Δημήτρης Νόλλας

Μετά το Ταξίδι στην Ελλάδα (Κρατικό βραβείο Μυθιστορήματος 2014), το βιβλίο Μάρμαρα στη μέση αποτελεί το δεύτερο μέρος της τριλογίας Δύσκολοι καιροί. Η ιστορία συνεχίζεται μέσα από αλλεπάλληλες αφηγήσεις και διαφορετικές εκδοχές του παρελθόντος των ηρώων.Η αφήγηση λαμβάνει χώρα στις αρχές της τελευταίας δεκαετίας του εικοστού αιώνα. Οι μεταβολές που έχουν συντελεστεί στην ελληνική κοινωνία, τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής επιρροής, οι αλλαγές στη σύνθεση και τη μορφή της οικογένειας λόγω και της σύγκρουσης των γενεών, προβάλλονται μέσα από τους παλιούς και νέους ήρωες.Ο συγγραφέας με τον χαρακτηριστικό τρόπο γραφής του, συνθέτει ένα μυθιστορηματικό μωσαϊκό, όπου οι ήρωες του πρώτου βιβλίου αλληλοεπιδρούν με τους νέους και αντανακλούν στοιχεία της σκληρής ελληνικής πραγματικότητας εκείνης της εποχής.

Το ακατάληπτο και απερινόητο.

Όπως η ζείδωρος αύρα ή ένα πεφταστέρι, έτσι και το πέρασμα μιας άσημης δασκάλας απ’ τη ζωή ενός ανδρικού σύμπαντος αφήνει όσους την συναναστράφηκαν έκθαμβους όσο και ανίκανους να κατανοήσουν την απώλειά της.

Δεν έχουμε μαρτυρία για την επίδραση που είχαν τα γεγονότα αυτά πάνω της, εκτός από τις νύξεις που κάνει η ίδια στα σημειωματάριά της, µε τα οποία δεν ξέρει ακόμη και σήμερα τι να κάνει ο Αντωνάκης, ως άτυπος κληρονόμος της, πνευματικός τουλάχιστον. Η αλήθεια είναι, όπως τουλάχιστον τη μετέφερε ο Αντωνάκης σε µένα και όσους ήθελαν να τον ακούσουν, πως όλα αυτά που ακολούθησαν μετά την επιστροφή της στην Ελλάδα φανερώνουν ότι η ακατανόητη μεταστροφή της για τους μέχρι τότε γνωστούς της ακουμπούσε, αν δεν οφειλόταν αποκλειστικά, στα όσα είχε ζήσει στο Μόναχο εκείνους τους πρώτους μήνες του 1919, που είχαν αφήσει το σημάδι τους στον μετέπειτα βίο της.

Η μοίρα ενός ανθρώπου, ο οποίος ξεκινάει από την άλλη άκρη του κόσμου, προσπαθώντας να ξεφύγει απ’ την πείνα και την δυστυχία, και επιβιώνει απ' τις κακουχίες της διαδρομής και από το ναυάγιο του δουλεμπορικού σαπιοκάραβου, που τον μεταφέρει στην γη της επαγγελίας. Εκεί όπου τον υποδέχονται και τον περιθάλπουν άλλα, περιπλέοντα ναυάγια. Εκεί όπου, εντέλει, τον περιμένει ο θάνατός του, σαν σε προκαθορισμένο ραντεβού. Η ιστορία της Ασμάτ, που γαντζωμένη σε μία πόρτα-αυτοσχέδια σχεδία αναζήτησε σωτηρία εν μέσω πομπής θαλασσοπνιγμένων λαθρομεταναστών. Η ιστορία του λιμενοφύλακα Ρήγα που την περισυνέλεξε, το νησί-τείχος πάνω στο οποίο τσακίστηκαν οι ζωές τους. Όνειρα που ξεκινάνε από ένα ναυάγιο και όνειρα που ναυαγούν στα πάθη και στα δεινά αυτού του κόσμου.

