγωγή· και όλα αυτά είναι γεωγραφία! Όπως λέει ο συγγραφέας, πρόκειται για ένα γνωστικό αντικείμενο που περιλαµβάνει τις φυσικές επιστήµες, τα οικονοµικά και την κοινωνιολογία, καθώς και τους υποκλάδους της γεωγραφίας, όπως η γεωλογία, η γεωµορφολογία και η τεκτονική. Γραμμένο με εύληπτο τρόπο, εξηγεί βασικές έννοιες της γεωγραφίας, τόσο του φυσικού όσο και του ανθρώπινου κόσμου. Αν είστε αρκετά νέοι για να έχετε διδαχτεί τις θεωρίες για το πώς έχει αλλάξει το τοπίο µε την πάροδο του χρόνου ή την οικονοµική και κοινωνική σηµασία της αύξησης του πληθυσµού, αναµφίβολα θα αποκοµίσετε νέες γνώσεις από αυτό το βιβλίο· αν, πάλι, δεν φτάσατε ποτέ πέρα από την αποµνηµόνευση του µήκους του Νείλου και του Αµαζονίου, το βιβλίο αυτό θα είναι µια αποκάλυψη. Είτε πρόκειται για ένα ταξίδι ανακαλύψεων είτε για ένα βοήθηµα σε µελλοντικά παιχνίδια γνώσεων, το βιβλίο αυτό έχει να προσφέρει πολλά σε όποιον ενδιαφέρεται να µάθει πώς λειτουργεί ο πλανήτης µας και οι κάτοικοί του. Αυτός ο ισχυρισµός µπορεί να ακούγεται υπερβολικός, αλλά έτσι είναι η γεωγραφία.

ΣΚΕΨΟΥ ΓΡΗΓΟΡΑ: ΤΟ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ ΕΙΝΑΙ ΝΗΣΙ; Η ΚΑΡΑΪΒΙΚΗ ΕΙΝΑΙ ΚΡΑΤΟΣ; ΕΙΝΑΙ «ΜΑΛΔΙΒΕΣ» Ή «ΜΑΛΒΙΔΕΣ»;

Αν ζορίστηκες λιγάκι να απαντήσεις, αλλά σίγουρα θα ήθελες να αποκτήσεις μια καλύτερη εικόνα σχετικά με το ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΤΕΛΟΣ ΠΑΝΤΩΝ πάνω σε τούτο τον πλανήτη (πού είναι τι, ποιος ζει πού κ.λπ.), τότε αυτό το βιβλίο είναι για σένα! Μέσα από κατατοπιστικούς χάρτες και διαγράμματα πιάνουμε τα πράγματα από την αρχή και τα βάζουμε σε μια σειρά! Ξεκινάμε με τα βασικά (ηπείρους, χώρες, ωκεανούς), λύνουμε συχνές γεωγραφικές απορίες και παρεξηγήσεις και κλείνουμε με ένα κεφάλαιο γεμάτο εξυπνάδες κι ενδιαφέρουσες ιστορίες!

Σε τι τμήματα χωρίζουμε τον πλανήτη Γη ώστε να συνεννοούμαστε μεταξύ μας;
Ποια είναι η διαφορά μεταξύ Αγγλίας, Ηνωμένου Βασιλείου και Μεγάλης Βρετανίας;
Αφού η Κασπία Θάλασσα έχει γύρω γύρω ξηρά, δεν είναι λίμνη;
Γιατί δεν υπάρχουν τα ίδια ζώα και τα ίδια φυτά σε όλες τις ηπείρους;
Έχουμε ερήμους στην Ευρώπη;
Γιατί δεν βρίσκω την Τσεχοσλοβακία στο Google Maps;

Τελειώνοντας την ανάγνωση αυτού του βιβλίου, δεν θα έχεις λύσει απλώς όλες τις παραπάνω απορίες, αλλά θα σου ανοίξει η όρεξη να λύσεις άλλες τόσες!

