Ετιέν Ζιλσόν

Όλα τα πράγματα, όσο και αν διαφέρουν κατά τα άλλα μεταξύ τους, έχουν τουλάχιστον αυτό κοινό: όλα τους υπάρχουν, όλα τους είναι όντα. Η ύπαρξη είναι μια ιδιότητα τόσο καθολική, ώστε σπανίως στρέφουμε την προσοχή μας σε αυτή. Και όμως, εάν επιχειρήσουμε να κατανοήσουμε τί σημαίνει το να υπάρχει κάτι, ερχόμαστε αντιμέτωποι με δυσκολίες που μοιάζουν ανυπέρβλητες. Ο Αριστοτέλης παρατηρεί: διαφεύγει τί το ον και τις η ουσία των όντων. Η δυτική φιλοσοφία -αρχαία, μεσαιωνική και νεότερη- αναγνώρισε το πρόβλημα της ύπαρξης ως το θεμελιωδέστερο φιλοσοφικό πρόβλημα και επιχείρησε με διαδοχικές προσπάθειες να το προσεγγίσει, να το θεματοποιήσει και να το εννοιολογήσει."Το Ον και η ουσία", έργο ενός από τους σημαντικότερους ιστορικούς της φιλοσοφίας, του Γάλλου Ετιέν Ζιλσόν, παρουσιάζει με τρόπο κριτικό και συστηματικό την ιστορία του προβλήματος της ύπαρξης στη δυτική φιλοσοφία από την αρχαιότητα μέχρι και τον εικοστό αιώνα. Πέρα όμως από την καθαρά ιστορικοφιλοσοφική του αξία, το βιβλίο μπορεί, χάρη στο εύρος της προοπτικής του και τον πλούτο των εξεταζόμενων ζητημάτων, να λειτουργήσει ως μια εισαγωγή στη γλώσσα και τη μεθοδολογία της πρώτης φιλοσοφίας, μεταφυσικής ή οντολογίας: της φιλοσοφικής εκείνης μάθησης δηλαδή που ζητά να κατανοήσει τί σημαίνει το να υπάρχει κάτι, το να είναι ένα πραγματικό ον

Τὸ πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας, ὅπως ἐννοεῖται ἐδῶ, εἶναι λοιπὸν τὸ χριστιανικὸ πνεῦμα, ποὺ διαπερνᾶ τὴν ἑλληνικὴ παράδοση, τὴ δουλεύει ἐκ τῶν ἔσω καὶ τὴν ὁδηγεῖ νὰ παραγάγει μιὰ κοσμοαντίληψη, μιὰ Weltanschauung, εἰδικὰ χριστιανική. Ἔπρεπε νὰ ὑπάρξουν ἑλληνικοὶ ναοὶ καὶ ρωμαϊκὲς βασιλικὲς γιὰ νὰ ὑπάρξουν καθεδρικοὶ ναοί· ὅποια ὅμως κι ἂν εἶναι ἡ ὀφειλὴ τῶν ἀρχιτεκτόνων τοῦ Μεσαίωνα στοὺς προκατόχους τους, διαφέρουν ἀπὸ ἐκείνους, καὶ τὸ καινούργιο πνεῦμα ποὺ ἔκανε δυνατὴ τὴ δημιουργία τους εἶναι ἴσως τὸ ἴδιο ποὺ ἐνέπνευσε μαζὶ μ’ αὐτοὺς καὶ τοὺς φιλοσόφους τῆς ἐποχῆς τους. Τὸ Πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας ἀποτελεῖ μία ἀπὸ τὶς σημαντικότερες παρακαταθῆκες ποὺ κατέλιπε ὁ Γάλλος φιλόσοφος καὶ ἱστορικὸς τῆς φιλοσοφίας Ἐτιὲν Ζιλσόν. Στὰ εἴκοσι κεφάλαια-μαθήματα ποὺ περιλαμβάνονται στὸ βιβλίο, ὁ Ζιλσόν, ἐξετάζοντας μὲ μιὰ μοναδικὴ συνθετικὴ ἱκανότητα τὶς θέσεις τῶν χριστιανῶν στοχαστῶν, ἀπὸ τοὺς Ἀπολογητὲς καὶ τοὺς Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὣς τὶς μεγάλες μορφὲς τοῦ μεσαιωνικοῦ χριστιανικοῦ στοχασμοῦ —κυρίως τὴ σκέψη τοῦ Αὐγουστίνου, τοῦ Θωμᾶ Ἀκυινάτη, τοῦ Ἰωάννη Σκώτου τοῦ Δούνς, τοῦ Μποναβεντούρα, τοῦ Ἀνσέλμου τῆς Κανταουρίας, τοῦ Βερνάρδου τοῦ Κλαιρβὼ κ.ἄ.—, ἀναπτύσσει τοὺς βασικοὺς ἄξονες στοὺς ὁποίους στηρίχθηκε ἡ δυτικὴ μεσαιωνικὴ σκέψη καὶ οἱ ὁποῖοι διαμόρφωσαν τὴ διακριτὴ χριστιανικὴ θέαση τοῦ κόσμου. Ἀφετηρία τῶν «μαθημάτων» εἶναι ἡ στοιχειοθέτηση τῆς ἔννοιας τῆς χριστιανικῆς καὶ τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας αὐτῆς καθ᾽ ἑαυτήν. Ὁ Ζιλσὸν ὑπερασπίζεται τὴν αὐτονομία τῆς σκέψης, ποὺ δὲν ἐμποδίζεται ἀλλὰ ἐπωφελεῖται ἀπὸ τὴ βοήθεια τὴν ὁποία παρέχει ἡ ὑπερφυσικὴ Ἀποκάλυψη στὴν ἀνθρώπινη γνώση. Στὶς σελίδες τοῦ βιβλίου ἀναπτύσσονται κεφαλαιώδη ζητήματα ὅπως ἐκεῖνα τοῦ ὄντος καὶ τῆς ἀναγκαιότητάς του, τῆς χριστιανικῆς γνωσιολογίας, τῆς ἀγάπης, τοῦ αὐτεξούσιου καὶ τῆς ἐλευθερίας, τοῦ νόμου καὶ τῆς ἠθικότητας, τῆς φύσης καὶ τῆς ἱστορίας. Τὸ Πνεῦμα τῆς μεσαιωνικῆς φιλοσοφίας συνιστᾶ κατὰ κάποιον τρόπο ἕνα ἀπόσταγμα καὶ μιὰ ἐπιτομὴ τῆς μεσαιωνικῆς σκέψης καὶ τῆς χριστιανικῆς φιλοσοφίας ἐν γένει, ποὺ σφυρηλατήθηκε ἀξιοποιώντας τὰ φιλοσοφικὰ ἐργαλεῖα τὰ ὁποῖα πρόσφερε ἡ ἀρχαία ἑλληνικὴ σκέψη.