Ελληνισμός-Λαογραφία

Από την Κωνσταντινούπολη του 19ου αιώνα ώς το Βερολίνο και το Μάντσεστερ, η καπνοβιομηχανία Muratti συνόδεψε τόσο τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και την ξέφρενη δεκαετία του 1920, όσο και τις ιστορικές ανακαλύψεις της εποχής: τον κινηματογράφο και το ποδήλατο. Στο ανά χείρας βιβλίο, ο ανώνυμος αφηγητής ανασυνθέτει την ιστορία αυτής της περίφημης καπνοβιομηχανίας, καταφεύγοντας σε επιστολές, σε ημερολογιακές καταγραφές, σε δικαστικά έγγραφα. Η ιστορία της καπνοβιομηχανίας Muratti είναι, ουσιαστικά, μια ιστορία εξαφάνισης, μια αναπότρεπτη πορεία προς τη λήθη. «Ίσως γι’ αυτό και να συμβαίνει το ανεξήγητο, να πενθούμε, δηλαδή, ανθρώπους άγνωστους ή κουφάρια κτιρίων, απλώς και μόνο επειδή δεν κατάφεραν ν’ αντισταθούν στη διαβρωτική δύναμη του χρόνου. Στην πραγματικότητα, είμαστε όλοι μικρές αυτοκρατορίες, προορισμένες να χαθούν».

Τι κάνει αυτό το "μικρό και αλαζονικό έθνος", όπως το ονόμαζε ο Νίτσε, να ξεχωρίζει θετικά ή αρνητικά; Γιατί άραγε η Ελλάδα, ενώ ήταν από τα πρώτα έθνη που κατά τον 19ο αιώνα υιοθέτησε τους πιο προχωρημένους ευρωπαϊκούς θεσμούς, ανακυκλώνει την ατελέσφορη πάλη της νεωτερικότητας με την παράδοση; Γιατί η συγκρότηση του νεωτερικού υποκειμένου που σμιλεύτηκε στη Δύση παρέμεινε στην Ελλάδα ημιτελής; Γιατί ο Λόγος παραμένει υπόσχεση χωρίς αντίκρισμα, δεν εκταμιεύεται ως ατομική ευθύνη, δεν γονιμοποιείται σε συλλογική Πράξη; Η απόπειρα να ψηλαφήσουμε την κρίση σκοντάφτει στην επανάληψη των καταγωγικών ερωτημάτων με τα οποία γράφεται ιστορικά το ελληνικό δράμα. Το ανά χείρας δοκίμιο επιχειρεί να ανιχνεύσει διαχρονικά την ελληνική ιδιαιτερότητα με άξονες τις έννοιες της ατομικής ευθύνης, της συγκρότησης του υποκειμένου, του εμφυλίου πάθους, της ελληνικότητας, του έθνους, του λαού, του λαϊκισμού, αλλά και να την κατανοήσει θέτοντας την ελληνική σκέψη στον καθρέφτη της ευρωπαϊκής: Αθήνα ή Ιερουσαλήμ; Ευκλείδης ή Νεύτων; Αντιγόνη ή Αντιγόνες; Φάουστ ή Ζορμπάς;

ΠΩΣ « ΧΤΙΖΕΤΑΙ » ΕΝΑΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ; Ποιό είναι το περιβάλλον που τον διαμορφώνει ; Ανάμεσα σε πολλά άλλα μεγάλο ρόλο παίζει η οικογένεια. Έτσι, δώρισα στον ήρωά μου, τον Φώτο Χαρισιάδη, έναν πατέρα οργανοποιό και μουσικό. Δεν μου έφτανε αυτό. Ήθελα να τον προικοδοτήσω με το περιβάλλον μιας ολόκληρης πόλης που μαζί με τον αέρα ανέπνεε και τη μουσική, ώστε οι εμπειρίες και τα ερεθίσματα να είναι πλήθος. Έτσι κατέληξα να γράψω για τη Σμύρνη.

Ο Φώτος, που γεννήθηκε και μεγάλωσε σ’ αυτή τη μουσική κολυμπήθρα, εξελίχθηκε σ’ ένα από τα καλύτερα βιολιά της αφού μαθήτευσε στον περίφημο Γιοβανίκα κι έπαιξε πλάι σ’ όλους εκείνους τους δεξιοτέχνες παιχνιδιάτορες που έκαναν τη Σμύρνη μουσικό παράδεισο της Ανατολικής Μεσογείου.

