Théatre

Ο Δαντόν, μία από τις κύριες μορφές της Γαλλικής Επανάστασης, έχει κουραστεί από τις αδιάκοπες εκτελέσεις και την ανούσια πλέον αιματοχυσία κι έρχεται σε σύγκρουση με τον πρώην σύντροφο του και συνεπαναστάτη, τον πανίσχυρο Ροβεσπιέρο, ο οποίος αρχίζει να δρομολογεί την καταστροφή του. Παρόλο που ο Δαντόν θα μπορούσε να δραπετεύσει και να σωθεί, αφήνει τα γεγονότα με προφανή αδιαφορία να ακολουθήσουν τη ροή τους. Συλλαμβάνεται δικάζεται και τελικά αποκεφαλίζεται. Πίσω από την απάθεια του κρύβεται η φιλοσοφική πεποίθηση ότι κάθε άνθρωπος είναι ανίσχυρος μπροστά στις ιστορικές εξελίξεις και ότι ο ιδεαλιστικός αγώνας για την ελευθερία, τη δικαιοσύνη και τη δημοκρατία δεν έχει κατά βάθος κανένα νόημα, όπως και η ίδια η Δημιουργία. Δεν είναι περίεργο που αυτό το πρώτο έργο του Μπύχνερ θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του ως απόλυτα μηδενιστικό. Σήμερα όμως καθηλώνει τον αναγνώστη/θεατή με την ευθύτητα του, το γλωσσικό πλούτο και τα ριζοσπαστικά φιλοσοφικά νοήματα του. Οι ήρωες προβάλλονται με μια πολυπλοκότητα πέρα από το σχήμα του Καλού και του Κακού. Τόσο ο Ροβεσπιέρος όσο και ο Δαντόν παραμένουν έως το τέλος βαθιά αινιγματικές προσωπικότητες.

Στην επαρχιακή Ρωσία, ο συνταξιούχος καθηγητής Σερεμπριακόφ και η νεαρή σύζυγός του Έλενα φτάνουν στο απομακρυσμένο κτήμα τους, το οποίο φροντίζει ο Βάνια και η ανιψιά του η Σόνια, μια στερημένη εργατική κοπέλα που αγαπά κρυφά τον γοητευτικό και παρηκμασμένο γιατρό Αστρόφ, και η ψευτοδιανοούμενη πεθερά του Μαρία Βασίλιεβνα. Η παρουσία τους διαταράσσει τη ζωή των ανθρώπων εκεί, αλλάζει τις ευαίσθητες ισορροπίες και φέρνει στην επιφάνεια χαμένα όνειρα, ανολοκλήρωτους έρωτες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Η πλήξη και τα αδιέξοδα μιας κοινωνίας σε παρακμή οδηγούν το δράμα της συμβίωσης στην κορύφωσή του και τη θλιβερή του λύση, που αποκαθιστά τις ισορροπίες αλλά δεν οδηγεί στην ανθρώπινη ευτυχία. Στον Θείο Βάνια ο αναγνώστης βρίσκει ένα λεπτό ποιητικό ρεαλισμό για την καθημερινή ζωή της συμβιβασμένης ανώτερης τάξης που ήταν ρηξικέλευθος για την εποχή του. Ο Άντον Τσέχωφ δημιουργεί θλιμμένους και διαψευσμένους ήρωες που αισθάνονται αποξενωμένοι και περιγράφουν τους εαυτούς τους, αλλά και τους άλλους, ως «περίεργους» και «εκκεντρικούς», «ξένους και σε εξορία», δημιουργώντας μια αίσθηση απομάκρυνσης τόσο από τους γύρω τους, όσο και από τον ίδιο τον εαυτό τους.