Σημείωση για να ξέρεις:
Για να γραφτεί αυτό το βιβλίο, μέσα στα τελευταία χρόνια έχω διαβάσει έναν σκασμό βιβλία, έχω ξεφυλλίσει εγκυκλοπαίδειες, έχω σχεδόν τερματίσει το YouTube, έχω κάνει 420 φορές τον γύρο του κόσμου με το Google Earth, έχω κάνει αμέτρητες συζητήσεις με ανθρώπους κι έχω ξεκοκαλίσει ολάκερο το ίντερνετ. Αν σε αφορά να σου στείλω προτάσεις για βιβλία ή θες διευκρινίσεις/πηγές για κάτι που διάβασες εδώ, στείλε μου email στο geografia@poli.cool - έχω κρατήσει όσο περισσότερα bookmarks μπορούσα κι έχω φτιάξει μια λίστα με κάποια βιβλία! - Η Γεωγραφία είναι πολύ κουλ

Γεωδιαμόρφωση είναι το πλήρες σχέδιο ριζοσπαστικής αναμόρφωσης των πόλεων, των τεχνολογιών και των οικοσυστημάτων της Γης με σκοπό την εξασφάλιση της πλανητικής ικανότητας να υποστηρίζει τη γήινη ζωή. Η τεχνητότητα, η αστρονομία και η αυτοματοποίηση συνθέτουν τα θεμέλια αυτής της εναλλακτικής πλανητικότη-τας. Το σχέδιο εξετάζει τόσο την γεωδιαμόρφωση που έλαβε χώρα τις τελευταίες χιλιετίες κατά τη διάρκεια της αστικοποίησης, όσο και στο εγχείρημα σχεδιασμού του πλανήτη που θα μπορέσει να αποτρέψει τις επερχόμενες καταστροφές. Συνήθως ο όρος «γεωδιαμόρφωση» σχετίζεται με την μετατροπή εξωγήινων οικοσυστημάτων με σκοπό την μετατροπή τους σε φιλόξενα για τη γήινη ζωή περιβάλλοντα. Όμως, οι επικείμενες περιβαλλοντικές συνέπειες του λεγόμενου Ανθρωπόκαινου απαιτούν τη γεωδιαμόρφωση της ίδιας της Γης μας, αν θέλουμε να την διατηρήσουμε ως ιδανική εστία για τη γήινη ζωή.

Πολλοί θεωρούν τους υδάτινους πόρους εξίσου σημαντικούς με το πετρέλαιο, καθώς η έλλειψή τους θα μπορούσε αντίστοιχα να οδηγήσει σε μια ολέθρια «κρίση νερού», σε τοπικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο, ενώ διατυπώνονται προβλέψεις ότι η κρίση αυτή ενδέχεται να πυροδοτήσει ακόμα και πολεμικές συρράξεις. Ωστόσο, ο ρόλος του νερού στις συγκρούσεις δεν έχει διερευνηθεί ακόμη επαρκώς. Αν λάβουμε ως δεδομένο ότι το νερό προκαλεί τριβές στις σχέσεις μεταξύ των κρατών, σπανίως αποτελεί τη βασική αιτία μιας σύρραξης· μπορεί όμως να αποτελέσει γόνιμο έδαφος για συνεργασία, εάν υπάρχουν ειρηνικές προθέσεις. Η γεωπολιτική του νερού δεν εξαντλείται στις «κρίσεις νερού» που οφείλονται σε φυσική λειψυδρία, αλλά ασχολείται και με τις ανεπαρκείς πολιτικές διαχείρισης του νερού και με την αδυναμία κατοχύρωσης υδατικής ασφάλειας, προβλήματα τα οποία εντείνονται από την κλιματική κρίση. Παρ’ όλα αυτά, λύσεις υπάρχουν για μια «νέα κουλτούρα του νερού»· απομένει τώρα να εφαρμοστούν. Μέσα από την ανάλυση συγκεκριμένων περιπτώσεων, ο Νταβίντ Μπλανσόν παρουσιάζει τις τρεις μεγάλες προκλήσεις στη διαχείριση του νερού στον 21ο αιώνα: προστασία των οικοσυστημάτων, παροχή πόσιμου νερού σε όλους και επαρκής υδροδότηση για τη γεωργία. Το νερό παίζει βασικό ρόλο στην κάλυψη των θεμελιωδών αναγκών του ανθρώπου, και γι’ αυτό αποτελεί, όπως το κλίμα, ένα παγκόσμιο διακύβευμα. Η ελληνική έκδοση συνοδεύεται από Επίμετρο του Δρος Γεωπολιτικής Ιωάννη Ε. Κωτούλα στο οποίο εξετάζεται η υδατική ασφάλεια στη μακρά ιστορική διάρκεια.

