Philosophie

Το χάος της κλιματικής κρίσης που ξεδιπλώνεται μπρος στα μάτια μας· η ψαλίδα ανάμεσα στους πλούσιους και στους φτωχούς που μεγαλώνει ολοένα· η έντονη πόλωση των κοινωνιών μας. Όλα αυτά είναι στοιχεία που δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας: δεν μπορούμε να συνεχίσουμε να ζούμε πλέον με τον ίδιο τρόπο. Το μοντέλο ευημερίας της Δύσης είναι ξεπερασμένο. Είναι επιτακτική ανάγκη, όπως επισημαίνει η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα, να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας. Σε αυτό το βιβλίο η επιδραστική Γερμανίδα οικονομολόγος Μάγια Γκέπελ μάς καλεί να ξεπεράσουμε παγιωμένες αντιλήψεις μας και να βρούμε μηχανισμούς με τους οποίους θα αντιμετωπίσουμε ταυτόχρονα περισσότερα προβλήματα· μηχανισμούς, που ίσως θέσουν υπό αμφισβήτηση πολλές πεποιθήσεις, αλλά που θα μας επιτρέψουν, αντί ν' απορρίπτουμε παθητικά και αντιδραστικά ένα δυσοίωνο μέλλον, να διαμορφώσουμε ενεργά ένα επιθυμητό. Οι παγκόσμιες κρίσεις στο περιβάλλον και στην κοινωνία δεν είναι απλές συμπτώσεις. Αποκαλύπτουν τον τρόπο με τον οποίο μεταχειριζόμαστε τους εαυτούς μας και τον πλανήτη στον οποίο κατοικούμε. Αν θέλουμε να υπερνικήσουμε αυτές τις κρίσεις, πρέπει να συνειδητοποιήσουμε τους κανόνες, με βάση τους οποίους χτίσαμε το οικονομικό μας σύστημα. Μόνο όταν τους κατανοήσουμε πλήρως, θα μπορέσουμε να τους αλλάξουμε - και να ξανακερδίσουμε την ελευθερία μας.

Το βιβλίο "Ασκητική [Salvatores Dei]" είναι μια φιλοσοφική ποιητικά πραγματεία στην οποία περιέχεται η κοσμοθεωρία του Καζαντζάκη, συνοψίζοντας ιδεαλιστικά την ενσάρκωση του νέου Οδυσσέα. Η "Ασκητική" είναι ο Νίκος Καζαντζάκης. Και ο Νίκος Καζαντζάκης είναι η "Ασκητική". Μια ελβετική εφημερίδα έγραψε πως το έργο τούτο είναι "το κατά Καζαντζάκην ευαγγέλιο". Ο ίδιος ο δημιουργός της έγραψε ότι η "Ασκητική" είναι "η πιο σπαραχτική Κραυγή της ζωής του" και πως όλο το έργο του είναι σχόλιο στην Κραυγή αυτή. Ουσιαστικά στο φιλοσοφικό δοκίμιο διαφαίνεται η ανάγκη του συγγραφέα να εκφράσει τον αέναο αγώνα των ψυχικών δυνάμεων του ανθρώπου στην προσπάθειά του να μετουσιωθεί η Ύλη σε Πνεύμα, απελευθερωμένος από το δέος και τον φόβο, προκειμένου να φτάσει στην εσωτερική αποκορύφωση της απόλυτης αίσθησης της ελευθερίας.
Το φιλοσοφικό πόνημα του Νίκου Καζαντζάκη δομείται με αρχιτεκτονική ακρίβεια, δημιουργώντας ένα ισχυρό οικοδόμημα ιδανικών ιδεών προκειμένου να αναδείξει και να περικλείσει ολόκληρη την καζαντζακική σκέψη και τις αέναες αναζητήσεις του κρητικού συγγραφέα. Συγκεκριμένα, το βιβλίο χωρίζεται σε έξι βασικά κεφάλαια: α) ΠΡΟΛΟΓΟΣ, β) Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ, γ) Η ΠΟΡΕΙΑ, δ) ΤΟ ΟΡΑΜΑ, ε) Η ΠΡΑΞΗ και στ) Η ΣΙΓΗ. Στο τέλος του καταληκτικού κεφαλαίου ο μεγάλος στοχαστής αποτυπώνει με σαφήνεια το φιλοσοφικό του ΠΙΣΤΕΥΩ.
Η παρούσα έκδοση εντάσσεται στη Νέα Αναθεωρημένη Σύγχρονη Έκδοση των απάντων του Νίκου Καζαντζάκη, στην οποία γίνεται επανεπιμέλεια των έργων του κλασικού συγγραφέα. Το βιβλίο κυκλοφορεί με επιστημονική εισαγωγή του νεοελληνιστή Kimon Friar, ενώ στο Επίμετρο παρατίθενται ένα κείμενο του Πάτροκλου Σταύρου, καθώς και ένα σημείωμα επιμέλειας του Νίκου Μαθιουδάκη.

