Χάρης Βλαβιανός

Να βρω τον τόπο μου σε μια πρόταση, συμπαγή, σαν να είχε σφυρηλατηθεί σε μέταλλο. Όχι για να γοητεύσω. Όχι για να κερδίσω την υστεροφημία. Μια ακατονόμαστη ανάγκη για τάξη, ρυθμό, μορφή· τρεις λέξεις που εναντιώνονται στο χάος και την ανυπαρξία.

Άρχισα να μαζεύω παραλειπόμενα και παράδοξα της λογοτεχνικής οικογένειας από τα φοιτητικά μου χρόνια στην Αγγλία, πατρίδα της ειρωνείας, του σαρκασμού και ενός ιοβόλου χιούμορ που εξακοντίζεται ευθύβολο, αλλά με μεγάλη χάρη και κομψότητα, ιδίως μεταξύ ομοτέχνων. Αργότερα, τα ευρήματά μου πλουτίστηκαν με ανάλογα στιγμιότυπα από την πολιτική και τις άλλες τέχνες. Καθώς τα χρόνια περνούσαν, αυτή η συνήθεια, καλό αντίδοτο στις πικρίες που μπορεί να γεννήσει ο εγχώριος λογοτεχνικός μικρόκοσμος (αφού η κακολογία δεν έχει πατρίδα), δεν με εγκατέλειψε... (από την Εισαγωγή)

Στά ποιήµατα τῆς συλλογής αὐτῆς πρωταγωνιστοῦν γνωστά, ἀλλά καί ἄγνωστα, πρόσωπα τῆς Ἀναγέννησης, πού µέ τό ἔργο τους διαµόρφωσαν µιά ὁλόκληρη ἐποχή, τά ἐπιτεύγµατα τῆς ὁποίας καθόρισαν τήν ἐξέλιξη τοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισµοῦ. Τά «39 πορτραῖτα» τοῦ βιβλίου δίνουν τήν ἀφορµή στόν Χάρη Βλαβιανό νά ἀναλύσει σέ βάθος ζητήµατα –θρησκευτικά, πολιτικά, ἠθικά, αἰσθητικά– πού ἀφοροῦν τήν προσπάθεια τῶν καλλιτεχνῶν, τῶν ποιητῶν καί τῶν στοχαστῶν νά διατηρήσουν τήν ἐλευθερία τῆς σκέψης τους, µέσα στίς ἀντίξοες συνθῆκες τῆς Μεταρρύθµισης καί τῆς Ἀντιµεταρρύθµισης, τοῦ θρησκευτικοῦ φανατισµοῦ δηλαδή, καί νά ὑπερασπιστοῦν, ἀκόµα καί µέ τή ζωή τους, τά δηµιουργήµατά τους. Σέ µιά ἐποχή πού ἡ πνευµατική καί καλλιτεχνική ζωή ἀπειλεῖται ἀπό τούς αὐτόκλητους ὑπερασπιστές µιᾶς ἀµφιλεγόµενης «ὀρθότητας», ἡ συλλογή τοῦ Χάρη Βλαβιανοῦ ἀνοίγει ἕνα σηµαντικό πεδίο διαλόγου καί ἀναστοχασµοῦ.

Στην "Αυτοπροσωπογραφία του λευκού", ο Χάρης Βλαβιανός -επτά χρόνια μετά την τελευταία του ποιητική κατάθεση- επανέρχεται, με βλέμμα ανανεωμένο, σε γνώριμους τόπους της ποίησής του, διευρύνοντας ακόμη περισσότερο ωστόσο το πεδίο των στοχαστικών και γλωσσικών του αναζητήσεων. Ο απωλεσθείς παράδεισος του οριστικά χαμένου αλλά εξακολουθητικά αναζητούμενου νοήματος, η επισφάλεια των λέξεων ενώπιον του τραύματος του παρελθόντος, αλλά και η αδυναμία επικοινωνίας στις καθημερινές επαφές, η διακειμενικότητα ως καταστατική συνθήκη της ποιητικής γραφής, ο ποιητής ως κρίκος μιας μακράς αλυσίδας ετερόκλητων προγόνων της εγχώριας όσο και εν γένει της δυτικής λογοτεχνικής παράδοσης είναι ζητήματα που διατρέχουν, φανερά ή υπογείως, και τις πέντε ενότητες της συλλογής.

