Κώστας Μ. Σταματόπουλος

Έναν αιώνα μετά την πολεμική εμπλοκή της Ελλάδος στην Μικρά Ασία —και εις πείσμα πλειάδος στιβαρών ιστορικών έργων για την Μικρασιατική Καταστροφή— εξακολουθεί να επικρατεί στην ελληνική κοινή γνώμη η μονόπλευρη και μεροληπτική εικόνα που επί δεκαετίες επέβαλαν πολιτικές συγκυρίες και προσωπικές σκοπιμότητες, εικόνα την οποία σήμερα έχει πλήρως ανασκευάσει η ιστορική έρευνα. Tο νέο βιβλίο του Κώστα Μ. Σταματόπουλου, αξιοποιώντας την εγχώρια και την διεθνή βιβλιογραφία, επιχειρεί να δώσει περιεκτικές απαντήσεις σε βασικά ζητήματα του Μικρασιατικού, επιθυμώντας να συμβάλλει στην επικράτηση μιας νηφάλιας ενατένισης των συγκλονιστικών γεγονότων που πραγματεύεται, απαλλαγμένης από ψυχοσυναισθηματική φόρτιση και εμπαθείς αντιπαραθέσεις. Κατά πόσο οι αντικειμενικές συνθήκες δικαιολογούσαν την εμπλοκή της Ελλάδος στην Μικρά Ασία; Ποιες ήσαν οι συνέπειες για την Ελλάδα από την διαπάλη των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων στην Μικρά Ασία; Ποιες οι ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου στις καίριες επιλογές και ποια είναι η άλλη όψη των διπλωματικών του επιτυχιών; Υπήρξε όντως μεταβολή πορείας ως προς το Μικρασιατικό Ζήτημα στην ελληνική κυβερνητική πολιτική, όπως και στην στάση των Δυνάμεων έναντι της Ελλάδος, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου του 1920; Ποιος ήταν ο ρόλος του βασιλέως Κωνσταντίνου και ποια η έκταση της ευθύνης των κυβερνήσεων της αντιβενιζελικής παράταξης στην έκβαση της τραγωδίας;

Με αφορμή κουβέντες των "μεγάλων" για έναν κόσμο που σχετικώς πρόσφατα είχε καταποντισθεί και που αυτοί είχαν γνωρίσει, γεννήθηκε σε ένα πεντάχρονο παιδί ένα αίσθημα, μισό περιέργεια και μισό νοσταλγία, για την Μικρά Ασία των δικών του από την πλευρά της μητέρας του. Περνώντας από τα ακούσματα στα βιβλία και τα οικογενειακά χαρτιά, η γνώση για τις μικρασιατικές του ρίζες έγινε με τον καιρό πιο στέρεη και πήγε στον χρόνο πιο βαθιά, ώσπου στα δεκαεννέα του αξιώθηκε την πρώτη επίσκεψη στην άλλη πλευρά του Αιγαίου. Γραφικές ηλικιωμένες συγγενείς των παιδικών χρόνων του συγγραφέα παρελαύνουν στο κείμενο μαζί με σεβάσμιες και στιβαρές παλαιότερες και πιο σύγχρονες μορφές κι ένα σωρό συμβάντα, σε έναν συνεχώς ανατρεπόμενο κόσμο, από το Κουσάντασι, τα Σώκια και το Αϊντίνι, έως την Σάμο και την Πάτμο, αλλά και την Σμύρνη, την Αθήνα και την Θεσσαλονίκη. Ορισμένα κομμάτια του κειμένου έχουν την διάσταση αυτοβιογραφίας.