Δεν υπάρχει παρά ένα πρωταρχικό φιλοσοφικό ερώτημα, το οποίο είναι διττό: τι είμαστε και τι θα θέλαμε να γίνουμε, αλλά και ένα μετα-ερώτημα: γιατί θα θέλαμε, και πώς μπορούμε εν τέλει, να γίνουμε αυτό. Το διαχρονικό, ανοικτό παίγνιο ανάμεσα στο είναι και στο γίγνεσθαι αποτελεί την ουσία του ερωτήματος της αυθεντικότητας - όπως επίσης το τι εμπεριέχεις και τι σε εμπεριέχει αποτελεί την απαρχή της ιχνηλάτησης του ερωτήματος της αυθεντικότητας. Το μεγάλο πρόταγμα της νεωτερικότητας δεν είναι άλλο από αυτό της ελευθερίας. Ωστόσο, ίσως η πραγμάτωσή της να μη βασίζεται αμιγώς σε μια θεώρηση κάποιας μορφής ορθολογικότητας ή/και ιστορικότητας, αλλά ο δρόμος προς αυτήν να διανοίγεται μέσα από μια ανανεωμένη θεώρηση της δημιουργικότητας και της αυθεντικότητας. Η πλειονότητα των στοχαστών είτε ταυτίζουν την αυθεντικότητα με την αυτονομία είτε αντιλαμβάνονται τη μία ως μείζονα συνθήκη για την επίτευξη της άλλης, ωστόσο μια σαφέστερη διάκριση μεταξύ τους και μια αναθεώρηση της σχέσης τους -στα πεδία του πραγματικού (υλικού) και του υπερ-πραγματικού (ψηφιακού)- καθίσταται πλέον αναγκαία. Η αυθεντικότητα-ως-δημιουργικότητα -απελευθερωμένη από την ανάγκη κάποιου ενδότερου εαυτού και με πρωτότυπες πτυχές, όπως η συν-αυθεντικότητα και η ισο-αυθεντικότητα- ίσως να αποτελεί ένα κοινωνικο-πολιτικό, αισθητικο-καλλιτεχνικό και ηθικό ιδεώδες που μπορεί εν τέλει να προσφέρει μια δίοδο, πέρα από τα αδιέξοδα της ύστερης νεωτερικότητας, προς την απάντηση του ερωτήματος: τι καθιστά έναν προσωπικό και συλλογικό βίο καλό και πώς αυτός είναι δυνατό να διαχθεί;

Μέχρι σήμερα χιλιάδες είναι τα βιβλία που έχουν εκδοθεί σε πολλές γλώσσες με αντικείμενο το Βουδισμό. Ωστόσο, λίγα είναι εκείνα που παρουσιάζουν αυτά που πραγματικά δίδαξε ο ιδρυτής του Βουδισμού, ο ιστορικός Βούδας Γκόταμα, και, από αυτά, ελάχιστα είναι εκείνα που έχουν γραφτεί με απλό και κατανοητό τρόπο για το δυτικό άνθρωπο. Το παρόν πληροί αμφότερα τα κριτήρια και είναι ένα από τα κλασικότερα βιβλία που παραθέτουν με ακρίβεια τις αυθεντικές Διδασκαλίες του Βούδα. Είναι ένας περιεκτικός, σαφής, αξιόπιστος και κατατοπιστικός οδηγός που μεταφέρει την αληθινή φύση της βουδιστικής σοφίας, και απολαμβάνει μεγάλης δημοτικότητας σε ολόκληρο τον κόσμο όχι μόνο σε αναγνωστικούς, αλλά και σε ακαδημαϊκούς κύκλους.

