Novel

“Και τότε, μία και μόνο σφαίρα φεύγει από το πυροβόλο, διασχίζει δώδεκα μέτρα αέρα σε επτακόσια μέτρα ύψος και με χίλια το δευτερόλεπτο, μπαίνει στο αριστερό μάτι του Νομπλές και ξαναβγαίνει πάνω απ’ τον αυχένα του, πίσω απ’ το δεξί του αφτί, κι από εκείνη τη στιγμή το Farman, εκτός ελέγχου, πλανάρει για λίγο κι ύστερα παίρνει μια κλίση που γίνεται όλο και πιο κάθετη, κι ο Σαρλ, με το στόμα ανοιχτό, πάνω απ’ τον βουλιαγμένο ώμο του Αλφρέντ βλέπει να τον πλησιάζει ολοένα το έδαφος στο οποίο πρόκειται να συντριβεί ολοταχώς και χωρίς καμία εναλλακτική λύση παρά μόνο ένα θάνατο άμεσο και ανέκκλητο, χωρίς το παραμικρό ίχνος ελπίδας – ένα έδαφος που ανήκει ακόμα στην κοινότητα Ζονσερί-σιρ-Βελ, ένα ωραίο χωριουδάκι της επαρχίας Καμπανία-Αρδένες, οι κάτοικοι του οποίου λέγονται Ζονκαβιδουλιανοί.”

Η Γαλλική Επανάσταση αρχίζει στις 28 Απριλίου του 1789, τη μέρα που ο ιδιοκτήτης μιας μεγάλης βιοτεχνίας χάρτινης ταπετσαρίας ανακοινώνει στο προσωπικό μειώσεις μισθών. Οι εργάτες εξεγείρονται, βάζουν φωτιά στις εγκαταστάσεις, τις λεηλατούν. Η Γαλλία είναι σε κρίση· οι άνθρωποι υποφέρουν. Ώσπου έρχεται αυτή η ατέλειωτη πνιγηρή νύχτα της 13ης Ιουλίου του 1789, μια νύχτα που όλοι την πέρασαν ξάγρυπνοι, γεμάτοι αγωνία. Το πρωί της 14ης Ιουλίου, με την άλωση της Βαστίλλης, η Επανάσταση είναι πλέον σε εξέλιξη. Ο Ερίκ Βυϊγιάρ μάς μεταφέρει το κλίμα εκείνης της ημέρας, εμφυσώντας πνοή σε τούτη τη μεγάλη εξέγερση που, με τον καιρό, το μήνυμά της ξεθώριασε σε εορταστικό απολίθωμα. Με αφετηρία το ανώνυμο πλήθος, το 14η Ιουλίου εστιάζει στη συλλογική αφήγηση των ανθρώπων που πρωταγωνίστησαν σε αυτά τα γεγονότα, αλλά ξεχάστηκαν από την επίσημη Ιστορία· μικρογραφίες όλο ζωή, που συνθέτουν από κοινού μια μεγαλειώδη τοιχογραφία.

Η άλωση της Βαστίλλης είναι ένα από τα πιο εμβληματικά συμβάντα όλων των εποχών. Μας αφηγήθηκαν, όμως, την ιστορία της όπως την έγραψαν οι επιφανείς, υπό την οπτική γωνία όσων δεν ήταν παρόντες εκείνη την ημέρα. Το βιβλίο του Ερίκ Βυϊγιάρ διηγείται, αντίθετα, την ιστορία των αφανών που πράγματι άλωσαν τη Βαστίλλη. Είναι ένα βιβλίο χάρη στο οποίο η ημέρα της επετείου της Γαλλικής Επανάστασης, η ημέρα της εθνικής εορτής της Γαλλίας, μοιάζει να ανακτά το ορμητικό και ανυπότακτο μεγαλείο της.

Ένα βιβλίο με παθιασμένη γραφή, το οποίο καθιστά πρόδηλο αυτό που συνήθως λησμονούμε: η ελευθερία απαιτεί και την ισότητα όλων ενώπιον της Ιστορίας.

Η ιδέα: Η συνέργεια του "105,5 ΣΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ" και των εκδόσεων ΤΟΠΟΣ στοχεύει, με μεσολαβητή το δοκιμασμένο κριτήριο πέντε γνωστών και συνάμα διαφορετικών στις προτιμήσεις τους πεζογράφων, να υποστηρίξει μερικές από τις πιο ελπιδοφόρες φωνές στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Τα κείμενα: Δικαιώνουν την επιλογή και κυρίως προσφέρουν μια απολαυστική πέρα για πέρα αξιανάγνωστη λογοτεχνία, που ακυρώνει τις συχνές επιφυλάξεις για μια ανθολογία. Οι φωνές: Ο ανήσυχος αναγνώστης, σε όλες αυτές τις -διαφορετικών τάσεων- φωνές, θα αναγνωρίσει ως κοινό στοιχείο την αυθεντικότητα, την επιτυχή πραγμάτωση των όποιων προθέσεων, φωνές με συνείδηση του ρόλου και της τέχνης τους. Η ελπίδα: Οι συντελεστές της έκδοσης ελπίζουν αυτές οι φωνές να αποκτήσουν κριτικούς όσο και πιστούς συνοδοιπόρους αναγνώστες στο μακρύ ταξίδι που τους περιμένει.

