Ανθρωπιστικές Επιστήμες

Εν ω περιέχεται ερμηνεία μεν πάσης δυσκόλου λέξεως και φράσεως, πάσης δυσερμηνεύτου συντάξεως, και δη και πάντων των δυσκολότατων χωρίων, διασάφησις δε δυσχερέστατων γραμματικών και συντακτικών ζητημάτων, επι δε τουτοις πάντες οι τύποι των ανωμάλων ρημάτων και ονομάτων.

Με την ευκαιρία της συναντήσεώς μας στην αίθουσα της Αρχαιολογικής Εταιρείας εξ αιτίας μίας διαλέξεως, την άνοιξη του 1987, μου απεκάλυψε ο Άγγελος Νεζερίτης την πρόθεσή του, να προχωρήσει στην έκδοση ενός βυζαντινολογικού περιοδικού υπό τον τίτλο "Βυζαντιναί Μελέται". Με ζωηρότητα μου ανέπτυξε τους διαφόρους λόγους που, κατά την άποψή του, συνηγορούσαν για την έκδοση και μου ζήτησε να του συμπαρασταθώ στην προσπάθειά του αυτή. Μολονότι δεν ήμουν απόλυτα πεπεισμένος, ότι υπήρχε πραγματική ανάγκη να προστεθεί μία ακόμη περιοδική έκδοση στις τόσες που δημοσιεύονται στην Ελλάδα και έχουν ως αποκλειστικό ή, πάντως, κύριο περιεχόμενο την παρουσίαση μελετών που αναφέρονται στο Βυζάντιο, με παρέσυρε το πάθος, με το οποίο ανέπτυσσε τα επιχειρήματά του και του υποσχέθηκα να βοηθήσω στο μέτρο των δυνάμεών μου. Όταν ύστερα από λίγους μήνες κυκλοφορήθηκε ο πρώτος τόμος των "Βυζαντινών Μελετών", το πάθος του για το περιοδικό αντικατοπτριζόταν σε όλη την έκδοση, ακόμη και στην κάπως πομπώδη εμφάνιση του εξωφύλλου. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

[set 2 τόμων σε κασετίνα] Βιβλίον περί της Ελληνικής αρχαιότητος πραγματευόμενον ουδεμιάς ως προς τον σκοπόν και το αντικείμενον αυτού χρήζει προς το Ελληνικόν κοινόν δικαιολογίας. Ουδείς ο παρ΄ ημίν αρνούμενος ότι εν τη αρχαιοτήτι έγκειται η ευγένεια εφ η δικαίως υπερ πάντα λαόν εγκαυχώμεθα, και εν εκείνη ευρίσκομεν την εις ίδιον ημών κτήμα ανήκουσαν πηγήν εξ ης πάντα τα έθνη ηρύσθησαν τον πολιτισμόν και τον πλούτον των γνώσεων ας μετά ταύτα καλλιεργούντα επολλαπλασίασαν. Αν παρά πάσιν η σπουδή της αρχαιότητος θεωρήται ως συμφέρον διανοητικόν, δια τους Έλληνας ημάς εστί προσέτι και καθήκον πατριωτικόν. [...] Εκρίθη χρήσιμον να συνταχθή πρόχειρον τι βοήθημα, εις ο, άνευ ειδικών και μακρών σπουδών εκάστοτε να δύναται τις να ευρίσκη ευχερώς το ζητούμενον, το αλφαβητικώς συνταχθέν τούτο λεξικόν, περιέχον εντός των διαγεγραμμένων αυτώ ορίων εκτάσεως, παν το ενδιαφέρον εκ της κλασικής ημών αρχαιότητος, και αφορών την γεωγραφίαν και πολιτικήν ιστορίαν, την των γραμμάτων και της τέχνης, τον πολιτικόν και οικιακόν βίον, εκτεινόμενον δε και μέχρι των ορίων των άλλων αρχαίων εθνών καθ΄ όσον έχουσι σχέσιν μετά της Ελλάδος. Τον σκοπόν τούτον επιδιώξας εν τω παρόντι έργω, επροσπάθησα, καθ΄ όσον ηδυνήθην, ν' αρυσθώ εν τοις δοκιμωτάτοις των τοιούτου είδους ευρωπαϊκών, αλλά συνεχέστατα ηναγκαζόμην ή επροτίμωννα προσφεύγω εις αυτάς τας πηγάς, ότε μάλιστα, όπερ συνεχέστατον, της εμής αποκλειστικής τάσεως ευρίσκον την εκείνων ου μικρόν διεστώσαν, ως ότε την αρχαιότητα έβλεπον και ανέπτυσσον υπό την ημάς ήττον ενδιαφέρουσαν ρωμαϊκήν έποψιν. (από τον πρόλογο του συγγραφέα)

