Σωτήρης Σπαθάρης

Επανοκυκλοφορούν από τις Εκδόσεις Άγρα τα Απομνημονεύματα του μεγάλου καραγκιοζοπαίχτη Σωτήρη Σπαθάρη, πατέρα του Ευγένιου Σπαθάρη. Tο 1950 περίπου ο Καραγκιοζοπαίχτης Σωτήρης Σπαθάρης (1892-1973) άρχισε, με την προτροπή φίλων του, να γράφει τ' Απομνημονεύματά του, πού εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1960. Ό "Άγγελος Σικελιανός θεωρεί το κείμενο αυτό μνημείο λόγου, στη σειρά των Απομνημονευμάτων του Μακρυγιάννη. Η παρούσα νέα έκδοση συμπληρώνεται με ένα κείμενο του Γιάννη Τσαρούχη για τούς Σπαθάρηδες και πολλές ανέκδοτες έγχρωμες και μαυρόασπρες φωτογραφίες πού παραχώρησε ειδικά ο γιος του Σωτήρη Σπαθάρη, ο Καραγκιοζοπαίχτης Ευγένιος Σπαθάρης, και το Μουσείο Τσαρούχη. "Το θέατρο του Καραγκιόζη είναι ένα θέατρο στατικό όπου ή δράση βγαίνει απ' το αίσθημα και όχι από τη νευρική κίνηση. Οι φωνές του Καραγκιόζη. .. δυνατές, αγνές, μεσογειακές... όλη η νοστιμάδα της ελληνικής φυλής εκφρασμένη με ήχους. "Ο Καραγκιόζης... μια καινούργια απρόοπτη έκφραση του προαιώνιου ελληνικού πόνου πού γεννά η αδικία. Ο παραπονιάρης πού καταφέρνει να εκφράσει και να γελοιοποιήσει μαζί τον ανθρώπινο πόνο... Δίπλα σ' αυτόν... ο Χατζηαβάτης, η μικρόψυχη ορθοφροσύνη, το μηδέν άγαν των μικρών." Από όλον τον τύπο του Καραγκιόζη βγαίνει μια αναρχική ελευθερία, μεθυστική για τα μικρά παιδιά μα και για τούς μεγάλους, που δε λογαριάζει τίποτα και πού εν τούτοις μέσα στη γενική ειρωνεία του για τα πάντα μπορεί με ασύλληπτες διαβαθμίσεις ύφους να δείχνει το σεβασμό του... Γιάννης Τσαρούχης (Επιθεώρηση Τέχνης, Φεβρουάριος-Μάρτιος 1959)

Ο καραγκιοζοπαίχτης και οικοδόμος Σωτήρης Ευγενίου Σπαθάρης (1887‒1974) είναι ο πρώτος Έλληνας λαϊκός καλλιτέχνης που έγραψε εκτενή κείμενα για τη ζωή του και για την τέχνη του. Ξεχωριστά, απολαυστικά και από πολλές απόψεις χρήσιμα τα κείμενα αυτά, πολύ ενδιαφέρουσα η ιστορία της συγγραφής τους, μεγάλη η περιπέτεια των χειρογράφων που τα διασώζουν. Τα «απομνιμονέματά» του τα έγραψε ο Σπαθάρης τρεις φορές: μία το 1944, μία από το 1950 ώς το 1955, και μια τρίτη από το 1957 ώς το 1959. Η τελευταία εκδοχή, γραμμένη επειδή τα προηγούμενα χειρόγραφα είχαν χαθεί, εκδόθηκε στις αρχές του 1960, «λογοκριμένη» όμως και με γλωσσικές επεμβάσεις αρκετές. Τώρα τα χαμένα χειρόγραφα βρέθηκαν και στον παρόντα τόμο εκδίδονται για πρώτη φορά οι δύο παλαιότερες και πολύ αξιολογότερες μορφές του σπουδαίου αυτού έργου. Είναι ένας «άλλος» Σπαθάρης: η γλώσσα διαφέρει, μεγαλύτερο διάστημα καλύπτεται (π. 1894‒1953), άγνωστα από αλλού επεισόδια εμφανίζονται, άλλα, γνωστά, περιγράφονται ζωηρότερα και εκτενέστερα. Ειλικρινής και έντιμος αφηγητής μοιάζει αυτός ο χαρισματικός και φιλότιμος αλλά και δύσκολος και σκληρός άνθρωπος, καθώς μας μιλά για τις αδυναμίες και τις αποτυχίες του με την ίδια ενάργεια και γλαφυρότητα που παρουσιάζει τα προτερήματα και τις επιτυχίες του. Πέρα από την αξία που έχουν ως σπουδαία πηγή για την ιστορία του ελληνικού θεάτρου σκιών, αλλά και για τον τρόπο που βίωνε τη «μεγάλη ιστορία» ένας εκπρόσωπος των φτωχών λαϊκών στρωμάτων της πρωτεύουσας, τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη, που εκδίδονται εδώ χωρίς περικοπές και γλωσσικές επεμβάσεις, αποτελούν σημαντικότατο μνημείο λόγου. Πόσοι φορείς της προφορικής παράδοσης, που δεν διάβαζαν και με δυσκολία έγραφαν, θέλησαν και κατόρθωσαν να συντάξουν τόσο μεγάλα αυτοβιογραφικά κείμενα στη χώρα μας αλλά και αλλού; Στην εισαγωγή του επιμελητή της έκδοσης Γιάννη Κόκκωνα, πέρα από τα εντελώς απαραίτητα βιογραφικά στοιχεία του Σπαθάρη, θα βρει ο αναγνώστης την ιστορία της συγγραφής των κειμένων, των προσπαθειών για την έκδοσή τους και της τύχης των χειρογράφων. Κάμποσα συμπληρωματικά κείμενα και παραλλαγές ορισμένων αφηγήσεων που σώθηκαν, μαζί με άλλα κείμενα του συγγραφέα μας δημοσιευμένα σε περιοδικά και εφημερίδες από το 1945 ώς το 1965, έχουν μπει σε τέσσερα παραρτήματα. Επεξηγηματικά σχόλια, γλωσσάρι και ευρετήριο συμπληρώνουν τον τόμο, ενώ η προερχόμενη από διάφορες πηγές διάσπαρτη εικονογράφηση υποστηρίζει, τρόπον τινά, οπτικά την αφήγηση.