Grec

Το 1846 ο λόγιος δικηγόρος I. Βενιζέλος, θέλοντας κι αυτός να συμβάλει με αποδεικτικά στοιχεία στην προσπάθεια που κατέβαλλε τότε η Ελλάδα να πείσει τους ξένους για τα κληρονομικά δικαιώματα των Νεοελλήνων και για την ιστορική συνέχεια της παράδοσης, εξέδωσε την πλούσια συλλογή "Παροιμίαι δημώδεις". Μαζί με τις παροιμίες δίνει και την εξήγηση, αναφέρει τις περιστάσεις στις οποίες λέγονται και συνδέει συχνά το νόημα με αντίστοιχα χωρία από αρχαία κείμενα. Το έργο θεωρείται πολύ σημαντικό και είναι πάντα επίκαιρο και ζωντανό, διότι οι παροιμίες, ως προϊόντα της λαϊκής πείρας και σοφίας, εξακολουθούν να λειτουργούν και συχνά να καθοδηγούν την πρακτική ζωή των ανθρώπων. Οι παροιμίες, γράφει ο Δημ. Λουκάτος, είναι τα σοφά κληροδοτήματα των αιώνων, που με φραστική συντήρηση παραδίδονται από τη μια γενεά στην άλλη, διδάσκοντας την εμπειρία τους και δίνοντας έτοιμους τύπους αλληγορίας και παρομοίωσης, που χρειάζονται για να στηρίζουν ή να τεκμηριώνουν το λαϊκό λόγο. Είναι ένας σύντομος λόγος (έμμετρος ή πεζός), που διατυπώνει με τρόπο πυκνό, παραστατικό και συχνά αλληγορικό μια σοφή γνώμη, μια διαπίστωση, μια συμβουλή που βοηθάει τον άνθρωπο στην απόκτηση πείρας και φανερώνει τη δημιουργική δύναμη του λαού.

Η συλλογή και καταγραφή των παροιμιών, που δημοσιεύονται στον τόμο αυτό έγινε σ' ένα μακρό διάστημα από το 1952 μέχρι σήμερα (1988) σχεδόν, και παράλληλα με τη συλλογή και του άλλου λαογραφικού υλικού της Λευκάδας. Πρέπει να πω πως το θέμα δε με επίεζε και πολύ και έτσι, προγραμματισμένα, ενεργούσα με άνεση, προσέχοντας πολύ στην επισήμανση εξοβελιστέων, ξένων, κυρίως λόγιων, στοιχείων, ώστε να αποφεύγεται η νόθευση του τοπικού υλικού. Κι αυτό γιατί από τα μαθητικά θρανία του δημοτικού ακόμα θυμάμαι πως πολλές "παιδευτικές" παροιμίες και "γνωμικά" "πλούτιζαν" και στην ουσία νόθευαν το αποθησαύρισμα της λαϊκής σοφίας. Το ίδιο επικίνδυνες για κάποια νόθευση ήταν και οι διάφορες χρηστομάθειες, απ' τις οποίες αποστηθίζονταν, και δεν ξεχνιούνταν, "λόγια σοφά" που συνδυάζονταν με τις τοπικές παροιμίες, πειστικά τις πιο πολλές φορές.

"Οι παροιμίες και τα γνωμικά είναι το απόσταγμα της σοφίας του λαού μας. Οι μεν παροιμίες εκφράζονται δεικτικά, ειρωνικά και συγχρόνως αλληγορικά, γι' αυτό θα πρέπει να ψάξουμε για να βρούμε την αλήθεια που κρύβουν. Τα γνωμικά όμως μας δίνονται με εμφανή τη σημασία τους, γι' αυτό είναι κατανοητά απ' όλους. Τις παροιμίες και τα γνωμικά τα χρησιμοποιούμε συνήθως όταν θέλουμε να τραβήξουμε την προσοχή σ' αυτά που λέμε ή να δώσουμε μια εύθυμη διάθεση ή να διακωμωδήσουμε κάποιον ή κάτι. Οι παροιμίες και τα γνωμικά είναι άγραφος λόγος, που μεταδίδεται από γενιά σε γενιά. Έχουν βγει μέσα απ' τη ζωή των απλών ανθρώπων του λαού μας και είναι συσσωρευμένη η πείρα και η σοφία πολλών αιώνων, γι' αυτό κι έχουν διαχρονική αξία. Η συγγραφέας για χρόνια ταξίδευε σε χωριά και πόλεις της Ελλάδας και κατάφερε να συγκεντρώσει τη συλλογή των παροιμιών και των γνωμικών, τα οποία και παραθέτει σ' αυτό το βιβλίο. Επίσης κατέγραψε και αρκετές ιστορίες απ' τις οποίες έχουν προκύψει κάποιες παροιμίες."

.

Όπως διάβαζα όλες τις παροιμίες μαζί, αφού τελείωσα το γράψιμο, βρέθηκα σ' έναν κόσμο, όπου το σωστό για τον εαυτό μας και τους άλλους συναντιέται με το εφικτό. Σ' έναν κόσμο απ' τον οποίον αντλείς όχι μόνο δίδαγμα αλλά και τρόπους επιβίωσης και κοινωνική στάση. Σ' έναν κόσμο, που δεν αδικεί "τον παθόντα", ταυτόχρονα όμως μπορεί να μπαίνει στο πετσί "του απέναντι" και να κατανοεί τις αδυναμίες του και τις παρεκτροπές του.Κι αυτό γίνεται άκοπα, αυτόματα αφού η σοφία που περιέχουν οι παροιμίες δεν είναι θεωρητική, δεν είναι "άνωθεν", είναι η σοφία η δική μας, που τη βγάλαμε από τη δική μας πείρα και την είπαμε στη δική μας γλώσσα. Και που δοκιμάστηκε στο χρόνο και είναι πάντα επίκαιρη.

