Τέλης Τύμπας

Ο όρος ψηφιακό (digital), κομβικός στο τεχνικό λεξιλόγιο της εποχής μας, δεν υπήρχε πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ουσιοκρατική διάκριση των υπολογιστών σε αναλογικούς (analog) και μη αναλογικούς, ψηφιακούς, και η εγγενής σε αυτήν ιδεολογική υποτίμηση του αναλογικού υπολογιστή ως τεχνικά κατώτερου εισήχθησαν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1940. Το επιχείρημα του ανά χείρας βιβλίου είναι ότι το αναλογικό και το ψηφιακό είναι στην πραγματικότητα αδιαχώριστα στην κοινωνική διαδικασία παραγωγής υπολογισμών, με το αναλογικό να αντιστοιχεί στο μεταβλητό κεφάλαιο και το ψηφιακό στο σταθερό. Η ανάδειξη της σημασίας της παραγωγής υπολογιστικής αναλογίας, της αξίας δηλαδή της εργασίας για την παραγωγή μιας αναλογίας μεταξύ υπολογιστή (computer) και αυτού που υπολογίζονταν με βάση αυτόν, του υπολογιζόμενου (computable), είναι το κεντρικό θέμα του βιβλίου. Το βιβλίο περιλαμβάνει μια ιστορική και ιστοριογραφική επισκόπηση (Μέρος Ι), μια ιστορία της τεχνολογίας του εκτός γραμμής (offline) υπολογισμού στην ενέργεια (Μέρος ΙΙ) και μια εισαγωγή στην ιστορία του επιγραμμικού (online) υπολογισμού (δηλαδή του αυτοματισμού) στην επικοινωνία.

Η έννοια της τεχνολογίας εμφανίζεται για πρώτη φορά μετά τη βιομηχανική επανάσταση, διευρύνεται κατά τον μεσοπόλεμο και γενικεύεται στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, για να φτάσει μέσα στον 20ό αιώνα να συνδεθεί με τα πάντα – ακόμα και με τη δυνατότητα εξαφάνισής μας μέσω ενός πυρηνικού ολοκαυτώματος ή μιας καταστροφής του περιβάλλοντος. Ο παρών τόμος καλύπτει μια περίοδο κατά την οποία η τεχνολογία όχι μόνο αναπτύχθηκε ραγδαία σε πολλά επίπεδα, αλλά και διαμορφώθηκαν με συγκεκριμένο τρόπο μια σειρά από κρίσιμες τεχνολογίες: τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα, οι πυρηνικοί αντιδραστήρες και οι υπολογιστές. Γιατί επικράτησαν τα βενζινοκίνητα οχήματα έναντι των ηλεκτρικών; Ήταν τα ξύλινα αεροπλάνα κατώτερα από τα μεταλλικά; Υπήρχε κάποιο καθολικά ανώτερο σχέδιο πυρηνικού αντιδραστήρα; Η εργασία των ανθρώπων-υπολογιστών εξαλείφθηκε από τον ηλεκτρονικό υπολογιστή; Ποιος ήταν ο ρόλος του κράτους και της ιδεολογίας στην διαμόρφωση της τεχνολογίας στα παραπάνω παραδείγματα; Ποιος ήταν ο ρόλος των έμφυλων στερεοτύπων; Οι ιστορικοί της τεχνολογίας που υπογράφουν τις μελέτες του παρόντος τόμου επιχειρούν να αναμετρηθούν τελικά με ένα μείζον ερώτημα: Είναι σωστό να υποθέτουμε ντετερμινιστικά ότι η τεχνολογία εξελίσσεται προς την «πρόοδο», ή μήπως όχι;