Michael J. Sandel

Κάθε χρόνο, στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, οι παραδόσεις του Michael J. Sandel συγκεντρώνουν πάνω από χίλιους φοιτητές, που κατακλύζουν τα ακαδημαϊκά έδρανα του Sanders Theatre. Πώς η πολιτική φιλοσοφία έγινε ένα από τα δημοφιλέστερα μαθήματα στο ιστορικό πανεπιστήμιο; Ο διάσημος καθηγητής πέτυχε το ακατόρθωτο: να κάνει γοητευτική την έννοια της δικαιοσύνης.
Ο Michael J. Sandel θέτει στους φοιτητές του ανάλογα διλήμματα: Ποιες είναι οι υποχρεώσεις μας προς τους άλλους, στο πλαίσιο μιας ελεύθερης κοινωνίας; Είναι σωστό η κυβέρνηση να φορολογεί τους πλούσιους για να βοηθά τους φτωχούς; Είναι δίκαιη η ελεύθερη αγορά; Είναι λάθος μερικές φορές να λέμε την αλήθεια; Απαιτείται ποτέ ηθικά η θανάτωση άλλων ατόμων; Είναι δυνατό, ή επιθυμητό, να επιβάλουμε νομοθετικά μια ηθική; Συγκρούονται τα ατομικά δικαιώματα με το κοινό αγαθό;
Με το βιβλίο του "Δικαιοσύνη", ο Michael J. Sandel προσφέρει στους αναγνώστες το ίδιο συναρπαστικό ταξίδι που γοητεύει τους φοιτητές του Χάρβαρντ. Το βιβλίο είναι μια διεισδυτική, γλαφυρή διερεύνηση του νοήματος της δικαιοσύνης, και καλεί τους αναγνώστες όλων των πολιτικών πεποιθήσεων να εξετάσουν παλιές διαμάχες με νέους και διαφωτιστικούς τρόπους. Οι θετικές διακρίσεις, οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων, η ιατρικά υποβοηθούμενη αυτοκτονία, η άμβλωση, η στρατιωτική θητεία, ο πατριωτισμός και το δικαίωμα στη διαφωνία, τα ηθικά όρια των αγορών - ο Sandel δείχνει πώς ακόμη και τα πλέον διαφιλονικούμενα ζητήματα είναι δυνατόν να φωτιστούν από μια στερεή ηθική επιχειρηματολογία.

Τι έχει απογίνει το κοινό καλό; Ζούμε σε επικίνδυνους καιρούς για τη δημοκρατία, σε μια εποχή όπου αυξάνεται η απόσταση ανάμεσα σε κερδισμένους και χαμένους. Είμαστε μάρτυρες μιας λαϊκιστικής εξέγερσης ενάντια στα παραδοσιακά κόμματα και τις ελίτ, που δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα αίτια αυτής της δυσαρέσκειας η οποία προκαλεί πολιτική αναταραχή σε ολόκληρο τον κόσμο. Η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ, όπως και ο θρίαμβος του Brexit στη Βρετανία, ήταν μια οργισμένη αντίδραση ενάντια στην επί δεκαετίες αύξηση των ανισοτήτων και σε μια εκδοχή της παγκοσμιοποίησης η οποία ωφελεί εκείνους που βρίσκονται στην κορυφή, αφήνοντας στους καθημερινούς πολίτες ένα αίσθημα ανημπόριας και ματαίωσης. Ήταν επίσης μια μομφή ενάντια στην τεχνοκρατική αντίληψη της πολιτικής, που αδιαφορεί για την πικρία όσων αισθάνονται ότι έχουν χάσει το τρένο της οικονομίας και του πολιτισμού. Σε ανάλογο αδιέξοδο έχουν περιέλθει και οι ευρωπαϊκές δημοκρατίες. Σύμφωνα με τον Mάικλ Σαντέλ, αν θέλουν τα παραδοσιακά κόμματα να ξανακερδίσουν τους πολίτες, θα πρέπει να ξανασκεφτούν την αποστολή και τον σκοπό τους. Και για να το πετύχουν, θα πρέπει να διδαχθούν από τη λαϊκιστική διαμαρτυρία που τα εκτόπισε – όχι αντιγράφοντας την ξενοφοβία και τον έντονο εθνικισμό που τη χαρακτηρίζουν, αλλά λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη τις θεμιτές αιτιάσεις που βρίσκονται πίσω από αυτά τα διόλου ευχάριστα συναισθήματα. Θα πρέπει επίσης να ξανασκεφτούν κάτι πιο λεπτό, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό: τη στάση μας απέναντι στην επιτυχία και την αποτυχία, που συνοδεύει τις τελευταίες δεκαετίες την αύξηση των ανισοτήτων. Η λαϊκιστική διαμαρτυρία δεν είναι μόνο μια εκδήλωση δυσφορίας για τους μετανάστες, την εξωτερική ανάθεση οικονομικών δραστηριοτήτων από τις επιχειρήσεις σε άλλες χώρες και τη μισθολογική στασιμότητα. Στρέφεται, δικαιολογημένα, και εναντίον της τυραννίας της αξίας. Ο Σαντέλ επισημαίνει την αλαζονεία που γεννά η αξιοκρατία στους κερδισμένους και τη σκληρότητα που υφίστανται εκείνοι που μένουν πίσω. Προτείνει επίσης έναν εναλλακτικό τρόπο προσέγγισης της επιτυχίας – έναν τρόπο που αναδεικνύει τον ρόλο της τύχης στις ανθρώπινες υποθέσεις, ενθαρρύνει μια ηθική της σεμνότητας και της αλληλεγγύης, και είναι πιο ανοιχτός σε μια πολιτική που υπηρετεί την έννοια του κοινού καλού.