Για πρώτη ίσως φορά επιχειρείται σφαιρική παρουσίαση του βασιλικού θεσμού στη νεώτερη Ελλάδα. Ο αναγνώστης, με βάση τα στοιχεία για την πολιτική συμπεριφορά του Έλληνα και για τις σχέσεις του με την εξουσία κάθε μορφής, μπορεί να αντιληφθεί γιατί επελέγη το συγκεκριμένο πολίτευμα. Παρουσιάζεται η διαδρομή του βασιλικού θεσμού, με την αναζήτηση λαϊκής νομιμοποιήσεως, και εκτίθεται η συνταγματική διάσταση του ζητήματος (αντιφάσεις των συνταγματικών κειμένων και ευπάθεια του πολιτεύματος της βασιλευομένης δημοκρατίας). Αναλύονται τρεις μορφές της Δυναστείας και, στις περιπτώσεις του Κωνσταντίνου Α’ και της Φρειδερίκης, επιχειρείται ο διαχωρισμός μύθου και πραγματικότητας. Γίνεται λόγος για την κοινωφελή προσφορά μελών των δύο Δυναστειών και για τη βαθιά κοινωνητική διάσταση του βασιλικού θεσμού. Τέλος, εξετάζεται το πώς διερράγη η ισχυρή πλην δύσκολη σχέση λαού και βασιλείας.

Για τους χιλιάδες επισκέπτες που κατακλύζουν τα Σαββατοκύριακα το Τατόι, το πρώην βασιλικό κτήμα παραμένει ένα αίνιγμα, καθώς οι περισσότεροι αγνοούν τόσο την ταυτότητα του κάθε κτηρίου μπροστά από το οποίο περνούν, όσο και την ευρύτερη ιστορία του κτήματος στο οποίο διαδραματίσθηκαν καίρια επεισόδια του πρόσφατου εθνικού παρελθόντος μας. "Η περιήγηση στον χρόνο και τον χώρο" του Κώστα Μ. Σταματόπουλου έρχεται τώρα να λύσει αυτήν την απορία και να διαφωτίσει το ευρύ κοινό, παρέχοντας, χωρίς να υπεισέλθει σε λεπτομέρειες, το σύνολο των πληροφοριών περί Τατοΐου που έχει σήμερα αποκαλύψει η έρευνα. Καλύπτει το διάστημα από την άμεση προεπαναστατική περίοδο έως το τρέχον έτος.

Χωρισμένο σε σύντομες ενότητες, η κάθε μία από τις οποίες πραγματεύεται μία από τις πτυχές της πραγματικότητας του Τατοΐου, "η περιήγηση" διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα. Το πρώτο της μέρος ανατρέχει στη χρονική της διάσταση, ενώ το δεύτερο ξεναγεί τον περιπατητή και επισκέπτη του κτήματος στο καθένα από τα κτήρια του ιστορικού πυρήνα του. Το έργο συμπληρώνεται με χάρτες, πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αρχιτεκτονικά διαγράμματα, καθώς και με σχέδια από το χέρι του συγγραφέα του.
Απόλυτα εύχρηστο, είναι το ιδανικό βοήθημα για κάθε εκδρομική εξόρμηση στο Τατόι.

Α' τόμος

 [...] Στο βιβλίο αυτό περιγράφονται οι συνθήκες ανάπτυξης ενός χώρου, που δεν υπήρξε μόνο καταφύγιο για ώρες ανάπαυσης και αναψυχής αλλά και τόπος περισυλλογής και μεγάλων αποφάσεων. Το "Χρονικό" διεισδύει στον μικρόκοσμο όχι μόνο του κτήματος αλλά και της βασιλικής οικογένειας και της Αυλής και παρουσιάζει στη λεπτομέρειά της μία ελάχιστα γνωστή διάσταση της τότε ελληνικής πραγματικότητας. Αναδεικνύει τέλος παραστατικότατα, μέσα από αυθεντικά και δυσπρόσιτα ντοκουμέντα, μία γοητευτική και μοναδική στον τόπο μας "σκηνοθεσία" που συγκροτούσε τον τόπο και τον τρόπο του Τατοΐου, επί τέσσερεις ή πέντε γενιές, τα αρχιτεκτονικά δηλαδή κτίσματα, το διακοσμητικό ύφος, τα ρούχα, τα έπιπλα και τα σκεύη, κι όλα εκείνα τα φθαρτά που συμπορεύονται με την ανθρώπινη προσωρινότητα.

Β΄τόμος