Ο Δημήτρης Καλοκύρης μεταφράζει τις τρεις τραγωδίες του Σοφοκλή που αντλούν την έμπνευσή τους από τον θηβαϊκό κύκλο. Στο βιβλίο αυτό, οι τραγωδίες του μυθικού θηβαϊκού κύκλου για τον οίκο των Λαβδακιδών συνομιλούν με κείμενα του Πλουτάρχου, του Εμπειρίκου και του Μπόρχες. «Στη μετάφραση δεν υπάρχουν λυμένα προβλήματα. Το μέλημα είναι συνήθως το τι λένε οι άνθρωποι των αρχαίων έργων· κυρίως, όμως, πώς το λένε. Αλλά και οι ραγδαίες ψυχικές μεταπτώσεις των προσώπων αποκτούν υφολογικά για τον μεταφραστή ξεχωριστό ενδιαφέρον: η καφκική σχεδόν “αφελής άγνοια” για κορυφαία γεγονότα που καθορίζουν τη δράση (όταν ο Οιδίποδας ρωτά για πρώτη φορά περί Λαΐου μετά από τόσα χρόνια, κ.λπ.), οι χορευτικές πιρουέτες μεταξύ του πρώην Τυράννου και κατοίκων του Κολωνού για το πού ακριβώς θα καθίσει, η αλλοπρόσαλλη σχέση του με τον κατά καιρούς “τύραννο” Κρέοντα, η συνομιλία του Φύλακα μαζί του στην αρχή της Αντιγόνης, η αδιαφορία της Αντιγόνης για τον Αίμονα, που κυριολεκτικά “σφάζεται” για το χατίρι της, και η ασύμμετρη λατρεία για τον αδελφό της, οι σχέσεις της με την Ισμήνη, η απουσία των θεών αλλά η διαρκής τους επίκληση ως πανταχού παρόντων ηθικών μηχανισμών, η παρουσία του Χορού ως ρυθμιστή – πλην έρμαιου, συχνά, των περιστάσεων, κ.ο.κ. Η μεταφραστική ανάγνωση της ποίησης γίνεται μέσα από τις ποιητικές προσλαμβάνουσες που επιλέγει κάθε μεταφραστής για να δώσει τον τόνο του λόγου. Εν προκειμένω, μεταξύ ορισμένων στίχων εμφιλοχωρούν σποραδικά επεξηγήσεις ή παραπομπές σε μυθικά περιστατικά (και, γενικά, στην κρυφή φαρέτρα της φιλολογίας), ενώ παρεμβάλλονται αναφορές σε ανάλογα ποιητικά γεγονότα (“Τι περιμένετε συναθροισμένοι”, κ.λπ.), χειρονομίες που κατ’ αναλογίαν παραπέμπουν στη σύγχρονη ποιητική παράδοση (Σολωμός, Καβάφης, Ελύτης, Ρίτσος, Μπόρχες), και επιλέχτηκαν για να χρωματίσουν το φάσμα των επιλογών του μεταφραστή». Από το προλογικό σημείωμα του Δ.Κ.

Σ' έναν απροσδιόριστο χρόνο της ελληνικής αρχαιότητας, η νεαρή βασίλισσα της Σπάρτης Λεωνιδία ξεκινά, με ανδρική αμφίεση, να κατακτήσει, όχι κάποιο γειτονικό βασίλειο, αλλά την καρδιά του νόμιμου διαδόχου του θρόνου. Μια πρώτη αντίδραση στη γενναιοδωρία της: γυναίκα είναι, και μάλιστα πολύ νέα, δεν νιώθει ικανή να κρατήσει τον τίτλο της. Να όμως που αυτό το δεκαοχτάχρονο κορίτσι, όχι μονάχα κινεί με μαεστρία τα νήματα μιας τριπλής ερωτικής εκστρατείας, για να εξουδετερώσει αναίμακτα τη συνωμοσία εναντίον της και να κερδίσει τον άνδρα που αγαπά, είναι επίσης μια μορφή αμιγώς αυτοκρατορική. Η παραίτησή της δεν είναι άρνηση να κυβερνήσει το βασίλειο που κληρονόμησε. Η Λεωνιδία είναι ένας νέος Ηράκλειτος, κάτοχος της υπέρτατης εξουσίας: έχει την ψυχική και πολιτική δύναμη να παραιτηθεί από την εξουσία. Προσφέρει το θρόνο σε αυτόν που τον δικαιούται, είναι γενναιόδωρη, γιατί είναι γενναία, με τη σύγχρονη αλλά και την αρχαία έννοια: δυνατή και ευγενής, generosa

Ένας ιατροδικαστής, ο οποίος έχει καταβάλει κόπο να χτίσει την επαγγελματική του πορεία, αναλαμβάνει να καταθέσει πόρισμα σχετικά με τον ξαφνικό θάνατο της φίλης του, διάσημης ογκολόγου και προέδρου του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, Έλλης Λαδά, λίγες μέρες αφότου εκείνη ανακοινώσει μια σπουδαία ιατρική ανακάλυψη σχετικά με τη θεραπεία του αιώνα. Ωστόσο, βρίσκεται αντιμέτωπος με υψηλόβαθμα πρόσωπα που, λόγω συμφερόντων, ασκούν πίεση, προσπαθώντας να αλλοιώσουν τη γνωμάτευση. Ο ιατροδικαστής αντιστέκεται υπερασπιζόμενος τις δικές του αρχές και ορθώνοντας το ανάστημά του μπροστά στους εκφοβισμούς και τις απειλές της εξουσίας. Θα τα καταφέρει;