Ο δρόμος του θα τον φέρει στις μεγάλες ταβέρνες και στις μπίρες, όπου θα παίξει με τον αφρό των Αρμένηδων, Τούρκων, Εβραίων και Ρωμιών μουσικών, στις αριστοκρατικές βεγγέρες, όπου θα συνοδέψει το τέιο των κυριών με Μπραμς και Μότσαρτ, ή στις δεξιώσεις του Σπόρτινγκ κλαμπ, για να παίξει όλες τις ευρωπαϊκές χορευτικές επιτυχίες της εποχής. Κοντά σ’ όλα αυτά θα ταξιδέψει στην Αθήνα, όπου θα γνωρίσει τα Αθηναϊκά Καφέ Αμάν και τον Καραγκιόζη, και στην Αμερική, όπου θα γνωρίσει την τζαζ και θ’ ανεβεί στο πάλκο στο πλάι της Μαρίκας Παπαγκίκα αγγίζοντας με τη μιαν άκρη του δοξαριού του την Ανατολή και με την άλλη τη Δύση.

Κι όταν το καλέσει η ανάγκη, αψηφώντας τα αποκαΐδια, θα μπει στον αγώνα για την εκκένωση της αποβάθρας της Σμύρνης από εκατοντάδες χιλιάδες πρόσφυγες.

Μέσα απ’ όλα αυτά τα μουσικά ταξίδια γράφτηκε ο Μινόρε μανές, γιατί η Σμύρνη υπήρξε και θα παραμείνει για πάντα στη μνήμη μας μ’ ένα τραγούδι. Μ’ έναν μανέ. Όμως, ο μανές αυτός μινόρε θα ’ναι πάντα, γιατί κρύβει την τραγική μοίρα της πόλης που τον γέννησε.

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥΗ ορχήστρα του Γιάννη Αλεξίου ή Γιάγκου Βλάχου ή Γιοβανίκασε κάποιο γλέντι στη Σμύρνη ή στη Λέσβο, αρχές του 20ού αιώνα.Από τα εμφανιζόμενα πρόσωπα έχουν ταυτοποιηθεί μόνο ο Γιοβανίκας,δεξιά με το βιολί, και ο αδελφός του Πέτρος Αλεξίου, αριστερά με την τρομπέτα.Συλλογή Άρη Παπατζήκα
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑΗ ΝΑΣΗ ΤΟΥΜΠΑΚΑΡΗ γεννήθηκε στην Αθήνα και εργάζεται ως μουσικοπαιδαγωγός στην ιδιωτική εκπαίδευση. Η συγγραφική της διαδρομὴ ξεκίνησε το 2006 με το Ο Λιόντας. Ένα τραγούδι σε ήχους, τραγούδια, μουσικές παλιών επαγγελμάτων, που εκδόθηκε από τον σύλλογο «Φίλοι του Μουσικού Λαογραφικού  Αρχείου Μέλπως Μερλιέ» και το Music Corner.  Την ίδια χρονιά το κείμενο του βιβλίου ανέβηκε ως θεατρική παράσταση με τον ίδιο τίτλο στο ιστορικό υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης σε σκηνοθεσία Κωστή Καπελώνη. Το 2013 εκδόθηκε το βιβλίο της Ένα βιολί διηγείται – Εκπαιδευτικός οδηγός για τα λαϊκά μουσικά όργανα από τον σύλλογο «Φίλοι του Μουσείου Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων Φοίβου Ανωγειανάκη» και τις εκδόσεις Καλειδοσκόπιο, που τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Βιβλίου Γνώσεων 2014 του Υπουργείου Πολιτισμού και με Εύφημο Μνεία από το περιοδικό Ο Αναγνώστης την ίδια χρονιά. Το 2017 ανέβηκε στο Θέατρο Στοά ο θεατρικός της μονόλογος Εγώ ο Μάρκος Βαμβακάρης, σε σκηνοθεσία και ερμηνεία Θανάση Παπαγεωργίου. Το κείμενο βασίστηκε στην αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη που επιμελήθηκε η Αγγελική Βέλου Κάιλ (εκδόσεις Παπαζήση) και παίχτηκε για τρεις συνεχόμενες θεατρικές περιόδους. Το ανά χείρας μυθιστόρημα είναι το πρώτο της