62 κατηγορηματικές και ολιγόλεξες απαντήσεις στο ερώτημα "Γιατί γράφω ποίηση", 62 καταφατικά και σύντομα "επειδή", επειδή υπάρχουν τόσοι αντίστοιχοι λόγοι ο Χάρης Βλαβιανός να συνεχίσει να γράφει ποίηση. Μέσα από αυτές τις απαντήσεις, ποιητικά και συνάμα δοκιμιακά credo, το βιβλίο γίνεται μια απολογία ζωής και ποίησης, ή μια υπεράσπιση της ποίησης, χάρη στην ποίηση και χάρη στην, άρρηκτα δεμένη μαζί της, ζωή. Γι’ αυτό οι απαντήσεις στο ερώτημα "Γιατί γράφω ποίηση" αντλούνται ισομερώς από την ίδια την ποίηση, από τον βαθιά εδραιωμένο δεσμό του Βλαβιανού με την ποιητική τέχνη, την ελληνική και την ξένη (τον Σολωμό, τον Σικελιανό, τον Μαλλαρμέ, τον Γέητς, τον Γουίλλιαμς, τον Σαίξπηρ, την Ντίκινσον, τον Αναγνωστάκη, τον Πάουντ, τον Έλιοτ, τον Ελύτη, τον Στήβενς, τον Άσμπερυ, τον Εμπειρίκο, τον Ώντεν κ.α.), και από τη ζωή του (από τα παιδικά του χρόνια μέχρι τη σχέση με τα δικά του παιδιά), αξεδιάλυτα συνδεδεμένη με την ποίηση.Γιατί ο αναγνώστης να διαβάσει αυτό το βιβλίο; Επειδή ο καθένας και η καθεμία από εμάς εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη την ποίηση -είτε τη γράφουμε είτε την διαβάζουμε-, όσο και η ποίηση έχει ανάγκη εμάς. Ή, με τα λόγια του Βλαβιανού: "Επειδή ο Χέρμπερτ, περισσότερο και από τον Μίλος, μου έδειξε τι σημαίνει ‘εύθραυστη ανθρώπινη επικράτεια’".

"""Aπό τη ""Νοσταλγία τών ουρανών"" (1991) έως τό ""Adieu"" (1996) και από τόν ""Άγγελο της ιστορίας"" (1999) έως τό ""Μετά τό τέλος της ομορφιάς"" (2003), η αναδρομική επανέκδοση τεσσάρων εξαντλημένων ποιητικών συλλογών του Χάρη Βλαβιανού αναδεικνύει τή διαδρομή και τό ποιητικό στίγμα ενός δημιουργού πού ανασκάπτει συστηματικά τό ποιητικό υπέδαφος σέ αναζήτηση της φλέβας πού θά αρδεύσει μέ νέα ένταση τό έργο του, καί τολμά νά διανοίξει τή φόρμα του ποιήματος μέχρις εξαντλήσεως της ώστε νά υποδεχτεί τόν γόνιμο στοχασμό γύρω άπό τόν έρωτα, τήν ιστορία τών ιδεών και τών τεχνών, τήν πολιτική και τή φιλοσοφία. Συνδιαλεγόμενος μέ ετερόκλητα λογοτεχνικά είδη, ρεύματα και δημιουργούς, μεταγράφοντας, διασκευάζοντας ή ακόμη καί παρωδώντας τό ποιητικό τους ιδίωμα, αναζητώντας τους τρόπους μέ τους οποίους ή εμπειρία της ζωής μπορεί νά μετουσιωθεί σέ εμπειρία της γραφής, υποτάσσοντας τόν ενδιάθετο λυρισμό του στον στοχασμό, ο Χάρης Βλαβιανός αποκαλύπτει τους αρμούς της ποιητικής του καί ταυτόχρονα απαλλάσσει τήν ενδοσκόπηση από τόν σολιψισμό της γιά νά τήν ανασυνδέσει μέ τήν κοινή ανθρώπινη περιπέτεια. ""... Τα ποιήματα του Βλαβιανού, τά οποία γνωρίζω από τά βιβλία πού έχουν μεταφράσει στ' αγγλικά ό Ντ. Κόννολυ καί ή Μ. Καραβαντά, είναι άκρως ελκυστικά. Τά χαρακτηρίζει ή καθαρότητα της σκέψης, ή γλωσσική ακρίβεια, τό ανεπιτήδευτο, άμεσο ύφος"". (John Ashbery) ""Στην ποίηση του Βλαβιανού, εξάλλου, οφείλουμε τή συναρπαστική απορία σχετικά μέ τό έάν ή φλόγα ενός κεριού, τοποθετούμενη ανάμεσα σέ μιά οθόνη καί μιά πηγή φωτός, π.χ. τή φλόγα ενός δεύτερου κεριού, θά ρίξει εκεί τή σκιά της ή κάποιο είδωλο διαφορετικής τάξεως ή τίποτα. Αυτό είναι ακριβώς τό λογικό καί συνάμα διαισθαντικό κέντρο όπου πάλλεται ή καρδιά της σύγχρονης ποίησης..."" (Ευγένιος Αρανίτσης) ""... Ο Βλαβιανός είναι ένας στοχαστικός ποιητής πού τολμά νά καταδυθεί στά ""σκοτεινά μονοπάτια της μεταφυσικής"", αναζητώντας ""τό δέρας της τέλειας μορφής"". Ή έμμονη του μέ τή γλώσσα δημιουργεί ""θραύσματα ποιημάτων"" πού μοιάζουν μέ ψηφίδες ενός υπέροχου μωσαϊκού. Παραδόξως, αυτές κατορθώνουν νά συνθέσουν μιά ολοκληρωμένη εικόνα: ""Τό φύλο της πραγματικότητας. / Τό εξαίσιο ποίημα του άληθινοΰ"""". (Michael Longley) ""Φωνή ισχυρής διανοητικότητας, πού εντούτοις δέν αγνοεί τά δικαιώματα της συγκρατημένης συγκίνησης, έλκεται από τή δυνατότητα μιας σύνθεσης πού εκδιπλώνεται σέ χαλαρούς συνειρμούς αλλά επιστρέφει μέ ανεπαίσθητους νυγμούς στον σταθερό θεματικό άξονα της καί μετατρέπει τήν αυτοβιογραφική μυθολογία της στό κερδισμένο στοίχημα μιας ποιητικής μέ έκδηλη ίδιοπροσωπία"". (Δήμητρα Χριστοδούλου) "