Την αυτοβιογραφία ενός ξεχωριστού ανθρώπου, αποτελεί το βιβλίο αυτό. Ο Μουχάμαντ Γιουνούς ξεσήκωσε μια εκπληκτική, σιωπηρή επανάσταση, που αγγίζει τη μοίρα εκατομμυρίων ανθρώπων και εξάπτει το ενδιαφέρον των οικονομικών και πολιτικών υπεύθυνων σε ολόκληρο τον κόσμο. Η τράπεζα του, δανείζει χρήματα στους πλέον στερημένους των ανθρώπων, σ' εκείνους που δεν παρέχουν καμιά εγγύηση για την απόσβεση των χρεών τους -ούτε από την οικογένειά τους ούτε από τα αγαθά τους- και οι οποίοι έχουν απορριφθεί εντελώς από τους παραδοσιακούς θεσμούς, ενώ ένα ελάχιστο δάνειο θα τους ξανάδινε το κουράγιο και την αξιοπρέπεια ώστε να ανασυγκροτήσουν τη ζωή τους. To 2006 o Μουχάμαντ Γιουνούς τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.

Κάθε άνθρωπος σήμερα έχει τη συνείδηση πως ανήκει σ' έναν κοινό κόσμο. Eίμαστε όλοι πια σύγχρονοι. H ανθρωπολογία δεν μπορεί να αποφύγει αυτό το δεδομένο, ταυτόχρονα όμως βρίσκεται μπροστά σε μια πολλαπλότητα που διατηρείται ή επινοείται εκ νέου.
Σε μια εποχή όπου γίνεται λόγος για "παγκοσμιοποίηση του πολιτισμού" και μαζί για "σεβασμό των διαφορών", η ανθρωπολογία είναι αναγκαία και δυνατή περισσότερο από κάθε άλλη φορά. Αναγκαία, ώστε να αναλυθεί η κρίση του κοινωνικού νοήματος που εκδηλώνεται πλέον σε ολόκληρο τον κόσμο. Δυνατή, στο μέτρο που η θεωρητική της παράδοση, η μέθοδος και το αντικείμενό της (η σχέση με τον άλλο, όπως συγκροτείται στους άλλους) της επιτρέπουν να προσαρμόζεται στις αλλαγές κλίμακας που χαρακτηρίζουν την "υπερνεωτερικότητα": επιτάχυνση της ιστορίας, συρρίκνωση του πλανήτη, εξατομίκευση των ανθρώπινων πεπρωμένων.
Ξεκινώντας από μια επανεξέταση των σχέσεων της ανθρωπολογίας με την ιστορία και από μια κριτική των θεωριών που προκρίνουν άλλες την ταυτότητα και άλλες την πολλαπλότητα των ανθρώπινων κοινωνιών, ο Marc Auge διερευνά ορισμένα φαινόμενα που χαρακτηρίζουν τον καιρό μας: τα μαζικά μέσα και την επικοινωνία, την πολιτική τελετουργία, τις νέες ή ανανεωμένες λατρείες, τον διευρυνόμενο αστικό χώρο. Aναδεικνύει έτσι την παρουσία και τη σημασία μιας ανθρωπολογίας των σύγχρονων κόσμων, ευαίσθητης στους μύθους, τις τελετουργίες και τις πρωτόγνωρες διαμάχες της επικαιρότητας.
Εποχή τεχνολογικής επανάστασης στον τομέα των επικοινωνιών, η υπερνεωτερικότητα χαρακτηρίζεται, σύμφωνα με τον Marc Auge, από μια τριπλή "υπερβολή" που επηρεάζει το χρόνο, το χώρο και τις κοινωνικές σχέσεις: η ιστορία επιταχύνεται, ο πλανήτης συρρικνώνεται, τα ανθρώπινα πεπρωμένα εξατομικεύονται. Πολλοί, "σύγχρονοι" μεταξύ τους, "νέοι κόσμοι", δυσπρόσιτοι αλλά όχι πια εξωτικοί -κόσμοι του εδώ, της "διπλανής πόρτας" που ανοίγει, μέσα από μια οθόνη, στην άλλη άκρη της γης, κόσμοι του τώρα όσο και του άλλοτε ή του αύριο-, διεισδύουν ο ένας στον άλλον, κρατώντας μέσα στο πλέγμα τους ολόκληρο τον πλανήτη.
Έχει σημάνει λοιπόν η ώρα μιας γενικευμένης ανθρωπολογίας της συγχρονικότητας. Για να διατυπώσει ορισμένες προτάσεις σ' αυτή την κατεύθυνση, ο συγγραφέας εκκινεί από την πραγμάτευση των σχέσεων ανθρωπολογίας και ιστορίας, ανασκευάζει τις προβληματικές της συναίνεσης και της μετανεωτερικότητας, επαναπροσδιορίζει την τελετουργία, και ειδικότερα το πολιτικό τελετουργικό, ως αντικείμενο της ανθρωπολογίας και εξετάζει, τέλος, τρία κρίσιμα φαινόμενα όπως τίθενται στον σημερινό κόσμο: το άτομο, τη θρησκεία και την πόλη.
Οργανικά συνδεδεμένη με το όλο μεταφραστικό εγχείρημα, η συνέντευξη που παραχώρησε ο γνωστός γάλλος ανθρωπολόγος στην επιμελήτρια της ελληνικής έκδοσης υποδεικνύει τις αφετηρίες, τις αναφορές και τις προεκτάσεις αυτού του κειμένου. Ο έλληνας αναγνώστης μπορεί έτσι να ενημερωθεί από πρώτο χέρι για ορισμένες εξελίξεις στο χώρο της ανθρωπολογίας, ιδιαίτερα της γαλλικής, και να εξοικειωθεί με την οπτική της "συγχρονικότητας". Μια τέτοια ανθρωπολογική οπτική φαίνεται απαραίτητη σήμερα που η κοινωνία μας οφείλει να επαναδιαπραγματευτεί τις σχέσεις της με τον "ξένο", τόσο εντός όσο και εκτός των συνόρων της, έτσι ώστε ο λόγος περί ταυτότητας να μην παραγνωρίσει την ετερότητα και η καταφυγή στη βία να μην καταδικάσει οριστικά την πολιτική πράξη.

