Βαγγέλης Χατζηγιαννίδης

"Όταν διαβάζω τις παράταιρες των τάφων ημερομηνίες -κάποιοι που πέθαναν χτες, και κάποιοι εξακόσια χρόνια πίσω- μελετώ εκείνη τη μεγάλη μέρα όποτε όλοι μας θα είμαστε συγκαιρινοί και θα κάνουμε μαζί την εμφάνισή μας".
Joseph Addison, "The tombs in Westminster Abbey"
(προμετωπίδα του μυθιστορήματος)

Στο απομονωμένο σπίτι του Π. Ροδακή, του πιο μοναχικού ίσως ανθρώπου στο νησί, βρίσκει καταφύγιο μια γυναίκα που την κυνηγούν. Εγκαθίσταται, αυτή και τα δύο μπαούλα της, και το μόνο που τη νοιάζει είναι πως θα εξασφαλίσει για μεγαλύτερο διάστημα την παραμονή της στο ασφαλές αυτό μέρος. Για να το πετύχει, μπολιάζει στον ήρωα μας την επιθυμία να ξεκινήσει ένα πείραμα βασισμένο σε μια παλιά γοητευτική ιδέα και να σταθεί η ίδια πλάι του πολύτιμη βοηθός. Το πείραμα για το πιο νόστιμο μέλι του κόσμου θα διαρκέσει τελικά χρόνια και ξεπερνώντας τις πιο αισιόδοξες προβλέψεις τους θα στεφθεί με επιτυχία. Ο Π. Ροδακής βρίσκεται να έχει στα χέρια του ένα πολύτιμο μυστικό, αντί όμως να οδηγηθεί στην ευτυχία αρχίζει να τον κυκλώνει ο εφιάλτης.
Ένα κανονικό μυθιστόρημα στην ανατολή της τρίτης χιλιετίας, γραμμένο έτσι ώστε να αιχμαλωτίζει με την πλοκή του, να παρασέρνει με τη γοητεία της αφήγησης. Ταυτόχρονα όμως διεκδικεί ό,τι μπορεί να χαρακτηριστεί "σύγχρονη αξία γραφής", και σαν αίσθημα, και σαν εικονοκλαστική ορμή, και μέσα από το δύσκολο χτίσιμο ενός λόγου που ρέει φαινομενικά αβίαστα και απλά. Ο κόσμος μέσα στους "Τέσσερις τοίχους" βιώνει μια απειλητική, αμφισημική, ειρωνική, τεχνοκρατικά σκηνοθετημένη ζωή, που ανατρέπεται κάθε στιγμή από τη φαντασία. Καθώς εξελίσσεται η "μελίρρυτη" αυτή ιστορία, όπου ο κεντρικός ήρωας βρίσκει και χάνει τη μαγική συνταγή, ο αναγνώστης μπλέκεται κι αυτός στο μυστήριο της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Το τρίτο μυθιστόρημα του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη από το 2000 - οπότε κυκλοφόρησαν κάνοντας αίσθηση "Οι τέσσερις τοίχοι"- λέγεται "Το ελάχιστο ίχνος" και μοιάζει με ουράνιο τόξο: γιατί σ' αυτό συνοψίζεται με ιλιγγιώδη ταχύτητα -χρωματική, αισθηματική και βιωματική- η πολυτάραχη ζωή ενός ανθρώπου. Και όχι μόνο. Πάνω στη ζωή του κεντρικού ήρωα η ανάκλαση και η διάθλαση από άλλες ζωές δημιουργεί ένα συνεχές φάσμα, ένα φαινόμενο αφήγησης που καλύπτει πέντε δεκαετίες και μια διαδρομή από τα δάση του ορεινού βορρά στο αστικό τρίγωνο της αθηναϊκής θεατρικής πιάτσας. Ιώδες, πράσινο, ώχρα και κυανό, και οι διαβαθμίσεις τους, αλλά με διαφορετική οπτική γωνία και χρονική εκτροπή σε κάθε κεφάλαιο, κρατούν τον αναγνώστη αιχμάλωτο από την πρώτη σελίδα ως την τελευταία. Ο μύθος λέει ότι στη βάση του ουράνιου τόξου κρύβεται ένα πιθάρι με χρυσάφι για όποιον μπορέσει να φτάσει εκεί. Εδώ ο θησαυρός είναι αλλιώς: η αστραφτερή αφηγηματική επιφάνεια υποστηρίζεται από πλέγματα "στοχαστικών προσαρμογών" όπου διασταυρώνονται το ταλέντο, η καταγωγή, η πίστη, οι δεσμοί αίματος, η ομορφιά, η διαπλοκή, η αξία, η θυσία, το χρήμα, ο φθόνος, η ηδονή, η αγάπη.

