Λογοτεχνία - Γραφή

"Ας καυχιούνται οι άλλοι για τις σελίδες που έχουν γράψει·
εγώ νιώθω περήφανος γι' αυτές που έχω διαβάσει".
Πιστός σε αυτούς τους στίχους του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Νούτσιο Όρντινε μας προσκαλεί να γευτούμε την ίδια ταπεινή υπερηφάνεια δίνοντάς μας να διαβάσουμε και να ξαναδιαβάσουμε μερικές από τις πιο ωραίες σελίδες της λογοτεχνίας.
Μετά τη διεθνή επιτυχία της "Χρησιμότητας του αχρήστου" (που μεταφράστηκε σε εικοσιέξι γλώσσες) και της "Χρησιμότητας των άχρηστων γνώσεων", ο Όρντινε συνεχίζει τη μάχη του υπέρ των κλασικών, πεπεισμένος ότι ένα σύντομο απόσπασμα (λαμπρό και βγαλμένο από τον στίβο της γνώσης) μπορεί να ξυπνήσει την περιέργεια των αναγνωστών και να τους δημιουργήσει την επιθυμία να βυθιστούν σε ολόκληρο το πρωτότυπο έργο.
Αϊνστάιν, Αλτσιάτο, Αριόστο, Ατσέττο, Βοκάκιος, Γιουρσενάρ, Γκαίτε, Γκαρσία Μάρκες, Γκουιτσαρντίνι, Γκρασιάν, Θερβάντες, Ιπποκράτης, Καβάφης, Καλβίνο, Λέβι, Μακιαβέλλι, Μανν, Μάστερς, Μίγουος, Μολιέρος, Μονταίνιος, Μοντάλε, Μοντεσκιέ, Μπαλζάκ, Μπέλλι, Μπόρχες, Μπρούνο, Μωπασσάν, Νταν, Ντηφόου, Ντίκενς, Όμηρος, Πεσσόα, Πλάτων, Πλαύτος, Ραμπελαί, Ρίλκε, Ροστάν, Ρουτίλιος Ναματιανός, Σαίντ-Εξυπερύ, Σαίξπηρ, Στιούαρτ Μίλλ, Σουίφτ, Τάσσο, Τζόνσον, Τσβάιχ, Φλωμπέρ, Χικμέτ.
Ο συγγραφέας επιλέγει 50 υπέροχα αποσπάσματα από την παγκόσμια λογοτεχνία όλων των εποχών, που τυπώνονται στην πρωτότυπη γλώσσα και στη μετάφρασή τους, και ακολούθως προβαίνει σε ένα προσωπικό, γοητευτικό σχόλιο, σε δύο σελίδες για το καθένα, προκαλώντας την επιθυμία της περαιτέρω ανάγνωσης.