Το βιβλίο αυτό είναι µια σειρά από ιλαροτραγικούς «διαλόγους» ανάµεσα σε συζύγους, εραστές, φίλους, ή και αγνώστους, που υπογραµµίζουν το πιο βασικό χαρακτηριστικό των ανθρώπινων σχέσεων: την αδυναµία ουσιαστικής επικοινωνίας, η οποία καθιστά τη ζωή µας µια διαρκή «κωµωδία παρεξηγήσεων». Το σπήλαιο του Πλάτωνα µετατρέπεται σε αρένα, από την οποία κανείς δε θέλει να δραπετεύσει. Το πάρτι θα κρατήσει ως το τέλος: ώσπου οι πρωταγωνιστές να παραιτηθούν από κάθε προσπάθεια να συλλάβουν το νόηµα των πραγµάτων – και ο αναγνώστης, χαµογελώντας µάλλον συνένοχα, να κλείσει το βιβλίο. «Στο αδυσώπητο αυτό σύγγραµµα του Χάρη Βλαβιανού παρελαύνουν διάφορες ενδιαφέρουσες προσωπικότητες, ελκυστικές µεν, αλλόκοτες δε, και τίθενται βασικά ζητήµατα, όπως αν µπορεί να κοιµάται µια ιδιοφυΐα, αν ο λοχαγός Γκαρσία θα συλλάβει επιτέλους τον Ζορό, και τι σηµαίνει να δεις πιράνχας στο όνειρό σου. Κι όλα αυτά, καθώς ο αναγνώστης καλείται να ξεσκεπάσει µε ειδικούς φακούς έναν έναν τους Πλατωνιστές της Αποκάλυψης για να διαπιστώσει εν τέλει ότι δεν είναι παρά ο συγγραφέας του πλατωνικού εαυτού του». Δημήτρης Καλοκύρης

Το αίµα νερό: γίνεται; Οι δυο λέξεις που συνάπτονται εδώ, η καθεµιά µε το δικό της ειδικό βάρος, και οι δυο µαζί µε την υγρή τους ζωτικότητα, παραπέµπουν απευθείας στη νοµοτέλεια της λαϊκής σοφίας: όχι, δεν γίνεται. Και ο Χάρης Βλαβιανός, ένας ποιητής στην ωριµότητά του, µας θυµίζει ότι η φύση του αληθινού δηµιουργού ριζώνει στη διαρκή επιστροφή, στις εµµονές του, αλλά καρπίζει µόνο µε την ποιητική επίνοια, ώστε, κάθε φορά που επιχειρείται η επιστροφή, να συντελείται µε ανανεωµένους όρους ύφους και διευρυµένους ποιητικούς στόχους. Σ’ ένα ποιητικό βιβλίο, λοιπόν, αυτοπροσδιοριζόµενο ως «µυθιστόρηµα σε σαράντα πέντε πράξεις», συντίθεται µια µυθοπλασία του εαυτού, αλλά και µια επιτέλεση του ποιητικού εγώ: σταθερό θέµα το υποκείµενο, µέσο η ανασκαφή του προσωπικού, οικογενειακού τραύµατος, στιγµιότυπα που αναδύονται µε τους ελεύθερους συνειρµούς της µνήµης. Επιθυµία: αν όχι η συγχώρηση για ό,τι έχει πια παρέλθει, τουλάχιστον η λυτρωτική έκθεση· η απόφαση του ποιητή ν’αντικρίσει τα φαντάσµατά του στον καθρέφτη, να τους απευθυνθεί, να παίξει µαζί τους και να τους επιστρέψει ως δώρο συµφιλίωσης ένα (σχεδόν σπαρακτικό) µειδίαµα.