Ένας διάσημος πολιτικός φιλόσοφος επανεξετάζει τον ρόλο που οι αγορές και το χρήμα πρέπει να παίζουν στην κοινωνία μας. Πρέπει άραγε να πληρώνουμε τα παιδιά για να διαβάζουν βιβλία ή να παίρνουν καλούς βαθμούς; Είναι σωστό να τιμολογούμε την ανθρώπινη ζωή προκειμένου να αποφασίζουμε πόση ρύπανση να επιτρέπουμε; Είναι ηθικό να πληρώνουμε ανθρώπους για να δοκιμάζουν επικίνδυνα νέα φάρμακα ή να δωρίζουν τα όργανά τους; Μπορούμε να προσλαμβάνουμε μισθοφόρους για να πολεμούν αντί για εμάς, να στέλνουμε κρατούμενους σε φυλακές κερδοσκοπικού χαρακτήρα, να βγάζουμε σε πλειστηριασμό την είσοδο σε καλά πανεπιστήμια ή να πουλάμε την υπηκοότητα σε μετανάστες που είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν; Στο βιβλίο του "Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα", που περιελήφθη στη λίστα με τα μπεστ σέλερ των New York Times, ο Michael J. Sandel καταπιάνεται με ένα από τα μεγαλύτερα ηθικά ζητήματα της εποχής μας: Υπάρχει τίποτα κακό σε έναν κόσμο όπου όλα είναι για πούλημα; Αν ναι, πώς μπορούμε να εμποδίσουμε τις αξίες της αγοράς να διεισδύσουν σε τομείς της καθημερινής ζωής όπου δεν έχουν θέση; Ποια είναι τα ηθικά όρια των αγορών; Τις τελευταίες δεκαετίες, σε όλες σχεδόν τις πλευρές της καθημερινής ζωής, οι αξίες των αγορών έχουν εκτοπίσει τις άλλες αξίες. Χωρίς καλά καλά να το καταλάβουμε -υποστηρίζει ο Sandel-, έχουμε φτάσει από το να έχουμε μια οικονομία της αγοράς στο να είμαστε μια κοινωνία της αγοράς. Στη "Δικαιοσύνη", ένα βιβλίο που έγινε διεθνές μπεστ σέλερ, ο Sandel φωτίζει με μαεστρία, σαφήνεια και ζωντάνια τα σκληρά ηθικά ζητήματα με τα οποία ερχόμαστε αντιμέτωποι καθημερινά. Τώρα, στο Τι δεν μπορεί να αγοράσει το χρήμα, ανοίγει μια συζήτηση που δεν έχει γίνει ποτέ στην υποταγμένη στην αγορά εποχή μας: Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος των αγορών σε μια δημοκρατική κοινωνία και πώς μπορούμε να προστατέψουμε τα ηθικά και συλλογικά αγαθά που οι αγορές δεν σέβονται και το χρήμα δεν μπορεί να αγοράσει;