Το 1935 η Λουίζα Ντάρρελ και τα τέσσερα παιδιά της -ο Λόρενς (Λάρρυ), ο Λέζλι, η Μάργκαρετ (Μάργκο) και ο Τζέραλντ (Τζέρρυ)- πήγαν να ζήσουν στην Κέρκυρα. Η οικογένεια Ντάρρελ απαθανατίστηκε στο εµβληµατικό βιβλίο του Τζέραλντ Ντάρρελ "Η οικογένειά µου και άλλα ζώα", καθώς και πρόσφατα στην τηλεοπτική µεταφορά του βιβλίου "Η οικογένεια Ντάρρελ". Ποια ήταν όµως η αληθινή ζωή των µελών της µοναδικής αυτής οικογένειας; Ποιος ήταν ο λόγος που εγκαταστάθηκαν στην Κέρκυρα - και τι απόγιναν αφού έφυγαν από το νησί; Η πραγµατική ιστορία των Ντάρρελ είναι αντάξια της µεγάλης λογοτεχνίας που την αποτύπωσε, και ο Μάικλ Χάαγκ, ο συγγραφέας του "Αλεξάνδρεια, η πόλη της µνήµης", ο ιδανικός αφηγητής της. Γνωρίζοντας την οικογένεια από πρώτο χέρι, αντλεί επιπλέον υλικό από ηµερολόγια, επιστολές και ανέκδοτα αυτο-βιογραφικά σπαράγµατα. Το βιβλίο παρακολουθεί την ιστορία της οικογένειας από τα πρώτα χρόνια των παιδιών στην Ινδία και την κρίση που τα οδήγησε στην Αγγλία ως τα χρόνια στην Ελλάδα και στην Κέρκυρα. Ανακαλεί τους µοναδικούς ανθρώπους που συνάντησαν στην Κέρκυρα -τον Θεόδωρο τον βιολόγο, τον ταξιτζή Σπύρο Χαλικιόπουλο και τον Κωστή τον κατάδικο- αλλά και την επίσκεψη του Αµερικανού συγγραφέα Χένρυ Μίλλερ. Ο Χάαγκ φέρνει στο φως την ιστορία της φυγής των Ντάρρελ από την Κέρκυρα, όπως και τη διαφυγή του Λάρρυ και της Μάργκο την τελευταία στιγµή πριν τον πόλεµο, ενώ παρακολουθεί την πορεία της ανάδειξης του Λάρρυ ως παγκοσµίως αναγνωρισµένου συγγραφέα µε το "Αλεξανδρινό κουαρτέτο" και του Τζέραλντ ως φυσιοδίφη και προστάτη των απειλούµενων µε εξαφάνιση ειδών, ενώ περιγράφει και τις ζωές των υπόλοιπων µελών της οικογένειας, των φίλων τους και άλλων ζώων. Η έκδοση περιλαµβάνει οικογενειακές φωτογραφίες από το αρχείο του Τζέραλντ Ντάρρελ, πολλές από τις οποίες δηµοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά.

Θεωρούμενος ως ένας από τους κορυφαίους ποιητές του 20ού αιώνα, ο Τόμας Στερνς Έλιοτ είναι αναμφισβήτητα και ο σημαντικότερος λογοτεχνικός κριτικός. Οι απόψεις του για τη λογοτεχνία και τη λογοτεχνική κριτική αποτέλεσαν τη βάση της αγγλοσαξονικής Νέας Κριτικής και διαμόρφωσαν καθοριστικά, και διεθνώς, τη μοντερνιστική προσέγγιση της λογοτεχνίας. Η βασική θέση του Έλιοτ περιέχεται στην πεποίθησή του ότι η λογοτεχνική κριτική θα πρέπει να συμπληρώνεται από μιαν ηθική και οντολογική οπτική. Επιμένοντας, εις πείσμα των εστέτ, ότι η μεγάλη ποίηση δεν θα έπρεπε να αξιολογείται μόνο με λογοτεχνικά κριτήρια, ο Έλιοτ υπογράμμιζε ταυτόχρονα ότι αν ένα κείμενο είναι λογοτεχνικό ή όχι θα μπορούσε να κριθεί μόνο με λογοτεχνικά κριτήρια.

[…] σε μίαν έκπαγλη χρονιά ανταμώσαμε

σε ληστεύω από αλλουνού τα χέρια

σε ακούω από δω από κει

σε σιωπώ μες στην απέραντη τρυφερότητα

σιγά σιγά να καταλαγιάσουμε

όλα δεν τα ’χω πει

ΜΕ ΕΚΡΙΖΩΝΕΙΣ

ΜΑΤΣΗ ΧΑΤΖΗΛΑΖΑΡΟΥ, « Αντίστροφη αφιέρωση »

H «Aντίστροφη αφιέρωση» είναι το τελευταίο σημαντικό ποιητικό κείμενο που έγραψε και δημοσίευσε η Μάτση Χατζηλαζάρου λίγο πριν από το θάνατό της. Πρόκειται για ένα από τα πιο ολοκληρωμένα και μεστά ποιήματά της, και πιθανώς το πλέον γνωστό και αγαπημένο από το αναγνωστικό κοινό έργο της.