Το βιβλίο που δημοσίευσε ο Le Corbusier το 1923 ήταν μια ολοκληρωμένη έκφραση της νεωτερικότητας και αποτέλεσε πραγματικό σταθμό για την αρχιτεκτονική του 20ού αιώνα. Η ριζοσπαστική αναζήτηση του νέου πνεύματος απέρριπτε το ακαδημαϊκό παρελθόν, αλλά αυτό το νέο πνεύμα στηριζόταν προκλητικά στην επανερμηνεία του κλασικού ιδεώδους του Παρθενώνα μέσα σε ένα απρόσμενο περιβάλλον μηχανών (αεροπλάνα, αυτοκίνητα, πλοία). Αυτές οι ιδέες ξεπέρασαν το στενό πλαίσιο της εποχής τους και αποτέλεσαν πεδίο προβληματισμού για την πορεία της σύγχρονης αρχιτεκτονικής μέχρι τις μέρες μας. Το βιβλίο ενδιαφέρει ειδικότερα εμάς, τους Έλληνες, μέσα από την προσπάθεια που έχει κάνει ο συγγραφέας να συνδέσει τα ιδανικά του παρελθόντος με τις πιο εξελιγμένες εκφράσεις του τεχνολογικού παρόντος. Είναι μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες και η απουσία του από την ελληνική βιβλιογραφία άφηνε μέχρι σήμερα ένα κενό.

Η ηθική πραγματεία «Για μια ευτυχισμένη ζωή» (De vita beata), που δεν σώζεται πλήρης, έχει γραφτεί στα τέλη της δεκαετίας του 50 μ.Χ. και απευθύνεται στον αδερφό του Σενέκα, Νοβάτο, που τώρα φέρει το καινούριο όνομα Γαλλίων· το έργο έχει τη μορφή απολογίας για τον τρόπο ζωής του φιλοσόφου - ασυνεπή, σύμφωνα με τις κατηγορίες πολλών. Ο κύριος όγκος του πεζού έργου του Σενέκα έχει καθαρή φιλοσοφική χροιά και, όσο κι αν ήταν μεγάλη η επίδραση των Πυθαγορείων στη σκέψη του, το έργο του αποτελεί σπουδαιότατη πηγή της ιστορίας του στωικισμού, στον οποίο ο συγγραφέας έδωσε πνευματικότερη μορφή και τον οποίο έκανε πολύ πιο ανθρώπινο. 

