Γιώργος Σταθόπουλος

Η συναρπαστική ιστορία της φιλίας του Φρόυντ με τον Βίλχελμ Φλης, μια ιστορία σύμφυτη με τις απαρχές της ψυχανάλυσης, ξετυλίγεται στις σελίδες αυτού του βιβλίου. Προηγουμένως, εξετάζεται η εξέλιξη των ιδεών του Φρόυντ για την παράνοια. Σκοπός είναι η καταγραφή της πορείας που οδηγεί στη διατύπωση μιας ολοκληρωμένης θεωρίας. Πόσο αυτή η πορεία σημαδεύτηκε από αυτή την τόσο ξεχωριστή φιλία που κατέληξε σε μια σφοδρή σύγκρουση και δημόσια αντιπαράθεση; Ο Φρόυντ, ο Φλης και η παράνοια, λοιπόν: ο Φλης κατηγορεί τον Βάινινγκερ (όπως και τον Σβόμποντα) για λογοκλοπή που πραγματοποιήθηκε, πιστεύει, με τη συνδρομή του Φρόυντ, ο οποίος αρχικά δεν του ανέφερε μια επίσκεψη του Βάινινγκερ στο σπίτι του. Όπως δεν αναφερόταν ποτέ, στις επιστολές του προς τον Φλης, στο πρόσωπο του πατέρα του Φλης. Ενός πατέρα που `επιστρέφει`, για τον Φλης, μέσα από τον κλέφτη Βάινινγκερ που αυτοκτονεί, όπως είχε κάνει και ο πατέρας του. Ή μήπως `επιστρέφει` τελικά ο Φλης, για τον Φρόυντ, μέσα από τον πρόεδρο Σρέμπερ; Η θεωρία για την παράνοια πάντως είχε σχηματιστεί, κατά δήλωση του ίδιου του Φρόυντ, πριν την ανάγνωση των απομνημονευμάτων του Σρέμπερ. Κι έκανε λόγο για τη σημασία της ομοφυλοφιλικής συνιστώσας της λίμπιντο στην έκλυση της παράνοιας. Μια θεωρία που σχηματίστηκε με βάση τη συμπεριφορά του Φλης. Και μια συμπεριφορά που προκλήθηκε με αφορμή κυρίως τη θεωρία της αμφισεξουαλικότητας, θεωρίας που για τον άντρα ισοδυναμεί με την αναγνώριση της ύπαρξης, και τελικά με την αποδοχή, μιας θηλυκής πλευράς μέσα του.

Ο ΣΑΝΤΟΡ ΦΕΡΕΝΤΣΙ YΠΗΡΞΕ ΧΑΡΙΣΜΑΤΙΚOΣ και οξυδερκής ψυχαναλυτής με πολυεπίπεδη κλινική εμπειρία, αναλαμβάνοντας συχνά τις πιο δύσκολες περιπτώσεις ασθενών, που είχαν υποστεί σοβαρούς ψυχικούς ή και σωματικούς τραυματισμούς. Επινόησε σημαντικές έννοιες, όπως την «ενδοβολή» και την «ταύτιση με τον επιτιθέμενο», ενώ ήταν εκ των πρώτων που αναγνώρισαν τη σημασία του πρώιμου τραύματος. Μας μίλησε για τη σύγχυση γλωσσών μεταξύ παιδιού και ενηλίκων, για τις παιδικές αναλύσεις των ενηλίκων, για την αμφίμειξη των ερωτισμών · εμπνεύστηκε την έννοια του σοφού βρέφους, του μη καλοδεχούμενου παιδιού, της ναρκισσιστικής σχάσης, της τρομοκρατίας της οδύνης, των παθονευρώσεων.

Η σχέση του με τον Φρόυντ υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη του ψυχαναλυτικού κινήματος, καθώς ο Φερέντσι ήταν από εκείνους που υποστήριξαν με θέρμη την αναγκαιότητα της μακρόχρονης ανάλυσης του αναλυτή, του επονομαζόμενου και δεύτερου θεμελιώδους κανόνα της ψυχανάλυσης. Για χρόνια αντάλλασσαν με τον Φρόυντ ερωτήματα πάνω στην αναλυτική εργασία, σε τέτοιον βαθμό που η σκέψη του ενός σφραγίστηκε από τη σκέψη του άλλου. Ωστόσο, λίγο καιρό πριν από τον πρόωρο θάνατό του, οι σχέσεις του με τον Φρόυντ στιγματίστηκαν από έντονη αμφιθυμία και υπόγειες συγκρούσεις, στις οποίες κυρίαρχο ρόλο διαδραμάτισαν σημαντικά πρόσωπα του διεθνούς ψυχαναλυτικού κινήματος.

Η σχέση του Φερέντσι με τον Φρόυντ σημαδεύτηκε από τη διεργασία αλλά και την άρνηση του θηλυκού και του παθητικού στοιχείου. Η θηλυκή-μητρική πλευρά, την οποία μάταια αναζητούσε να βρει στον Φρόυντ, ήταν μια θέση που ο Φρόυντ δυσκολευόταν να αναλάβει. Σε αντιστάθμισμα, την ανέλαβε προοδευτικά ο ίδιος ο Φερέντσι, όταν λειτούργησε για τους ασθενείς του σαν τρυφερή μητέρα. Τη δε άρνηση υπαγωγής του Φερέντσι στο πατρικό υπερεγώ και στην παθητικότητα της αναλυτικής θέσης τη διαδέχθηκε η προώθηση της ενεργητικής τεχνικής εκ μέρους του.

Οι συνεχείς τεχνικοί πειραματισμοί του επιχειρούσαν εξάλλου να απαντήσουν στα φαινόμενα επανάληψης που διέπουν την ψυχική ζωή. Μέσα από αντιφατικές τεχνικές παρεμβάσεις, τις οποίες δεν δίσταζε να εγκαταλείψει, ο Φερέντσι επέκτεινε τα όρια του αναλύσιμου και κατέστη ο πρόδρομος της σύγχρονης αναλυτικής πρακτικής, εισάγοντας την ελαστικότητα της τεχνικής. Έφτασε όμως σε ακραία σημεία, όπως στη θύελλα της αμοιβαίας ανάλυσης, κάτι που τον κατέστησε αιρετικό για την τότε ψυχαναλυτική κοινότητα. Αυτό που ακολούθησε δεν ήταν απλώς δυσμένεια αλλά ιστορική λήθη ενός ιδιαίτερα πλούσιου έργου που λογοκρίθηκε για δεκαετίες.

Το παρόν βιβλίο επιχειρεί να διερευνήσει σημαντικές πτυχές του έργου μιας εμβληματικής όσο και αμφιλεγόμενης φυσιογνωμίας της ψυχανάλυσης. Μιας προσωπικότητας ακατάπαυστα δημιουργικής, ευρηματικής, που διακρινόταν παράλληλα από ένα θυελλώδες παιδικό στοιχείο, αντίστοιχο ενός άτακτου παιδιού.

 

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ

Από αριστερά προς τα δεξιά :

Καθιστοί : Sigmund Freud, Sàndor Ferenczi, Hanns Sachs.

Όρθιοι : Otto Rank, Karl Abraham, Max Eitingon, Ernest Jones.