Το ερωτικό αυτό ποίημα δίνει την αίσθηση πως ολοκληρώνει μια πορεία, πως κλείνει έναν κύκλο, αφού ουσιαστικά επιστρέφει πολλαπλώς στην (ποιητική της) αφετηρία. Το ποίημα, χωρίς να τον κατονομάζει, απευθύνεται στον Ανδρέα Εμπειρίκο, τον εραστή-σύζυγο, τον ψυχαναλυτή-ερμηνευτή, τον μύστη της στον ποιητικό χώρο και στον υπερρεαλισμό, τον αποδέκτη των πρώτων της ποιημάτων. Με άλλα λόγια, η «Αντίστροφη αφιέρωση» λειτουργεί ως συμπύκνωση, κορύφωση και επιστέγασμα ολόκληρης της ποιητικής της παραγωγής. Κυρίως όμως ακολουθεί την πεποίθησή της πως στο μόνο πράγμα που η ποίηση θα πρέπει να υπακούει είναι η «προσπάθεια να είναι κανείς όσο μπορεί πιο ειλικρινής για ό,τι τον συγκινεί και τον τρώει».

Συνδυάζοντας ερμηνευτικά σχόλια, διακειμενικές παραπομπές στο προγενέστερο έργο της Μ. Χατζηλαζάρου αλλά και στο έργο του Α. Εμπειρίκου, αρχειακό υλικό, ιστορικά και βιογραφικά στοιχεία, το βιβλίο επιχειρεί μια πολυπρισματική προσέγγιση, αναλυτική και συνθετική, στην «Αντίστροφη αφιέρωση» της ποιήτριας.

Στο βιβλίο «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει. Ένας διά-λογος με τον Γιώργο Σεφέρη, που αρχικά γράφτηκε και παρουσιάστηκε ως θεατρικό αναλόγιο, ο Ευριπίδης Γαραντούδης απευθύνεται στον Γιώργο Σεφέρη, για να του υπενθυμίσει το ποίημά του «Με τον τρόπο του Γ.Σ.» (1936) και ιδίως τον περίφημο στίχο του «Όπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει», και να τον πληροφορήσει για την τύχη τους, ύστερα από τον θάνατο του ποιητή. Μέσα από τον «διά-λογο» με παρέμβλητα στην αφήγηση σεφερικά κείμενα, καθώς και ποιήματα και κείμενα άλλων συγγραφέων, ο αφηγητής αναλογίζεται τη σύνδεση του στίχου με το διαχρονικό βίωμα των Ελλήνων ποιητών για τον τόπο τους, με άλλα λόγια τον «καημό της ρωμιοσύνης», τον παλιό και τον σύγχρονο.

Οι συνεντεύξεις αποτελούν συστατικό και αναπόσπαστο τμήμα του δημιουργικού έργου του Θανάση Βαλτινού. Εδώ εκτίθεται το εργαστήρι του, και οι θέσεις του αποτελούν συχνά επεξεργασμένο δοκιμιακό λόγο που προσφέρει μια εκ του σύνεγγυς προσέγγιση του λογοτεχνικού φαινομένου αλλά και του ιστορικού πλαισίου μέσα στο οποίο γεννιέται. Παράλληλα, διεισδύουν αναμνήσεις από διαφορετικές περιόδους της ζωής του, εκκινώντας από τα παιδικά του χρόνια στην Πελοπόννησο μέχρι την ώριμη ηλικία της πνευματικής και κοινωνικής του ζωής. Πολλά από αυτά τα περιστατικά συνιστούν την αυτοβιογραφική βάση ορισμένων κειμένων του και προσφέρουν την πραγματολογική σκευή για την κατανόησή τους. Φωτίζουν επίσης την προσωπικότητα του συγγραφέα, ο οποίος μπορεί να οργανώνει διάφορα επίπεδα πλοκής, μεταμορφώνοντας τη συνέντευξη σε έναν μηχανισμό επινόησης του εαυτού του. Όλα αυτά μας βοηθούν να αποτιμήσουμε την πνευματική διαδρομή του ανθρώπου που έχουμε μπροστά μας. Όσο πιο πολύ εμβαθύνουμε στα λόγια του, τόσο περισσότερο κατανοούμε την τέχνη του.