Δίπλα σε όλους τους τίμιους Έλληνες πήρανε επάξια μέρος στην Εθνική Αντίσταση κι οι λογοτέχνες μας. Στην απόλυτη πλειοψηφία τους –έξω από λίγες εξαιρέσεις που τις συνοδεύει η γενική περιφρόνηση– στάθηκαν πιστά παιδιά του λαού μας και συναγωνιστές στο σκληρό αγώνα για τη λευτεριά του. Έριξαν κι αυτοί το βόλι τους στη μεγάλη μάχη της ανθρωπότητας για τη συντριβή του φασισμού. Έδωσαν κι αίμα και θυσίες για το λυτρωμό του ανθρώπου από κάθε σκλαβιά. Για να ξαναπάρει η ζωή την ομορφιά που της έκλεψαν οι εχθροί κάθε καλού και δίκιου, πολέμησαν και πολεμούν ακόμα κι αυτοί δίπλα σε όλον τον λαό. Και μέσα στης μάχης την αντάρα, σαν πραγματικοί πνευματικοί άνθρωποι και καλλιτέχνες δεν ξέχασαν και τον άλλο, τον κύριο προορισμό τους. Δεν ξέχασαν την τέχνη τους. Την έκαναν τραγούδι και ποίημα, διήγημα και θέατρο.

Τι είναι γραφή; Γραφή είναι ένα παιγνίδι με λέξεις. Αρχικά, φαίνεται απλό. Τι πιο απλό, από το να βάλεις κάμποσες λέξεις στη σειρά!

Το ίδιο και στην ομιλία, λες... λες..., αυξομειώνεις τον τόνο της φωνής σου, χειρονομείς, απαντά ο άλλος, διακόπτεις και ξαναρχίζεις. Γυρίζεις πίσω και λίγα θυμάσαι απ' αυτά που είπες. Κι αυτοί που τα' άκουσαν, θυμούνται κάτι γενικό, φυσικά, αν σε πρόσεχαν... Άλλως, έπεα πτερόεντα!

Στη γραφή, ανά πάσα στιγμή ξέρεις ποια είναι η λέξη - η πριν και η πιο πριν.

Κι αν διατύπωσες σωστά την έννοια που ήθελες! Σβήνεις - γράφεις, σβήνεις - γράφεις, μέχρι να πεις αυτό που θες. Ακριβώς αυτό που θες, ακόμα κι αν κρύβεις και καμιά λέξη πού και πού.

Άσε που άμα είσαι καλός, χρησιμοποιείς και κάτι ...εργαλεία. Πώς τα λένε;... τόνοι, πνεύματα. Ναι, τόνοι, πνεύματα. Με την Κρίση -της γλώσσας εννοώ- λιγόστεψαν! Ψιλή, δασεία, βαρεία...

Προσωπικά με κέντριζε η υπογεγραμμένη, σαν έψαχνα χώρο να τη βάλω:
"Τω αγνώστω Θεώ..." αποσιωπητικά και εισαγωγικά.

 

εμπεριέχεται η αίσθηση της κατάρρευσης. Στη λογοτεχνία, την τέχνη και τη μουσική, ήδη το 1913, έχει γίνει συνείδηση πως η ανθρωπότητα έχει χάσει την αθωότητά της.

Ο Φρανς Κάφκα γράφει στην Φελίτσε Μπάουερ υπέροχα μακροσκελή γράμματα, τα οποία τελικά θα ματαιώσουν το γάμο τους. Ο Προυστ αναζητά τον χαμένο χρόνο. Ο Στραβίνσκι και ο Σένμπεργκ προκαλούν ανήκουστα σκάνδαλα, ο Ντυσάν στερεώνει μια ρόδα πάνω σ' ένα σκαμνί κουζίνας, στο Μόναχο ο Ζίγκμουντ Φρόιντ και ο Ράινερ Μαρία Ρίλκε βγαίνουν μαζί για ποτό, ένας αυστριακός ζωγράφος ονόματι Αδόλφος Χίτλερ πουλάει τα τοπία του σαν καρτ ποστάλ, ένας δεκατριάχρονος ονόματι Μπέρτολτ Μπρεχτ γίνεται αρχισυντάκτης μιας σχολικής εφημερίδας στο Άουγκσμπουργκ και ο Έρνστ Λούντβιχ Κίρχνερ ζωγραφίζει ξανά και ξανά την Πότσνταμερ Πλατς. Η νεαρή Κοκό Σανέλ ανοίγει την πρώτη της μπουτίκ.