[...] Επειδή στόχος μας εδώ δεν είναι να καταμετρήσουμε τους ποικίλους τύπους δυσκολιών πού συναντάμε στο έργο του Φρόυντ, θα περιοριστούμε στην διαπίστωση ότι με την ψυχαναλυτική ορολογία συμβαίνει ό,τι και με πολλά άλλα γλωσσικά ιδιώματα, ότι δηλαδή εμφανίζονται στους κόλπους της πολυσημίες και σημασιολογικές αλληλοεπικαλύψεις, καθώς επίσης και ότι διαφορετικές λέξεις μπορεί να παραπέμπουν στην ίδια ιδέα.
Αγωνιζόμαστε λοιπόν με τις λέξεις, αλλά όχι για τις λέξεις. Εκείνο που χρειάζεται να αναζητήσει κανείς πίσω από τις λέξεις είναι τα γεγονότα και οι ιδέες, είναι εν τέλει η εννοιολογική οργάνωση της ψυχανάλυσης. [...]

Το λεξικό περιλαμβάνει 1. Περισσότερα από 6.000 λήμματα, που σχετίζονται με την ελληνική μυθολογία και την ελληνική λατρεία. Αναφέρονται σε: πρόσωπα, φύλα, επίθετα -λογοτεχνικά, λατρευτικές επικλήσεις, τοπωνύμια-, εορτές, αγώνες, θυσίες, έννοιες. 2. Συγκεντρωτικούς καταλόγους των κυριωτέρων: επιθέτων, εορτών. 3. Πίνακες 21 γενεαλογικοί πίνακες, εορτολόγιον της πόλεως των Αθηνών, πίνακας των μηνών των αρχαίων Ελλήνων, πίνακας με την γεωγραφική κατανομή των ελληνικών φύλων, πίνακας των μυθολ. γενεαλογιών του μακεδ. βασ. οίκου. 4. Λεπτομερή βιβλιογραφία, τόσο κατά λήμμα, όσο και συγκεντρωτικά (428 θέσεις). 5. Αναφορά στο πρωτότυπο έργο της αρχαίας γραμματείας με πλήρη κατάλογο των έργων. Το βιβλίο προλογίζουν οι: - Ιωάννης-Θεοφάνης Α. Παπαδημητρίου, Καθηγητής (emeritus) Αρχ. Ελλην. Φιλολογίας, ΕΚΠΑ - Θεοδόσης Π. Τάσιος, Ομ. Καθηγητής, ΕΜΠ

Ποιος δεν έχει βαρεθεί να ακούει ότι "η αδρεναλίνη" είναι πάντα "στα ύψη", ότι "το θερμόμετρο" πάντα "χτυπά κόκκινο", ότι "το σενάριο" είναι πάντα "εφιαλτικό", ότι "η επέμβαση" γίνεται πάντα "χωρίς αναισθητικό", ότι "η επίθεση που εξαπέλυσε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης" είναι πάντα "σφοδρή" και ότι "η καταστροφή" είναι πάντα "βιβλική";

Ένα Φιλοσοφικό Λεξικό δεν βοηθά μόνο στην κατανόηση φιλοσοφικών έργων, αλλά και στη διεύρυνση του διανοητικού ορίζοντα ή στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης. Η τελευταία είναι απαραίτητη ιδιαίτερα στην εποχή μας, η οποία ερωτοτροπεί με την "ανορθολογική" σκέψη. Ένα Φιλοσοφικό Λεξικό ασχολείται με την ανάλυση των φιλοσοφικών εννοιών και όρων που έχουν διατυπώσει οι φιλόσοφοι όλων των εποχών, καθώς και με γενικές έννοιες από πολλές ειδικές επιστήμες. Όταν ένα Φιλοσοφικό Λεξικό απευθύνεται σ΄ένα ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, είναι φυσικό να απλοποιεί τις θεωρίες. Η απλοποίηση αυτή όμως έχει τα όρια της, γιατί αλλιώς υπάρχει κίνδυνος να οδηγήσει στην παραποίηση των θεωριών ή στην κακοποίησή τους. Το Νέο Φιλοσοφικό Λεξικό φιλοδοξεί να αποδείξει ότι η άποψη πως η φιλοσοφία είναι ξένη προς τη ζωή και τα προβλήματά της ή κάτι το στρυφνό και σχολαστικό δεν ισχύει. Άλλωστε, το να φιλοσοφεί κανείς δεν είναι προνόμιο μόνο των φιλοσόφων...