Τα δύο κείμενα που παρουσιάζουμε σε αυτό τον μικρό τόμο συγκαταλέγονται στις εμβληματικότερες στιγμές της μπενγιαμινικής σκέψης και, ταυτόχρονα, αποτελούν δύο από τα πιο πολυσυζητημένα κείμενα στην ιστορία των ιδεών του 20ού αιώνα. Αν και γράφτηκαν με διαφορά περίπου είκοσι χρόνων, συνδέονται με εκλεκτικές συγγένειες και συναφείς προβληματισμούς, που παραμένουν τραγικά επίκαιροι στην εποχή μας.
Στο δοκίμιό του για τη βία, απορρίπτοντας τις παραδόσεις του φυσικού και θετικού δικαίου, ο Βάλτερ Μπένγιαμιν πραγματεύεται τη σχέση της βίας με το δίκαιο και τη δικαιοσύνη. Η βία ως θεμέλιο και εγγυητής του δικαίου, το κράτος ως θεσμός κυριαρχίας, η αστυνομία, η λειτουργία των νόμων και οι μέθοδοι επιβολής τους, η κατάσταση εξαίρεσης και η γυμνή ζωή, η βία των κυρίαρχων απέναντι σε αυτή των εξεγερμένων, η γενική πολιτική απεργία σε σχέση με την προλεταριακή απεργία, η μυθική βία που εγκαθιδρύει και συντηρεί το δίκαιο και την εξουσία, η επαναστατική θεϊκή βία που οδηγεί στη λυτρωτική καταστροφή του κυρίαρχου καθεστώτος είναι μερικά από τα θέματα που χαρακτηρίζουν αυτό το πολεμικό κείμενο και τον συγγραφέα του, για τον οποίο η κριτική της βίας είναι εντέλει η φιλοσοφία της ιστορίας της.
Το κείμενο για την έννοια της Ιστορίας είναι ίσως το πιο προσωπικό του Μπένγιαμιν, το τελευταίο που έγραψε πριν από το τραγικό του τέλος και που πολλοί το αναβιβάζουν ως την πολιτική και φιλοσοφική διαθήκη του συγγραφέα. Υπό τη μορφή θέσεων, με έντονες αλληγορικές εικόνες και διάσπαρτους συμβολισμούς, με τρόπο θραυσματικό και αποκαλυπτικό, ο Μπένγιαμιν μας καταθέτει έναν καταιγισμό, οξύτατων κριτικών στοχασμών, που στο σύνολό τους συνθέτουν, μεταξύ άλλων, μια φιλοσοφία της ιστορίας των καταπιεσμένων γενεών, μια ανηλεή κριτική στην άκαμπτη πίστη στη φιλοσοφία της προόδου, μια προειδοποίηση για την απειλή του ολοκληρωτισμού.

Τι αισθάνεσαι όταν βλέπεις τη σημαία του έθνους σου να κυματίζει;

Εδώ και χιλιάδες χρόνια οι σημαίες αντιπροσωπεύουν ελπίδες και όνειρα.
Τις υψώνουμε. Τις καίμε.
Παρελαύνουμε υπό τα χρώματά τους.

Και ακόμα και στον 21ο αιώνα πεθαίνουμε γι’ αυτές. Αντιπροσωπεύουν την πολιτική των ισχυρών αλλά και του όχλου. Από την ανανεωμένη αντίληψη περί εθνικισμού στην Κίνα μέχρι την κρίση ταυτότητας στην Ευρώπη και στην Αμερική και την τρομακτική άνοδο του Ισλάμ, ο κόσμος είναι πλέον ένα μέρος που προκαλεί σύγχυση και είναι πραγματικά σημαντικό να καταλάβουμε τους συμβολισμούς –νέους και παλιούς– για τους οποίους αγωνίζονται οι άνθρωποι.

Μέσα σε εννέα κεφάλαια που καλύπτουν την Αμερική, το Ηνωμένο Βασίλειο, την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή, την Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, ο Tim Marshall μοιράζεται περισσότερα από είκοσι πέντε χρόνια πείρας στο παγκόσμιο ρεπορτάζ και μας αποκαλύπτει τις ιστορίες, τη δύναμη και τις πεποιθήσεις των συμβόλων που μας ενώνουν και συνάμα μας χωρίζουν.