1913: Αρχή και τέλος, θρίαμβος και μελαγχολία συγχωνεύονται, όλα γίνονται τέχνη. Μετά τίποτε δεν θα είναι πια ίδιο.

Ο Φλόριαν Ίλις κατάφερε να δημιουργήσει με το βιβλίο του το συναρπαστικό πορτρέτο μιας μοναδικής χρονιάς, όπου ο 19ος αιώνας πέφτει με πάταγο επάνω στον 20ό αιώνα των πολέμων και των ακροτήτων, και αναδεικνύει το έτος 1913 σε μια στιγμή ύψιστης άνθησης και συγχρόνως προάγγελου της καταστροφής, με ένα μεγαλόπρεπο πανόραμα που ξετυλίγεται ολοζώντανο μπροστά μας.

 

"Ο γέρος μου με έδιωξε απ' το σπίτι την επομένη των εικοστών γενεθλίων μου. Κούρνιαξα κι εγώ στην κατάληψη της σχολής μου, για να στεγάσω μαζί με τις προσδοκίες ενός ολόκληρου κινήματος και το δικό μου σαρκίο. Τα μεγάφωνα ξερνούσαν συνθήματα ηλεκτρίζοντας την ατμόσφαιρα, θειάφι και αδρεναλίνη. Από μακριά ακούγονταν σειρήνες περιπολικών, για λόγους άσχετους με την περίσταση. Σύρθηκα με κόπο προς το κυλικείο. Κανονικά δεν θα 'πρεπε να ομιλώ τοιουτοτρόπως, υποτίθεται ότι οι αγωνιστές δεν σέρνονται στους διαδρόμους. Εγώ πάντως σερνόμουν. Μπορεί η περιγραφή να εκληφθεί και ως αυτοκριτική. Σήμερα προτιμούν τον όρο αυτοκάθαρση, αλλά σίγουρα η αυτοκριτική χτυπάει καλύτερα στο αφτί. Τουλάχιστον στο αριστερό." Ο Βλαδίμηρος Δημητριάδης, ο πρωταγωνιστής του Σπλιτ!, επιστρέφει στα είκοσί του χρόνια, στο 1983, "τότε που άρχισαν όλα". Διωγμένος από το σπίτι, συμμετέχει στην κατάληψη της σχολής του, ζει αμλετικά διλήμματα, τζογάρει, συλλαμβάνεται, ερωτεύεται, προσπαθεί να λύσει το βιοποριστικό του πρόβλημα. Όλ' αυτά λίγο πριν από την έλευση του οργουελικού 1984. Ανελέητο χιούμορ και αυτοσαρκασμός, σ' ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης και συλλογικής αυτογνωσίας. Χρονικό αλλά και αλληγορία μιας εποχής στην οποία ανάγονται αρκετές μεταγενέστερες περιπέτειες της χώρας.

Το έτος είναι το 1984, και σε ολόκληρο τον δυτικό κόσμο έχει επιβληθεί το ολοκληρωτικό καθεστώς της Ωκεανίας, το οποίο επιδίδεται, μέσα από ηλεκτρονικές οθόνες και την Αστυνομία Σκέψης, στη συνεχή ηλεκτρονική παρακολούθηση των πολιτών. Στην κορυφή της εξουσίας, ο πανίσχυρος, άφαντος αλλά πανταχού παρών, εντέλει, Μεγάλος Αδελφός. Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό πλαίσιο, ο Ουίνστον Σμιθ, ένα φαινομενικά πειθήνιο μέλος του Κόμματος, ονειρεύεται την ανατροπή του καθεστώτος. Η γνωριμία του με τη νεότερή του Τζούλια πυροδοτεί ένα ανεξέλεγκτο ερωτικό πάθος. Καθώς ο έρωτας λογίζεται εδώ πράξη αντίστασης, οι δύο εραστές θα βρεθούν αντιμέτωποι με τους χειρότερους εφιάλτες τους. Είναι εκπληκτικό πώς το ζοφερό όραμα του 1984 έρχεται και επανέρχεται στο προσκήνιο: από τα χρόνια των απολυταρχικών κομμουνιστικών καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης έως τις στρατοκρατικές δικτατορίες σε χώρες της Δύσης και του λεγόμενου Τρίτου Κόσμου, και κυρίως σήμερα, στην εποχή του θρησκευτικού φανατισμού, της παγκοσμιοποίησης και του Διαδικτύου, με τη συνεχιζόμενη συζήτηση περί ψευδών ειδήσεων και των μαζικών ηλεκτρονικών παρακολουθήσεων από κυβερνήσεις αλλά και μεγάλες ιδιωτικές εταιρείες, το δυστοπικό μυθιστόρημα που ο Όργουελ συνέγραψε το 1948 (αντιστρέφοντας τα δύο τελευταία ψηφία στον τίτλο του βιβλίου) καταδεικνύεται σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ. Το βιβλίο μεταφέρθηκε πολλές φορές στο σινεμά και στην τηλεόραση, ενώ έχει γίνει και όπερα. Μία από τις πιο γνωστές κινηματογραφικές μεταφορές ήταν το 1984, σε σκηνοθεσία του Μάικλ Ράντφορντ και πρωταγωνιστές τον Τζον Χερτ, τη Σουζάνα Χάμιλτον και τον Ρίτσαρντ Μπάρτον στον τελευταίο ρόλο της ζωής του.