Είναι γνωστό ότι οι παροιμίες, τα γνωμικά και οι παροιμιώδεις φράσεις αποτελούν ζωντανά κομμάτια μιας γλώσσας, τα οποία κουβαλούν σημαντικό μέρος της πολιτισμικής κληρονομιάς ενός λαού -από τη λαϊκή σοφία, τα ήθη, τα έθιμα, την ιστορία, τη μυθολογία, τη θρησκεία. Τα κύρια χαρακτηριστικά τους είναι η διαχρονικότητα τους και η ζωντάνια, που τα κάνει μοναδικά στο είδος τους, καθώς οι αλήθειες που περιέχουν μένουν όχι μόνο αναλλοίωτες στο πέρασμα του χρόνου, αλλά και πάντα επίκαιρες. Από την πείρα μου στη διδασκαλία της νέας ελληνικής γλώσσας σε αλλοδαπούς σπουδαστές, διαπίστωσα την ανάγκη της συγγραφής ενός βιβλίου - εύχρηστου και ευχάριστου- με τέτοια πολιτισμικά στοιχεία, τα οποία θα μπορούν να φέρουν τον ξένο σπουδαστή - αναγνώστη πιο κοντά στην ελληνική πραγματικότητα, βοηθώντας τον έτσι να την κατανοεί και να την παρακολουθεί ευκολότερα. Στόχος του βιβλίου είναι να οδηγήσει τον σπουδαστή- αναγνώστη στη διάκριση, σύγκριση και τελικά στη διαπίστωση της πολιτισμικής συγγένειας των λαών.

Οι παροιµίες είναι σύντοµοι λόγοι -έµµετροι ή πεζοί- που διατυπώνουν µε παραστατικό, περιεκτικό και, συνήθως, αλληγορικό τρόπο σοφές γνώµες και συµβουλές, µε σκοπό να βοηθήσουν τους ανθρώπους να αποκτήσουν πείρα της ζωής, ενώ παράλληλα φανερώνουν τη δηµιουργική φαντασία και δύναµη του λαού µας. Τα θέµατά τους αντλούνται από το φυσικό κόσµο, από το βίο των ζώων, από τη ζωή των ανθρώπων, από τα ιστορικά γεγονότα, από τη θρησκευτική ζωή, από τα κείµενα της αρχαίας ελληνικής και της εκκλησιαστικής γραµµατείας, καθώς και από τα δηµοτικά µας τραγούδια. Οι παροιµίες, ως προϊόντα της λαϊκής πείρας και σοφίας, εξακολουθούν να καθοδηγούν την πρακτική ζωή των ανθρώπων, γι’ αυτό άλλωστε καλύπτουν τόσο µεγάλο εύρος θεµάτων, καθώς σ’ αυτές απεικονίζονται όλοι σχεδόν οι τοµείς της ζωής ενός τόπου. Η παρούσα έκδοση φιλοδοξεί να βοηθήσει το σύγχρονο Έλληνα να αποκτήσει γνώσεις και να γίνει λάτρης της ελληνικής διανόησης, και κυρίως της λαϊκής μας σοφίας, δεδομένου ότι η αξιοποίηση των παροιμιών παρέχει πολύτιμα στοιχεία για τη μελέτη των κοινωνικών αντιλήψεων και του γλωσσικού μας πλούτου.

Ένα πρακτικό λεξικό σε σχήμα 12x17 το οποίο με σύντομο –αλλά και με φιλικό για τα παιδιά τρόπο– δίνει τη σημασία των λέξεων, προσφέροντας ταυτόχρονα πλήθος άλλων πληροφοριών, όπως συνώνυμα, αντώνυμα, συγγενικά, αρχικούς χρόνους ρημάτων, ετυμολογίες, συνήθεις εκφράσεις κ.ά.

ΛΕΞΗ

Η λέξη χρησίμευε άλλοτε για να καθοριστεί με ακρίβεια η ταυτότητα ενός πράγματος ή μιας ιδέας. Σήμερα, συχνά συμβαίνει το αντίθετο. Κάτω από την επιρροή του πολιτικού και εμπορικού μάρκετινγκ, η λέξη χρησιμεύει κυρίως στο να μη δηλώνει αυτό που αληθινά είναι η ιδέα ή αυτό που πραγματικά είναι το πράγμα, αλλά στο να στρέφει αλλού την προσοχή, να ανακυκλώνει και να αξιοποιεί το χειρότερο, αυτό που καραδοκεί, το ακατονόμαστο. Εξ' ου και η επιτακτική ανάγκη να δούμε -στα σοβαρά ή όχι- πίσω από τις λέξεις.

Λήμμα: ΒΙΒΛΙΑ (ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ)

Οι ακτινωτοί διάδρομοι των βιβλιοθηκών είναι άσχημα ταξινομημένοι. Δεν υπάρχουν παρά τρεις κατηγορίες βιβλίων: αυτά που σε κάνουν να κοιμάσαι, αυτά που σε κάνουν να ονειρεύεσαι και αυτά που σε ξυπνάνε!

Υ.Υ.

"Οι λέξεις που χρησιμοποιείτε δεν είναι πλέον "οι λέξεις", αλλά ένα είδος αγωγού μέσω του οποίου
οι αναλφάβητοι αποκτούν συνείδηση.

Leo Ferre, "Η Μοναξιά", 1969