Στο καταγώγιο του "Κουλού", όπως και σε άλλα μυστικά σημεία της πόλης, λαμβάνουν χώρα οι συναντήσεις της εθνικιστικής παρακρατικής οργάνωσης που, κάτω από τις οδηγίες και ευλογίες του ίδιου του αρχηγού της αστυνομίας, του Αρχιδεινόσαυρου, έχει απλώσει τα πλοκάμια της σ' ολόκληρη τη Θεσσαλονίκη. Σε ένα τέτοιο καταγώγιο θα δοθεί η εντολή. Η εντολή θανάτωσης του βουλευτή Ζ. Γιατρός, διακεκριμένος αθλητής και υπέρμαχος της ειρήνης. Αφιλοκερδής, μαχητικός, ατίθασος. Ενοχλητικός. Την εκτέλεση αναλαμβάνει ο Γρύλος, ένα από τα πρωτοπαλίκαρα του τάγματος θανάτου. Συνεργός του ο Κάβουρας, σεσημασμένος παιδεραστής. Χρόνος και τόπος προκαθορισμένοι: Τετάρτη 22 Μαΐου 1963, στη διασταύρωση των οδών Ερμού και Βενιζέλου, όπου και είναι προγραμματισμένη ομιλία του Ζ στο πλαίσιο εκδήλωσης των φίλων της ειρήνης. "Μα να προσέχεις, να προσέχεις", ακούμε να λέει με αγωνία η Γυναίκα/Ψυχή.

Όλα ξεκίνησαν από ένα ορειχάλκινο κεφάλι ελληνιστικό που παριστάνει το θεό Ύπνο και βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Σ αυτό το απόμακρο σύμβολο θέλησε να δώσει σημερινή υπόσταση η Ευφροσύνη Δοξιάδη με τη ζωγραφική της, δημιουργώντας, με αφορμή γνωστά κλασικά ή ρωμαϊκά αγάλματα, εννέα απεικονίσεις του Ύπνου σε σύγχρονα φυσικά περιβάλλοντα αλλά με μια ακόμα αναφορά στην αρχαιότητα: τη χρήση της τετραχρωμίας όπως την αντιλαμβάνονταν τότε, με το μαύρο, το άσπρο, την ώχρα και το χοντροκόκκινο να γεννούν άπειρα άλλα χρώματα ταιριαστά με το ανθρώπινο σώμα και το μεσογειακό τοπίο. Τα εννέα έργα έχουν ομηρικούς τεφρούς ουρανούς, έχουν έντονη ιστορικότητα και ρεαλισμό κάτω από ασημένιο φως ονείρου και θέλουν να αποσπάσουν λίγο το νου από μια επιφάνεια ομοιόμορφη και στατική, από μια αισθητική χωρίς αίμα. «Να ζωντανέψουν τα αρχαία αγάλματα, να πάρουν αίμα και σάρκα ήταν μια πρόκληση για μένα, κάτι που λαχταρούσα να κάνω εδώ και πολλά χρόνια.»

Η ζωγράφος απευθύνθηκε στον Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη με τον οποίο είχε συνεργαστεί εικονογραφώντας τα διηγήματά του "Φυσικές ιστορίες" (Το Ροδακιό 2006). Του ζήτησε να μεταφέρει τις εννέα εικόνες της στον πεζό λόγο πλέκοντας μια ιστορία.

Όσο τα έργα και το διήγημα προχωρούσαν γεννήθηκε ανάμεσα σε ζωγράφο και συγγραφέα μια ποικιλότροπη συνενοχή. Και για να συνοδέψει την έκθεση, στην Αίθουσα Τέχνης Αθηνών, δημιουργήθηκε αυτό το βιβλίο που, όπως τα παλιά γιαπωνέζικα βιβλία, ανοίγει σαν φυσαρμόνικα και από τις δύο πλευρές για να ξαναρχίσει από το τέλος προς την αρχή.