Στο "Κρυφό ηµερολόγιο του Χίτλερ" ο Χάρης Βλαβιανός ανασυνθέτει µε αριστοτεχνικό τρόπο την περίοδο του εγκλεισµού του Χίτλερ στη φυλακή (1923-1924) µετά το αποτυχηµένο "Πραξικόπηµα της Mπιραρίας" και ταυτόχρονα σκιαγραφεί την προσωπικότητα του ανθρώπου που έµελλε να αφήσει την αιµοσταγή σφραγίδα του στον 20ό αιώνα. Γραµµένο σε ηµερολογιακή µορφή, συνδυάζοντας τη µυθοπλασία µε την ιστορική τεκµηρίωση, το βιβλίο παρουσιάζει έναν συναισθηµατικά ανάπηρο, πνευµατικά ρηχό και εγωπαθή άνθρωπο να εξελίσσεται σε έναν απίθανο µνηστήρα της εξουσίας, την οποία επιµένει να κατακτήσει και µέσω των γραπτών του, αφού στη φυλακή συγγράφει τον πρώτο τόµο του διαβόητου µανιφέστου του Ο Αγών µου. Πάθη, φοβίες, µίση, εµµονές, συµπλέγµατα υφαίνουν τον ιστό των νοσηρών ιδεοληψιών του Χίτλερ, οι οποίες λίγα χρόνια αργότερα θα υλοποιηθούν στο σφαγείο του πολεµικού µετώπου και στα κρεµατόρια. Ο Βλαβιανός, µε την ακρίβεια του ιστορικού και τη διορατικότητα του συγγραφέα, µας δίνει ένα συναρπαστικό βιβλίο που µας βοηθάει να κατανοήσουµε πώς ένας δηµαγωγός, εξαπολύοντας µια ρητορική του µίσους, κατάφερε να αναρριχηθεί στην εξουσία και σαγηνεύοντας εκατοµµύρια ανθρώπους να τους οδηγήσει στην άβυσσο.

Η Μαρίνα μπαινόβγαινε σε διάφορες κοινότητες απεξάρτησης, σε πόλεις της Ιταλίας και της Πορτογαλίας, επί τριάντα χρόνια. Προσπαθούσε να κόψει τα ναρκωτικά αλλά δεν τα κατάφερνε. Έμενε καθαρή για λίγους μήνες και μετά έβρισκε πάλι καταφύγιο στην ηρωίνη.
"Σε ποια πραγματικότητα ακριβώς θέλεις να επανενταχθώ;" μου είπε κάποτε.
Στο βιβλίο αυτό δίνω φωνή στην ίδια. Να μιλήσει για τους λόγους που την οδήγησαν στα ναρκωτικά, για την ανάγκη της να ερωτοτροπεί διαρκώς με τον θάνατο, λες και μέσα από αυτό το μακάβριο φλερτ θα μπορούσε να επουλώσει τις πληγές της και να απαλύνει τον πόνο που ένιωθε. Στην τραγική ζωή της καθοριστικό ρόλο έπαιξε η νοσηρή σχέση με τη μητέρα της, σχέση που δυστυχώς επηρέασε για πολύ καιρό και τη δική μου επικοινωνία μαζί της. Τώρα που και οι δύο γυναίκες δεν ζουν πια, μπόρεσα να δω πιο καθαρά το πρόσωπο της αδελφής μου, να φωτίσω πλευρές της προσωπικότητάς της που με απωθούσαν και με κρατούσαν μακριά της. Ξαναδιάβασα τις επιστολές και τα σημειώματα που είχαμε ανταλλάξει μέσα στα χρόνια, ξέθαψα παλιές φωτογραφίες που ήταν στοιβαγμένες σε κουτιά, ανακάλεσα στιγμές από τα ανέμελα καλοκαίρια μας στις Σπέτσες, όταν ήταν ακόμη ένα μικρό χαριτωμένο κορίτσι, και άλλες αργότερα, οδυνηρές, από τις σύντομες συναντήσεις μας στη Ρώμη.
Το Τώρα θα μιλήσω εγώ είναι το κύκνειο άσμα της. Όσα δεν είπε όσο ζούσε -αφού τον ρόλο του αφηγητή τον μονοπωλούσε άλλος- τα λέει τώρα σ' αυτόν τον δραματικό αποσπασματικό μονόλογο. Κάθε λέξη του υπογραμμίζει το απαράμιλλο σθένος της, αλλά και την αβάσταχτη μοναξιά της.