Όμως, τί είδους τερατώδης ομοιοπαθητική θα ήταν αυτή; συνέχισε να αναρωτιέται για την αδιανόητη εντέλει πιθανότητα να εξαγοράσει με κλεμμένα λεφτά μια σχεδιαζόμενη ληστεία. Μπορεί μιας κλοπής τα χρήματα να φέρουν το Καλό; συνέχισε να βομβαρδίζεται από τις συνέπειες των εξωφρενικών και παράλογων συλλογισμών του, ουσιαστικά προφάσεων, για να δικαιολογήσει την πράξη του, κι όταν σηκώθηκε απ' το παγκάκι αισθάνθηκε πως εκείνος ο αόρατος θώρακας που τον περιέβαλλε εδώ και αρκετό καιρό είχε αρχίσει να κομματιάζεται. Ξεφλουδιζόταν, εγκαταλείποντάς τον γυμνό στη μέση εκείνου του ρυπαρού τοπίου, όταν παραδέχτηκε πως με το ζόρι δεν θα μπορούσε ποτέ κάτι καλό να προκύψει, ακόμη κι αν το ζόρι επρόκειτο να αποτρέψει μια άλλη φριχτή πράξη, αφού θα είχε παραβιάσει την ελευθερία επιλογής των συντρόφων του.

Στο παρόν 3ο βιβλίο, που ολοκληρώνει την τριλογία Δύσκολοι καιροί, μια ομάδα νέων ανθρώπων γίνονται μάρτυρες της κρίσης των τελευταίων χρόνων. Όπως νεογνά που πεθαίνουν στη θερμοκοιτίδα, αμέτοχοι κι αθώοι και οι ίδιοι, γίνονται αφορμή για θρήνους και καταγγελίες της σκληρότητας του σύμπαντος κόσμου, έχοντας αποφύγει σε όλη τους τη ζωή να αφουγκραστούν το λόγο που ερχόταν από πολύ παλιά και σάλπιζε πως επιτέλους είχε έρθει ο καιρός του «επιστήσω νεανίσκους άρχοντας αυτών, και εμπαίκται κατακυριεύσουσιν αυτών».

«Των τελευταίων χρόνων η ηλεκτρονική, φωτογραφική και ηχητική αποκλειστική απόδειξη κάθε συμβάντος είναι αυτό που μας έχει κάνει να ξεχάσουμε εκείνο το μακρινό κατά τας Γραφάς που μαρτυρούσε από την αρχαιότητα μέχρι πριν λίγα χρόνια τις πράξεις και τα πράγματα όλων μας: να καταγράφονται τα γεγονότα με τα οποία καταπιαστήκαμε, τα γεγονότα που μας χαρακτηρίζουν και σχηματίζουν το πρόσωπό μας και το πώς πορευτήκαμε στη ζωή… Κι αυτό πάντα κάποιος άλλος είναι που το κάνει. Κάποιος τρίτος είναι που μας ζωγραφίζει, αφηγείται τη ζωή μας, μιλά για μας, γράφει για την αφεντιά μας, και παίρνει μορφή το πρόσωπό μας».

Στο βιβλίο αυτό συγκεντρώνεται το σύνολο του έως τώρα διηγηματογραφικού έργου του βραβευμένου συγγραφέα. Η έκδοση ξεκινά με τα αφηγήματα της Πολυξένης (1974) και περιλαμβάνει στη συνέχεια τις εξής συλλογές: Το τρυφερό δέρμα (1982), Ονειρεύομαι τους φίλους μου (1990), Τα θολά τζάμια (1996), Ο παλαιός εχθρός (2004), Στον τόπο (2010). Περιλαμβάνονται ακόμη δύο διηγήματα που δεν έχουν ως σήμερα περιληφθεί σε κάποια συλλογή, «Σαν σήμερα», «Τζαμάρουν τα σπουργίτια;» και ένα τρίτο, «Διάλογοι σε φωτεινό καφενείο», που εκδόθηκε εκτός εμπορίου από τον Ίκαρο, σε τρεις γλώσσες (ελληνικά, γαλλικά, αραβικά), και διαβάστηκε σε εκδήλωση για την αρμονική συνύπαρξη (vivre-ensemble) «Cafe de jour» στο Παρίσι.
Τα διηγήματα διατρέχουν τη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, εστιάζοντας στα θέματα που εδώ και χρόνια απασχολούν τον Δημήτρη Νόλλα: ο ξένος, η πατρώα γη, η μοναξιά, η περιδίνηση του σύγχρονου ανθρώπου στην παράλογη καθημερινότητα.
Παράλληλα, καθώς τα κείμενα δημοσιεύονται διατηρώντας τον χαρακτήρα της πρώτης τους γραφής, αναδεικνύεται η ματιά του συγγραφέα στον κόσμο τον συγκεκριμένο χρόνο, και ταυτόχρονα η εξέλιξη στον τρόπο γραφής του.
Στο εκτενές επίμετρό της, η Τιτίκα Δημητρούλια μεταξύ άλλων αναφέρει: «...Ένας τροχός που δεν σταματάει να γυρίζει η ζωή κι ο κόσμος. Τις σπίθες της τριβής του αποτυπώνει μαστορικά στα διηγήματά του ο Δημήτρης Νόλλας, μαζί με τις ουλές από τα εγκαύματα που προκαλούν στα σώματα και στις ψυχές. Παρακαταθήκη πολύτιμη στη νεοελληνική λογοτεχνία».