Δεν οφείλεται σε αδεξιότητα το ότι και η μετρική και η περιστασιακή ομοιοκαταληξία αυτών των πιστών μεταφράσεων των νεοελληνικών μπουρλέσκ στίχων μοιάζει να είναι άτεχνη και μάλιστα χαλαρή. Αυτή η ανευλαβής αφροντισιά -ακόμη και στη μορφή της μετρικής- είναι από εκείνες που μεταφέρουν και γλεντάνε το γεγονός του να αποτελούν ένα ολοκληρωτικό μέρος του μπουρλέσκ χιούμορ τους. Αυτή η αντίληψη της έμμετρης μετάφρασης επί παραδείγματι η μεταφορά του Faust του Γκαίτε από τον Bayard Taylor - κατά την οποία ο μεταφραστής αποπειράται να δημιουργήσει ένα όμορφο, αλλά εξ ολοκλήρου παραφρασμένο στη γλώσσα του ποίημα, με ρίμες απολύτως διαφορετικές από τις ρίμες του πρωτότυπου, σαν ένα είδος μεγενθυμένης ή τροποποιημένης εικόνας/καθρέφτη του αρχικού ποιήματος, δεν είναι πια ένα παραδεκτό ιδεώδες για τον σημερινό μεταφραστή, και, θα ήταν εντελώς άτοπη εδώ. Αντ' αυτού επελέγη μια αστίλβωτη και ρεαλιστική κυριολεξία. [...]

Στους δύο προηγούμενους τόμους της συλλογής αθυροστομιών εδημοσίευσα περίπου χίλια τριακόσια παραδείγματα. Στην Νεοελληνική Αθυροστομία 3 είναι καταχωρημένα σχεδόν χίλια καινούργια παραδείγματα. Τα παραδείγματα και του τρίτου τόμου είναι αθησαύριστα, εκτός μερικών εξαιρέσεων... Πολλοί αναγνώστες μού εκφράζουν διάφορες απορίες σχετικώς με την βιβλιογραφία, τις σημειώσεις, τις χρονολογίες. Οι σημειώσεις είναι ενσυνειδήτως λακωνικές, γιατί τα παραδείγματα πλέουν μέσα σ' έναν ωκεανό αβεβαιότητας, όπου δεν υπάρχουν ούτε τόποι προέλευσης, ούτε χρονικοί προσδιορισμοί. Όσο για την βιβλιογραφία, θα ήθελα να υπενθυμίσω στους αναγνώστες μου ότι συνήθως μπαίνει στο τέλος μιας εργασίας. Η Νεοελληνική Αθυροστομία είναι μία συλλογή παραδειγμάτων που βρίσκεται εν εξελίξει. [...]

Στην Νεοελληνική Αθυροστομία 1 παρουσίασα περίπου τετρακόσια παραδείγματα. Σήμερα, στην Νεοελληνική Αθυροστομία 2 δημοσιεύω σχεδόν ενιακόσια δείγματα λαϊκής ελευθεριότητας. Δηλαδή, η ύλη του δεύτερου τόμου είναι υπερδιπλάσια από την ύλη του πρώτου τόμου. Τα παραδείγματα και του δεύτερου τόμου (εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων) είναι αδημοσίευτα. [...]

Ένα ανεπανάληπτο ιστορικό, λαογραφικό, γευστικό πανόραμα της μοναδικής διατροφικής παράδοσης της Πόλης, της Θράκης, της Ιωνίας, της Καππαδοκίας και του Πόντου από τη βραβευμένη Σούλα Μπόζη. Η πλούσια και ανεξάντλητη διατροφική παράδοση των Ρωµιών της Πόλης, όπως και οι αντίστοιχες παραδόσεις και µνήµες των Μικρασιατών, ολοκλήρωσαν τον κύκλο των επισιτιστικών παραδόσεων µιας τεράστιας σε έκταση γεωγραφικής περιοχής, όπου έζησε και πρόκοψε ο Ελληνισµός αδιάλειπτα επί χιλιετίες. Μετά την καταστροφή του 1922 και τη συνθήκη της Λωζάνης (1924), οι Μικρασιάτες αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις προγονικές τους εστίες. Παρά τις κακουχίες, την απόρριψη και την υποτίµηση που βίωσαν τα πρώτα χρόνια της προσφυγιάς, µετέφεραν στην Ελλάδα µια πλούσια πολιτισµική παράδοση, εµπειρίες, γνώσεις και πρακτικές πρωτόγνωρες για την τότε νεοελληνική πραγµατικότητα, αναζωογονώντας την µε νέα έθιµα, συνταγές και συµπεριφορές γύρω από την «ιεροτελεστία του τραπεζιού». Αναµφισβήτητα, η Πολίτικη κουζίνα µε τις τοπικές κουζίνες της Θράκης, της Ιωνίας, της Καππαδοκίας και του Πόντου, εµπλούτισε, µετά το 1922-1924, τον κορµό της λιτής νεοελληνικής κουζίνας µε νέες πρωτόγνωρες γεύσεις.