[...] Με βάση όλα αυτά, μπορούμε να αντιληφθούμε την τελευταία εκδοχή του Μαγκρίτ, στο "Αυτό δεν είναι πίπα". Τοποθετώντας το σχέδιο της πίπας και τη διατύπωση που του χρησιμεύει ως λεζάντα στην καλά οριοθετημένη επιφάνεια ενός πίνακα (στο μέτρο που πρόκειται για έναν ζωγραφικό πίνακα τα γράμματα δεν είναι παρά μόνο η εικόνα των γραμμάτων, στο μέτρο που πρόκειται για έναν μαυροπίνακα το σχέδιο δεν είναι παρά μόνο η διδακτική προέκταση ενός λόγου). Τοποθετώντας αυτόν τον πίνακα σε ένα ξύλινο τρίεδρο, χοντρό και στέρεο, ο Μαγκρίτ κάνει ό,τι χρειάζεται για να ανασυστήσει (είτε με το διηνεκές ενός έργου τέχνης είτε με την αλήθεια ενός μαθήματος πραγμάτων) τον κοινό τόπο στην εικόνα και τη γλώσσα. Όμως, αυτή η επιφάνεια αμφισβητείται πάραυτα: διότι η πίπα, την οποία ο Μαγκρίτ, με τόσες προφυλάξεις είχε προσεγγίσει στο κείμενο, είχε εγκλείσει μαζί με αυτό το θεσμικό ορθογώνιο του πίνακα, νάτην που πέταξε: είναι εκεί ψηλά, σε μια επίπλευση χωρίς σημείο αναφοράς, μην αφήνοντας ανάμεσα στο κείμενο και το σχέδιο, του οποίου θα έπρεπε να είναι ο σύνδεσμος και το σημείο σύγκλισης στον ορίζοντα, παρά μόνο έναν μικρό κενό χώρο, τη στενή αυλακιά της απουσίας της - κάτι σαν σημάδι χωρίς φυσική περιγραφή της διαφυγής της. Και τότε, πάνω στους λοξότμητους, και τόσο φανερά ασταθείς, ορθοστάτες του, δεν απομένει στο καβαλέτο τίποτε άλλο παρά να ανατραπεί, στο πλαίσιο να διαλυθεί, στον πίνακα και την πίπα να κυλήσουν καταγής, στα γράμματα να σκορπιστούν: ο κοινός τόπος -ένα τετριμμένο ή καθημερινό μάθημα- έχει χαθεί. Michel Foucault

Αυτό το σύντομο βιβλίο περιλαμβάνει κείμενα που μπορούν να ονομασθούν αφορισμοί. Εξαρχής έχει συλληφθεί ως ένα όλον συνεπές και αποσπασματικό μαζί. Σημειώνει τους σταθμούς μιας πορείας. Η πορεία αυτή πηγαίνει από το αινιγματικό παιχνίδι που εμψυχώνει τον άνθρωπο, όπως και τον έρωτα, την πάλη, τη φιλία, τη γλώσσα και τη σκέψη, την ιστορία και την κοινωνία - μέσα από τη δοκιμασία του κόσμου περισσότερο παρά του είναι -, μέχρι τη σχέση μας με τον θάνατο και με τις απατηλές ελπίδες για μια επίγεια σωτηρία ή μια ουράνια επιβίωση.

Πολλοί πιστεύουν ότι η μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο κυρίως των ημερών μας. Κι όμως, είναι παλιό όσο η ίδια η ανθρωπότητα. Η μετανάστευση είναι συνυφασμένη με την ανάδυση του πολιτισμού. Οι ανθρώπινες κοινωνίες, ωστόσο, αντιδρούσαν συνήθως αρνητικά στους νεοφερμένους. Ίσως ήταν ο αρχέγονος φόβος για τον "βάρβαρο", τον απολίτιστο κι απειλητικό ξένο... 

Σήμερα ζούμε μια εποχή ταχύτατων αλλαγών: την εποχή της παγκοσμιοποίησης. Και η μετανάστευση παραμένει ένας από τους βασικούς μηχανισμούς της ανθρώπινης προόδου. Αλλά ο φόβος για τον "βάρβαρο" ζει και σήμερα, το ίδιο όπως παλιά. 

Στον δημόσιο διάλογο συνήθως παραβλέπεται πως κάθε επιστημονική ανάλυση του φαινομένου της μετανάστευσης καταλήγει - σχεδόν μονότονα - στο ίδιο συμπέρασμα. Η διεθνής μετανάστευση ωφελεί τους πάντες: τις χώρες προέλευσης, τις χώρες προορισμού, τους ίδιους τους μετανάστες. Οι εκκλήσεις για περιορισμό της μοιάζει να προδίδουν άγνοια συνδυασμένη με φόβο. 

Υπάρχει όμως και κάτι άλλο: στις πλούσιες χώρες οι πολίτες κάνουν λίγα παιδιά και ζουν πολλά χρόνια. Ο πληθυσμός τους γερνάει και σύντομα θα αρχίσει να συρρικνώνεται. Την ίδια στιγμή, η δεξαμενή των μεταναστών, που ακόμα φαντάζει ανεξάντλητη, θα αρχίσει γρήγορα να στερεύει. Η έλευση μεταναστών σήμερα αντιμετωπίζεται ως πρόβλημα. Αύριο θα γίνει το ζητούμενο. Και, ως συνήθως, κερδισμένες θα βγουν οι κοινωνίες που ήξεραν να προνοούν...