... Όλο το έργο του Μπρεχτ διαπνέεται από βαθύτατη αγάπη και οδυνηρή συμπόνια για την ανθρώπινη δυστυχία, για τα "έμψυχα και λογικά πλάσματα" που η κοινωνία, η πολιτική, η μισαλλοδοξία, η βία, η τύφλωση, η αβουλία τα ταπεινώνουν, τα εξευτελίζουν, τα συντρίβουν, τα εξανδραποδίζουν. Αυτή η οδύνη κυριαρχεί και στον "Καλόν άνθρωπο του Σετσουάν". Το έργο τούτο είν' ένας δραματικός θρύλος, μια θεατρική "παραβολή", μια "αλληγορία", - όπως κι άλλα έργα του Μπρεχτ. Στον "Καλόν άνθρωπο του Σετσουάν" αντιμετωπίζει το πρόβλημα του Καλού και του Κακού. Κι αναρωτιέται: Μπορεί ένας καλός άνθρωπος να ζήσει με καλοσύνη και να μείνει καλός στον κόσμο ετούτον, που 'ναι γεμάτος κακία κι όπου βασιλεύει το αξίωμα "homo homini lupus";... Το ερώτημα μένει, για τον συγγραφέα και την ηρωίδα του (τον μόνο καλόν άνθρωπο σ' όλο το Σετσουάν - σ' όλη τη Γη), που η καλοσύνη της την οδηγεί στη συμφορά, η αγάπη στη δυστυχία, ο έρωτας στην απελπισία... ... Δεν μπορεί, λοιπόν, να επιζήσει η καλοσύνη στον κόσμο μας; ... Μια κάποια λύση, η σωστή λύση - πρέπει να υπάρξει. Πρέπει! Κι αν δεν φτάνει ως αυτήν ο Μπρεχτ, την ατενίζει μ' ελπίδα, προσδοκώντας την τελική απελευθέρωση του ανθρώπου στο "αύριο που τραγουδά". Και, νιώθοντας την αδυναμία του να προχωρήσει, για την ώρα, απ' το ερώτημα στην απάντηση, λέει στους Μεταγενέστερους πάλι: "Εμείς, που θέλαμε ν' ανοίξουμε το δρόμο της φιλίας, δε μπορέσαμε να γίνουμε φίλοι. Αλλά εσείς, όταν θα 'ρθει ο καιρός που ο άνθρωπος θ' απλώνει το χέρι του στον άνθρωπο, να μας θυμάστε μ' επιείκεια..." Μάριος Πλωρίτης

Το έργο «Ο Καραγκιόζης λαϊκός τραγουδιστής» του Θωμά Κοροβίνη γράφτηκε με σκοπό να διαβάζεται αλλά και να παρουσιάζεται σε ζωντανές θεατρικές παραστάσεις ή παραστάσεις του θεάτρου σκιών. Αρκεί ο σκηνοθέτης ή ο καραγκιοζοπαίχτης να το τολμήσουν. Γιατί είναι αυστηρώς ακατάλληλο κι όχι μόνο για ανηλίκους. Η σκόπιμη και ενορχηστρωμένη περιθωριοποίηση και απαξίωση του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού και η μετάλλαξή του στην εποχή μας σε φτηνό εμπορικό σαχλοτράγουδο είναι τα κίνητρα του συγγραφέα. Κι η διακωμώδηση αυτής της κατάστασης, ο στόχος του. (. . .)

Ο Κοριός είναι μια σατιρική βιτριολική κριτική στην εφαρμογή της μαρξιστικής θεωρίας. Σε περιβάλλον που θυμίζει έργα του Κάφκα, οι ήρωες του έργου κινούνται σαν μαριονέτες ενός συστήματος που καταπιέζει το άτομο, μη δίνοντάς του ταυτόχρονα το δικαίωμα να αυτοπροσδιοριστεί. Μέσα σε ατμόσφαιρα που δεν επιτρέπει στον πολίτη να ανασάνει, οι ήρωες του Μαγιακόφσκυ αναζητούν απεγνωσμένα συγκινήσεις σε συναισθήματα όπως ο έρωτας και η φιλία, δεν τα βρίσκουν, και λυγίζουν κάτω από τον κρατικό ζυγό. Ο ήρωας του έργου, Πρισύπκιν, γίνεται στο τέλος έκθεμα σε ζωολογικό κήπο, μαζί με ένα ζωύφιο, έναν κοριό, δείχνοντας έτσι την κατάντια του ανθρώπινου είδους. Στο ίδιο ύφος κινείται και το Χαμάμ, ένα έργο άκρως επικριτικό για τη γραφειοκρατία και τους καρεκλοκένταυρους των δημοσίων υπηρεσιών. Μια ομάδα "εργατών και ταυτόχρονα επιστημόνων" κατασκευάζει ένα μηχάνημα για να ταξιδέψει στο μέλλον και να δει τα επιτεύγματα του υπαρκτού σοσιαλισμού. Όλοι οι ήρωες στο έργο αυτό έχουν μεγεθυσμένα ελαττώματα και σχεδόν κανένα προτέρημα - είναι καρικατούρες ενός απρόσωπου συστήματος που εκτρέφει υπαλληλάκια χωρίς όνειρα και προοπτικές.

Ο "Κύκλος με την Κιμωλία" ανέβηκε για πρώτη φορά στο Παρίσι το 1954, κατακυρώνοντας και επίσημα την αναγνώριση και ακτινοβολία του Μπέρτολτ Μπρεχτ στο διεθνές κοινό. Η παρούσα μετάφραση του Οδυσσέα Ελύτη παρουσιάστηκε το 1957 από το Θέατρο Τέχνης, σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν και μουσική του Μάνου Χατζιδάκι. Ο Ελύτης αναφέρει πως "το παραμυθένιο υπόβαθρο του έργου και οι βαθύτατα ανθρώπινες στιγμές του μου έδωσαν μια χαρά που θα ήθελα, μέσα από τη δική μου αίσθηση, να τη μεταδώσω και στους αναγνώστες".