Το ανά χείρας βιβλίο περιλαμβάνει περίπου 2.600 αγγελίες της περιόδου 1833-1940, ερανισμένες από 142 εφημερίδες και περιοδικά της Αθήνας. Αναφορές γίνονται και σε πολλές άλλες ελληνικές αλλά και ευρωπαϊκές πόλεις.

Πρόκειται για αγγελίες ιδιωτικού κυρίως αλλά και δημοσίου ενδιαφέροντος, οι οποίες προβάλλουν τη σχέση ατομικού και συλλογικού. Οι διαφημιστικές καταχωρίσεις, οι υποχρεωτικές δημοσιοποιήσεις (πλειστηριασμοί), οι αγορές και οι πωλήσεις, τα συγχαρητήρια αλλά και τα απειλητικά αγγελτήρια, οι δηλώσεις απώλειας ή εξαφάνισης, η προσφορά ή η αναζήτηση εργασίας αποτελούν ένα υλικό που αποδίδει την κοινωνική ατμόσφαιρα της μακράς αυτής περιόδου.

Το βιβλίο αυτό, καρπός της συνάντησης του συγγραφέα Γιάννη Κιουρτσάκη µε τον κινηµατογραφιστή Λάκη Παπαστάθη, είναι µια δοκιµή διαλόγου της λογοτεχνίας µε τον κινηµατογράφο: µια κριτική εξερεύνηση όπου ο συγγραφέας, επιχειρώντας να φωτίσει το έργο του σκηνοθέτη µε την προσωπική ανάγνωση των δύο πρώτων µεγάλου µήκους ταινιών του, αντλεί από αυτές την έµπνευση για να εµβαθύνει το δικό του έργο. Περιλαμβάνονται 2 dvd.

Αναγνώστη μου, εδώ μην περιμένεις να διαβάσεις την ιστορία του τούρκικου καφέ. Οι παραδόσεις για την ανακάλυψη του τούρκικου καφέ, οι αγώνες για την ελεύθερη επικράτησή του και η εξέλιξή του μέχρι τις σύγχρονες ευρωπαϊκές ποικιλίες του -όλα αυτά, τέλοσπάντων- είναι δεόντως καταγραμένα, χρυσοίς γράμμασιν, στα σχετικά εγχειρίδια, αλλά και στις εγκυκλοπαίδειες. Σ' αυτό το άρθρο επιθυμώ να μιλήσω για τον τούρκικο καφέ, όπως τον ξέρουμε εν Ελλάδι. Μπαίνω ευθέως στο θέμα. Οι τούρκοι, όπου δέον να θεωρούνται πατεράδες των νεοελλήνων, μεταξύ άλλων αγαθών και δεινών που μας εκληροδότησαν είναι και ο καφές· ο περίφημος τούρκικος καφές. Εν αρχή, οι λέξεις καφές / καφενές / καφετζής / ταμπής / γεντέκι / μπρίκι / φλιτζάνι / ντελβές / καβουρντιστήρι / καϊμάκι / τσεσβές / θεριακλής κτλ. - σχεδόν όλες τούρκικης προελεύσεως. Η λέξη καφές [μάλλον συγκερασμός του γαλικού cafe, του ιταλικού caffe, των νεοελληνικών καβές < γκαϊβές < καχβές (<τουρκικό kahve)] κυριαρχεί. Η γαλική λέξη cafe, το 1611, είχε τη μορφή cahoa (<αραβικό kahwa, που δηλώνει το αφέψημα του καφέ, κι όχι τους σπόρους). Ο τύπος γκαϊβές επιζεί στο θέατρο σκιών. Επίσης, συχνά χρησιμοποιούμε τον τύπο γκαϊβές με σκωπτική διάθεση. Ο Καμπούρογλου διασώζει τον ενδιάμεσο (;) τύπο καβές. Η λέξη καφές διαθέτει το υποκοριστικό καφεδάκι και το μεγεθυντικό καφεδούκλα (= εξαιρετικός καφές). [...] Για την παρασκευή του καφέ οι παλιότεροι χρησιμοποιούσαν το ρήμα "ψήνω", ενώ σήμερα συνηθίζεται το ρήμα "κάνω". "Έψησε καφέ", γράφει ο Παπαδιαμάντης, στο διήγημά του "Τα κρούσματα" (1903).