Ο 20ός αιώνας τόλμησε όλων των ειδών τις ανατροπές, σε όλα τα πεδία: στην τέχνη, στη ζωή, στην κοινωνία, στην πολιτική οργάνωση. Όλη η ιστορία του 20ού αιώνα επιβεβαιώνει την ποικιλομορφία των εξεγέρσεων και των επακόλουθων ανατροπών: βίαιες και ειρηνικές, ατομικές και συλλογικές, ουμανιστικές ή μηδενιστικές.
Ο "Αιώνας των Ανατροπών", ως απαραίτητο βοήθημα στην προσπάθεια κατανόησης της εποχής μας, φωτίζει τα γεγονότα, τα ρεύματα και τα κινήματα, τα πρόσωπα και τους τόπους που τη σφυρηλάτησαν. Αυτό το λεξικό, με τη μορφή ενός χρονικά μετατοπισμένου απολογισμού του 20ου αιώνα, δεν είναι μόνο μια εκ νέου ανακάλυψη της εποχής μας. Είναι μια συλλογική και συνθετική εργασία, καθώς έχει γραφτεί από ιστορικούς, φιλοσόφους, μυθιστοριογράφους και δοκιμιογράφους με ευαισθησίες ενίοτε ριζικά διαφορετικές και αντλεί τον πλούτο του από τις πολυποίκιλες μεροληπτικές κρίσεις τους.
Το υλικό καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από τον Πικάσο μέχρι τους Beatles και από την Greenpeace μέχρι το Μάη του ’68. Τα περίπου 500 λήμματα, γραμμένα από 150 και πλέον συγγραφείς, κατανέμονται ανάλογα με το περιεχόμενό τους σε πέντε ενότητες: - θέματα - κινήματα - βιογραφίες - τίτλοι έργων - τοποθεσίες και αντικείμενα. Το σύνολο είναι δομημένο πάνω στις σχέσεις των εννοιολογικών λημμάτων (που αποτελούν το σκελετό του βιβλίου) με τους "δορυφόρους" τους, τις βιογραφίες, τα κινήματα, τους τίτλους, τις τοποθεσίες και τα αντικείμενα. Επίσης, δίπλα σε κάποια λήμματα, υπάρχουν ορισμένες σελίδες, που είναι αφιερωμένες σε θέματα που συμπληρώνουν τα λήμματα. Από την εποχή των ιστορικών "αβανγκάρντ" μέχρι τις ημέρες μας, από τους πρωτοπόρους των αρχών του αιώνα μέχρι τον Νέλσον Μαντέλα, διαπιστώνουμε ότι το να "κάνεις κάτι" σημαίνει και ότι θέλεις "να διευρύνεις τα όρια του εφικτού".

- Τι σημαίνει όταν βλέπουμε στον ύπνο μας έναν άγγελο ή μια αγελάδα; - Αν δούμε ότι παίρνουμε διαζύγιο ή ότι μας χαρίζουν ένα διαμάντι; - Αν ονειρευτούμε τον εαυτό μας ζητιάνο ή ακούσουμε την ίδια μας τη φωνή; Με σαφήνεια, συνέπεια και οικονομία η Βιργινία Λεούση καταθέτει την πολυετή της εμπειρία, ώστε να μας βοηθήσει να προσεγγίσουμε τον πιο θαυμαστό από όλους τους κόσμους: το υποσυνείδητό μας.

Ιστορία, μουσικολογία, έργα, πρόσωπα, νέες τάσεις, αρχαιότητα, βυζάντιο, αναγέννηση, νεότεροι χρόνοι, νέος κόσμος