Το Κόμμα σού έλεγε να αρνιέσαι τη μαρτυρία των ματιών και των αυτιών σου. Ήταν η υπέρτατη, η ουσιωδέστερη εντολή του. Απομονωμένος στο νησί Ιούρα στα ανοιχτά της Σκωτίας, υποφέροντας από τη φυματίωση που θα αποβεί σύντομα μοιραία για τη ζωή του, ο Τζορτζ Όργουελ έγραψε το 1984 με πυρετώδη ρυθμό, σ’ έναν αγώνα δρόμου με τον χρόνο, μεταξύ 1947 και 1948. Στις 4 Δεκεμβρίου του 1948 έστειλε το ολοκληρωμένο χειρόγραφο στον εκδοτικό οίκο Secker and Wartburg και το βιβλίο κυκλοφόρησε στις 8 Ιουνίου του 1949, επτά μόλις μήνες πριν από τον θάνατό του. Κορυφαίο δείγμα πολιτικής δυστοπικής μυθοπλασίας, το 1984 δάνεισε στην αγγλική γλώσσα όρους που καθιερώθηκαν σύντομα στην καθομιλουμένη, ενέπνευσε ταινίες, τηλεοπτικές εκπομπές, θεατρικά έργα, ένα μπαλέτο, μία όπερα, ένα άλμπουμ του Ντέιβιντ Μπόουι, απομιμήσεις, παρωδίες, συνδέθηκε με τους πλέον ετερόκλιτους πολιτικούς χώρους, από το κίνημα των Μαύρων Πανθήρων ως την αντικομμουνιστική Birch Society, ερμηνεύτηκε με ποικίλους τρόπους, απαγορεύτηκε, αμφισβητήθηκε.

Το ολοκληρωτικό καθεστώς του Μεγάλου Αδελφού, παρακολουθώντας συνεχώς τους πάντες και τα πάντα μέσα από αμέτρητες διαδραστικές τηλεοθόνες, ασκεί τον απόλυτο έλεγχο στις πράξεις και τις συνειδήσεις. Όλα προσαρμόζονται στη μία και μοναδική αλήθεια, αυτή που πρεσβεύει το Κόμμα, ο μόνος αλάθητος μηχανισμός, του οποίου προσωποποίηση είναι ο Μεγάλος Αδελφός. Όλα, ακόμα και το παρελθόν, όποιος ελέγχει το παρελθόν ελέγχει το μέλλον, και όποιος ελέγχει το παρόν ελέγχει το παρελθόν. Το έγκλημα της σκέψης είναι το θανάσιμο αμάρτημα. Γι' αυτό πρέπει να εξαλειφθεί οτιδήποτε οδηγεί στη διάπραξή του: ελευθερία, γλώσσα, ανθρώπινα αισθήματα. Και όποιος υποπέσει σε έγκλημα σκέψης πρέπει να οδηγηθεί στον θάνατο αναμορφωμένος: θα πεθάνει αγαπώντας τον Μεγάλο Αδελφό. Όταν ο Όργουελ έγραφε το βιβλίο του, το 1984 ήταν μέλλον. Σήμερα είναι παρελθόν. Αλλά, μετά από το έργο αυτό, το πραγματικό 1984 θα είναι πάντα μια χρονιά του μέλλοντος, η πρώτη ενός ζοφερού μιλένιουμ που απειλεί την ανθρώπινη ιστορία. Ένα από τα μεγαλύτερα βιβλία του εικοστού αιώνα, το 1984 διαβάστηκε σαν μανιφέστο και θαυμάστηκε σαν προφητεία. Η εφιαλτική του αλήθεια για το κράτος της θανατερής τρομοκρατίας απέχει μόλις ένα βήμα από το να γίνει πραγματικότητα: ήδη ο Μεγάλος Αδελφός μας βλέπει.