Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου

Στο βιβλίο παρουσιάζονται είκοσι πέντε ελληνικά έθνη που διαμορφώθηκαν στον ελλαδικό χώρο ανάμεσα στην άφιξη των Πρωτοελλήνων (πριν από το 1900 π.Χ.) και στο τέλος της Εποχής του Χαλκού (περ. 1100 π.Χ.) και μαρτυρούνται πρώτη φορά από τον Όμηρο στον «Κατάλογο των πλοίων» της Ιλιάδας: Άβαντες, Αθαμάνες, Αινιάνες, Αιολείς, Αιτωλοί, Αρκάδες, Αχαιοί, Βοιωτοί, Γραικοί, Δόλοπες, Δωριείς, Έλληνες, Επειοί, Θεσσαλοί, Ίωνες, Κεφαλλήνες, Λαπίθες, Λοκροί, Μάγνητες, Μινύες, Μυρμιδόνες, Περαιβοί, Φθίοι, Φλεγύες και Φωκείς. Τα είκοσι πέντε αυτά έθνη μελετώνται εδώ ως αυτοτελείς οντότητες αλλά και ως μέρος μιας ευρύτερης οντότητας, αυτής που κατά την ιστορική εποχή ανταποκρίνεται στο όνομα Έλληνες και που στα ομηρικά έπη αναφέρεται με τρία εναλλασσόμενα ονόματα: Αχαιοί, Δαναοί, Αργείοι. Ο συγγραφέας επιχειρεί να εντοπίσει και να τεκμηριώσει την ύπαρξη των ελληνικών αυτών εθνών με βάση τα γραπτά και πολιτισμικά τους ίχνη, καθώς και δεδομένα ιστορικά, γλωσσολογικά, ονοματολογικά, μυθολογικά και αρχαιολογικά, καταγράφοντας συστηματικά τις κατευθύνσεις των διαδρομών που ακολούθησαν, τον ρυθμό των μετακινήσεων ή των κατακτήσεών τους, το εύρος των κινήσεών τους από πλευράς χώρου και χρόνου, καθώς και τον βαθμό της γεωγραφικής τους διασποράς ή της διάσπασής τους. Η μελέτη εδράζεται σε δύο βασικές υποθέσεις της έρευνας: Πρώτον, ότι μετά την εγκατάσταση των πρώτων Ελλήνων στον ελλαδικό χώρο διαμορφώθηκαν και τα πρώτα έθνη, με ταυτοποιημένα εγγενή πολιτισμικά χαρακτηριστικά (εθνικό όνομα, θεότητες, ήρωες, διαλέκτους, ανθρωπωνύμια και τοπωνύμια, μηνολόγια, ονόματα φυλών). Και δεύτερον, ότι το κάθε έθνος συνιστά ήδη από την Εποχή του Χαλκού μια αυτόνομη δομημένη οντότητα, μια πολιτική κοινωνία συγκροτημένη από ομάδες με κοινά πολιτισμικά στοιχεία. Ένα κλασικό έργο της ιστορίας των ιδεών, καρπός πολύμοχθης έρευνας, υπομονής και εξαιρετικής φροντίδας, πολύτιμο για όσους ενδιαφέρονται και μελετούν την εικόνα του παρελθόντος του ελληνικού κόσμου. Ένα υπόδειγμα διεπιστημονικής έρευνας και σύνθεσης και, ταυτόχρονα, μία από τις λίγες σημαίνουσες ελληνικές συμβολές στη διεθνή μελέτη του ινδοευρωπαϊκού προβλήματος.

Οι δύο εμφύλιοι πόλεμοι των αγωνιζόμενων για ανεξαρτησία Ελλήνων (Ιανουάριος-Ιούνιος, Νοέμβριος-Δεκέμβριος 1824) είχαν ως αποτέλεσμα τον εθνικό διχασμό, τη διάσπαση της ηγεσίας και οικονομικές καταστροφές. Πολύ σύντομα μετά τη λήξη του δεύτερου εμφυλίου άρχισαν οι αποβατικές επιχειρήσεις του Ιμπραήμ πασά στην Πελοπόννησο (Φεβρουάριος-Μάιος 1825). Αυτές οι επιχειρήσεις έγιναν καταλύτης για την αποδιοργάνωση του νεοσυσταθέντος ελληνικού κράτους. Η ελληνική κυβέρνηση μένει ανενεργή, πόσο μάλλον που ο Πρόεδρος του Εκτελεστικού Γεώργιος Κουντουριώτης, ο οποίος έχει αυτοδιοριστεί και αρχιστράτηγος, αναχωρεί από το Ναύπλιο για το στρατόπεδο της Μεσσηνίας. Ο Ιωάννης Κωλέττης παραμένει στην πρωτεύουσα και βυσσοδομεί εναντίον του Κουντουριώτη. Αυτός αποδεικνύεται τελείως ακατάλληλος για αρχιστράτηγος. Ιδιαίτερα βαραίνει η αδυναμία της κυβέρνησης να εφοδιάσει τα ρουμελιώτικα σώματα, που αντιμετωπίζουν τον εχθρό, με τρόφιμα και πολεμεφόδια. Στο στρατόπεδο απουσιάζει γενικός αρχηγός, οι οπλαρχηγοί αδρανούν και επικρατεί αταξία και απειθαρχία. Οι στρατιώτες περιφέρονται στα γύρω χωριά για να βρουν τροφή. Οι Πελοποννήσιοι αρνούνται να στρατολογηθούν από τη στιγμή που οι αρχηγοί τους, και κυρίως ο Κολοκοτρώνης, βρίσκονται είτε φυλακισμένοι είτε κυνηγημένοι από την κυβέρνηση.

Ο συγγραφέας αποτυπώνει τα γεγονότα των τριών αυτών μηνών, μέρα με τη μέρα, μέσα από δημόσια έγγραφα, εκδεδομένα και ανέκδοτα, ημερολόγια και απομνημονεύματα αυτοπτών μαρτύρων.

Η μονογραφία του Μιχαήλ Β. Σακελλαρίου, "Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν τουρκοκρατίαν (1715-1821)", αρθρώνεται σε δύο μέρη (πέντε και επτά κεφάλαια) και τρία παραρτήματα. Από θεματογραφική άποψη πραγματεύεται την οικονομία, την κοινωνία, την δημογραφία, την οθωμανική διοίκηση, την ελληνική αυτοδιοίκηση, τις σχέσεις μεταξύ των συνοίκων Οθωμανών και Ελλήνων, την ενδοελληνική κοινωνική διαστρωμάτωση και τις συναφείς ταξικές τριβές. Επίσης, το φαινόμενο της ελληνικής εθνοαπελευθερωτικής επαναστατικότητας και τις ένοπλες συγκρούσεις. Το έργο πρόσφερε πολλά νέα δεδομένα και πρωτότυπα πορίσματα, τα οποία επιβεβαιώθηκαν από νεότερες έρευνες, βασιζόμενες σε διαφορετικές πηγές. Γενικότερα, "Η Πελοπόννησος κατά την δευτέραν τουρκοκρατίαν (1715-1821)" αποτέλεσε σταθμό στην εν γένει ιστορία των ιστορικών συνθέσεων στην Ελλάδα. Τόσο μάλλον που, μολονότι γραμμένο κατά τα έτη 1934-1936, συνέπλεε με την σχολή των Annales που εκείνη την εποχή έκανε τα πρώτα βήματά της (1929 κ.έ.). Είναι αξιοσημείωτο ότι ο συγγραφέας δεν είχε ακόμη ακούσει ούτε το όνομα αυτής της καινοτόμας κίνησης.