Η "Αυτοπεποίθηση", κείμενο του 1841, αποτελεί πιθανότατα την εμφατικότερη δήλωση γύρω απ' το θέμα που κυριαρχεί στην πλούσια δοκιμιογραφία του Αμερικανού υπερβατιστή φιλοσόφου Ραλφ Γουάλντο Έμερσον: την ανάγκη να απαλλαγεί κάθε άνθρωπος από τον κομφορμισμό και τη συμβατικότητα και να πορευτεί σύμφωνα
με τα δικά τον ένστικτα και τις δικές του ιδέες. «Όταν έχεις ζωή μέσα σου, αυτό δεν γίνεται μ' έναν
γνωστό ή συνηθισμένο τρόπο», γράφει. «Δεν θα διακρίνεις τις πατημασιές κανενός άλλου. Δεν θα δεις ανθρώπου πρόσωπο, δεν θ' ακούσεις κανένα όνομα. Ο δρόμος, η σκέψη, το καλό, θα είναι ολοκληρωτικά ανοίκειο και καινούργιο, θα αποκλείει το προηγούμενο παράδειγμα και την εμπειρία. Οδεύεις από τον άνθρωπο και όχι προς αυτόν. Ο φόβος και η ελπίδα είναι εξίσου κατώτεροί του».

Οι δυνατότητες του ανθρωπίνου εγκεφάλου, είναι πραγματικά εντυπωσιακές! Τρανταχτή απόδειξη γι' αυτό, είναι η... Συνταγή της επιτυχίας, εφαρμοσμένη με θρησκευτική ευλάβεια -μετά από μια σειρά επιτυχιών, σε διάφορα σημεία στον πλανήτη μας- και στη χώρα μας. Μια συνταγή, όπου τα μυαλά που την εκπόνησαν, εξάντλησαν όλη τη φαιά ουσία και έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους, προκειμένου να εφαρμοστεί στην πράξη, ένας νέος ανέξοδος τρόπος κατάκτησης μιας χώρας, χωρίς όπλα και πολυβόλα και χωρίς να ηχήσουν οι σειρήνες του πολέμου. Έπρεπε άλλωστε να τηρηθούν τα προσχήματα και να βρεθεί αυτός ο... πολιτισμένος τρόπος, αφού δεν θα ήταν και τόσο εύκολη η κατάκτηση, όταν η χώρα που ορέγεται κάποια άλλη, τυχαίνει να βρίσκεται μέσα στην ίδια, υποτίθεται, συμμαχία.
Το πιο εντυπωσιακό, όμως, διαχρονικά δεν είναι το γεγονός ότι, ανέκαθεν κάποιοι ήθελαν να επιβληθούν και να ορίζουν τις τύχες των πολλών, όσο το γεγονός ότι οι πολλοί έχουν αποδεχτεί την διαιώνιση της αδικίας, χωρίς ουσιαστική αντίδραση. Και όσο πίσω κι αν κοιτάξει το μάτι στην καταγραμμένη ιστορία, αυτό που θα δει, είναι πόλεμοι, αίμα, δυστυχία. Και οι άνθρωποι έβγαλαν αποφθέγματα, όπως "πατήρ πάντων πόλεμος", ισχυροποιώντας στη συνείδησή τους τη σκληρή πραγματικότητα που επέβαλαν οι διαρκείς πόλεμοι, δημιουργώντας δεδικασμένο για την ανάγκη ύπαρξης εστιών πολέμου πάνω σ' αυτόν τον αιματοβαμμένο πλανήτη. Άλλωστε, όπως λέει και κάποιο σοφό τραγουδάκι "αυτός ο κόσμος δεν θ' αλλάξει ποτέ", πληγώνοντας με το σκληρό ρεαλισμό του, όλους τους ρομαντικούς και ονειροπόλους αυτού του κόσμου, που ακόμα ονειρεύονται έναν καλύτερο κόσμο.
- Γιατί όμως οι άνθρωποι δεν αντιδρούν;
- Γιατί έχουν πειστεί ότι μόνο "δια πυρός και σιδήρου" μπορεί η ανθρωπότητα να πορευτεί;
- Ποιοι τους έπεισαν ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τα δεδομένα;
- Είναι, άραγε, αυτή η μοίρα των ανθρώπων ή μήπως είναι η μοίρα που οι ισχυροί του κόσμου επέβαλαν στους λαούς;
- Μήπως υπάρχει κι άλλος δρόμος να πορευτούν οι άνθρωποι;
Υπάρχει;...