Ένα μοναδικό ντοκουμέντο έρχεται για πρώτη φορά στο φως της δημοσιότητας. Ο Μορίς Λεβέ, ερευνώντας για περισσότερο από είκοσι χρόνια οτιδήποτε σχετικό με τον Μαρκήσιο ντε Σαντ στα δημόσια αρχεία και στις ιδιωτικές συλλογές, ανακάλυψε μια αλληλογραφία-θησαυρό: μια σειρά επιστολών που επιβεβαιώνουν την παθιασμένη ερωτική περιπέτεια του συγγραφέα της "Ιουστίνης" και του "120 ημέρες στα Σόδομα" με τη νεαρή και όμορφη κουνιάδα του Αν-Προσπέρ ντε Λονέ. Για πρώτη φορά προσφέρεται στον ντε Σαντ η ζωντανή εικόνα της απρόσιτης παρθένου που θα ενσαρκώσει τις πιο ακραίες ερωτικές του φαντασιώσεις: αιμομιξία, ιεροσυλία, αμαρτία, ακολασία. Αυτό που εκπλήσσει περισσότερο είναι το πάθος με το οποίο ρίχνεται σ' αυτό τον παράνομο δεσμό η υποψήφια μοναχή: υπογράφοντας με το αίμα της τις επιστολές, δίνει συμβολικά το μέτρο της απόλυτης θυσίας. Ο Μορίς Λεβέ ξετυλίγει και σχολιάζει ένα από τα πιο σκοτεινά επεισόδια στην πολυτάραχη ζωή του Μαρκήσιου ντε Σαντ. Επιπλέον, παραθέτει, μεταξύ άλλων, μία αδημοσίευτη σειρά επιστολών ανάμεσα στον ντε Σαντ και στη σύζυγό του Ρενέ Πελαζί, που φωτίζουν το μύθο μιας ανεπανάληπτης όσο και αμφιλεγόμενης προσωπικότητας.

Ο Τσβάιχ και ο Ροτ είναι σαν να έχουν φτιαχτεί ο ένας για τον άλλο. Δυο άνδρες που πέφτουν και οι δυο, αλλά κρατούν τα χέρια τους για καιρό.
ΟΣΤΑΝΔΗ 1936. Η βελγική παραθαλάσσια πόλη δέχεται στα θέρετρα της πλήθος καλλιτέχνες, διανοούμενους αλλά και αλλόφρονες, που βρίσκονται εκεί μετέωροι μπροστά στο θέαμα της αβύσσου που θα προκαλέσουν σύντομα ο φασισμός και ο πόλεμος στην Ευρώπη. Εδώ βρίσκεται και ο Στέφαν Τσβάιχ, ένας άνθρωπος σε κρίση: ο Γερμανός εκδότης του τον έχει μόλις απορρίψει, ο γάμος του είναι στα πρόθυρα της διάλυσης και το σπίτι του στην Αυστρία δεν το νιώθει πια οικείο. Μαζί με τη Λόττε, την ερωμένη του, αναζητά καταφύγιο σε αυτόν τον παράδεισο με τους χαλαρούς περιπάτους και τις ομπρέλες για τον ήλιο. Και εδώ ακριβώς επανασυνδέεται με τον αποξενωμένο φίλο του Γιόζεφ Ροτ. Ερωτεύεται κι εκείνος, για μια τελευταία φορά, τη συγγραφέα Ίρμγκαρντ Κουν, η οποία απλώς ήθελε να ξεφύγει από τη χώρα των καμένων βιβλίων. Ο έρωτας του Ροτ και της νεαρής παθιασμένης Κουν είναι τόσο αναπάντεχος όσο εξωπραγματική φαίνεται η φιλία μεταξύ του ευκατάστατου Τσβάιχ και του γερού πότη Ροτ.
Στην Οστάνδη αυτό το καλοκαίρι βρίσκονται επίσης όλοι όσοι δεν έχουν πλέον σπίτι στη ναζιστική Γερμανία. Ο Έγκον Κις και ο Έρνστ Τόλλερ, ο Άρθουρ Καίστλερ και ο Χέρμαν Κέστεν, οι "απαγορευμένοι" ποιητές και συγγραφείς. Ο Φόλκερ Βάιντερμαν αφηγείται τα όνειρά τους, τους έρωτές τους, την απελπισία τους.
Προς στιγμήν μια εύθραυστη ευδαιμονία δημιουργείται· καθώς όμως η Ευρώπη βυθίζεται στο σκοτάδι, οι φίλοι βρίσκονται παγιδευμένοι σε ένα αλλόκοτο είδος διακοπών, κοιτάζοντας τον κόσμο γύρω τους να τυλίγεται στις φλόγες.