Ιστορίες γι' αυτό που λείπει κι αυτό που χάνεται, γι’ αυτό που μένει κι αυτό που περισσεύει, με αίμα που σταματά με τον καπνό, λάσπη που απλώνεται γύρω από τις ψυχές και με χρήμα που δεν γεννάει. Στον κόσμο του Δημήτρη Νόλλα οι εικόνες άλλοτε αποκτούν διαύγεια για να απεικονίσουν με ευκρίνεια τα μόνιμα θέματά του, τον ξένο, τη μοναξιά, την αγάπη, τον καπνό που όλα τα μπορεί, το γύρισμα του νου, τον τόπο, την ταυτότητα ως μνήμη, το τυχαίο και το μοιραίο· κι άλλοτε διπλοτυπώνονται για να αναπαραστήσουν την πολύπλοκη σχέση των πραγμάτων και των ανθρώπων αλλά και όλα τα επίπεδα ενός κόσμου που είναι αμετάκλητα επίγειος όσο και ανοιχτός σε μια μεταφυσική πνοή, που ενταγμένη στα κείμενά του μοιάζει αυτονόητη. Απλώς μετατοπίζει λίγο το χώρο, το χρόνο, τα πράγματα, δημιουργώντας μια ατμόσφαιρα που, συχνά, ακόμη κι όταν μοιάζει ατμόσφαιρα παραμυθιού κρύβει μέσα της μια απειλή ή μια τύψη. Όλα αυτά, τα πάντα επίκαιρα και σήμερα περισσότερο παρά ποτέ, με γνώση της αδυναμίας του ανθρώπου και τρυφεράδα μαζί, με λεπτό χιούμορ, με λόγο καίριο και ολοζώντανο επειδή ακριβώς δεν δέχεται το χαλινάρι. Τ.Δ.

Τι συμβαίνει όταν ξεκινάς να συναντήσεις αυτό που αναγνωρίζεις σαν οικείο και καθ' οδόν το χάνεις; Αλλά και τι μπορεί να συμβεί, όταν στη θέση του βρίσκεις ένα άλλο, διαφορετικό και εξίσου γοητευτικό; Ποιοι κρατάνε τον τόπο στη θέση του, στη θέση που βρισκόταν πριν, τώρα, και πάντα. Πιο σωστά: ποιοι διαιωνίζουν το αφόρητο, τις νοοτροπίες που παραμένουν πεισματικά βραχωμένες, αλλά και τα άλματα προς το καινούργιο και το άγνωστο, όλα αυτά που συνιστούν την ελληνική ιδιοπροσωπία, εκείνη που αναδεικνύεται μέσα από τα σταθερά, τα λίγα μεν, αλλά διαχρονικά χαρακτηριστικά; Η μόνη απάντηση που θα διακινδύνευε κανείς, παίρνοντας σαν δεδομένη την υπόθεση της ερώτησης, φαίνεται πως είναι: ΟΛΟΙ ΤΟΥΣ. Κι ο Αρίστος κι η Βασιλική, κι ο Τρύφωνας και η Χρυσάνθη, κι ο Αποστόλης και ο Βιρτζίλης κι ο Λοχαγός, και ο Πασχάλης. Και κανένας από μόνος του, κανένας, καθώς όλοι μας αντλούμε από το ίδιο πηγάδι, από εκείνο το υπόγειο και ανεξάντλητο ορυχείο. Μια ιστορία εις μνήμην της ανήσυχης νιότης, εκείνων που διψούν και αναζητούν αυτό που αενάως επιστρέφει, παραμένοντας το ίδιο πάντα. Γι' αυτούς που έρχονται από πολύ παλιά, γι' αυτούς που ήτανε και είναι όλοι τους παιδιά μας.