Το καθαρά αυτό ελληνικό προϊόν θελήσαμε να γίνει εξαγώγιμο με την αρωγή της Anne Marie Stanton-Ife που έχει μεταφράσει τα δύο μυθιστορήματα του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη "Οι τέσσερις τοίχοι" (Το Ροδακιό 2000) και "Ο φιλοξενούμενος" (Το Ροδακιό 2004) για τον οίκο Marion Boyars του Λονδίνου.

Τι συμβαίνει άραγε σ' ένα ρολόι, σ' ένα βιβλίο, σ΄ ένα οποιοδήποτε αντικείμενο θαμμένο για ένα διάστημα στη γη; Ποια ακραία τεχνάσματα μπορεί να επινοήσει ένα δέντρο προκειμένου να πολλαπλασιαστεί; Τι μπορεί να νιώθει ένας σκύλος που χάνει τον αφέντη του ή μια καρέκλα που στέκεται στο ίδιο σημείο για χρόνια; Μα πιο ανεξιχνίαστος απ' όλα δεν είναι ο μηχανισμός της ανθρώπινης ψυχής; Πατώντας το όριο φανταστικού και πραγματικού, ξεκλειδώνοντας το αθέατο και τέμνοντας ακόμα και την πιο ασήμαντη επιφάνεια ο Χατζηγιαννίδης μας παρέχει ελευθερία κινήσεων και άπλα στη φαντασία. Ο τίτλος έχει χροιά ειρωνική, οι έντεκα ιστορίες του μόνο "φυσικές" δεν είναι, ψαχουλεύουν όμως μέσα στη φύση κάτι που δεν μετριέται και δεν κανονίζεται αλλά μπορεί να εμφανιστεί εξίσου ισχυρό στα φυτά, στα ζώα, στα "άψυχα", και, οπωσδήποτε, στους ανθρώπους. Μπορεί αυτό να είναι η δύναμη της βούλησης, η εκδίκηση, η εχθρική διάθεση που μεταβάλλεται σε στοργή, οι φυσικοί νόμοι, οι ηθικοί νόμοι, ο σεβασμός στο χνάρι που αφήνει ο χρόνος, οι συμμαχίες της ανάγκης, η ρίζα της ηδονής ή της αγάπης. Ο Χατζηγιαννίδης παρουσιάστηκε το 2000 με το μυθιστόρημα "Οι τέσσερις τοίχοι", ακολούθησε δεύτερο μυθιστόρημα, "Ο φιλοξενούμενος", το 2004, και ο θεατρικός μονόλογος "Μεταμφίεση" (2005). Τα βιβλία είχαν λαμπρή υποδοχή από το ελληνικό αναγνωστικό κοινό και τους κριτικούς, αλλά τα μυθιστορήματα είχαν και την αγαθή τύχη να μεταφραστούν σε τέσσερις κεντρικές ευρωπαϊκές γλώσσες : γαλλικά (Albin-Michel), ιταλικά (Crocetti), ισπανικά (Tropismos) και, πρόσφατα, αγγλικά (Marion Boyars) και να κριθούν ιδιαίτερα ευνοϊκά (El Pais, Le Monde, Le Figaro, Litteraire, Gazzetta di Prima, La Repubblica, The Guardian). Στις "Φυσικές ιστορίες", τώρα, η στιλπνή και ευκίνητη γραφή, η πυκνότητα των καταστάσεων και το απερίμεντο - το απροσδόκητο- που καιροφυλακτεί σε κάθε γωνιά της αφήγησης, έδωσαν την έμπνευση για τις εικόνες που στολίζουν τα διηγήματα. Η εικονογράφηση της Ευφροσύνης Δοξιάδη μεταγγίζει όλη την εμπειρία της κλασικής εικονογράφησης βιβλίων με χαρακτικά ή σχέδια σε μια φρέσκια, σύγχρονη αντίληψη του κόσμου, που έχει πολλά ακόμα να μας φανερώσει.