Philosophie

Σήμερα, τίποτε δεν αρέσει αν δεν είναι ανήθικο. Ο καθένας δε συλλογίζεται παρά πώς να ευχαριστήσει τον εαυτό του, και είναι πρόθυμος να το καταφέρει, έστω και με ζημιά του άλλου. Ω! φρίκη... Δεν είναι οι εχθροί που πρέπει να φοβάται ένας ερωτευμένος σήμερα. Πρέπει ν’ αποφεύγεις και τους πιο αγαπημένους σου ακόμα... Μη ξεχνάς και στίχους ακόμη να της στέλνεις. Αλίμονο! Λίγη αξία δίνουν στους στίχους τη σημερινή εποχή! Αρέσουν, δεν λέω, μα πιο πολύ αρέσουν τα δώρα. Κι όσο πιο πλούσια είναι, τόσο εκείνος που τα δίνει είναι σίγουρος πως θ’ αρέσει, ακόμη κι αν είναι γέρος ή άσχημος σαν τέρας. Ζούμε στον αιώνα του χρυσού. Η τιμή αποχτιέται με χρυσάφι, και με χρυσάφι κερδίζεται η αγάπη.

To βιβλίο αυτό αποτελεί μια μικρή πραγματεία πρακτικής σοφίας με στόχο την κατάκτηση της ευτυχίας. Πώς όμως ο δάσκαλος του σύγχρονου πεσιμισμού, ο Άρτουρ Σοπενχάουερ, καταπιάστηκε με ένα τέτοιο εγχείρημα; Το έκανε διότι άλλο η θεωρητική φιλοσοφία και άλλο η πρακτική σοφία της ζωής: δεν πρέπει να εγκαταλείπουμε την ελπίδα ούτε να γυρνάμε την πλάτη σε κανόνες ζωής, αποφθέγματα και συμβουλές που θα μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε τις δυσκολίες. Η πεσιμιστική πεποίθηση ότι η ζωή μας αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στον πόνο και στην ανία είναι αυτή ακριβώς που καθιστά επιτακτική την ανάγκη μιας πρακτικής σοφίας για να ζούμε καλύτερα. Είναι προς όφελός μας να βρούμε κανόνες ζωής για να περιορίσουμε τα δεινά της ύπαρξης, να αντέχουμε τα χτυπήματα της μοίρας και να κατακτήσουμε, αν όχι την απόλυτη ευτυχία, μια ευτυχία σχετική, την ευτυχία εκείνη που συνίσταται στην απουσία του πόνου. 

Όλοι µας ερχόµαστε, αργά ή γρήγορα, αντιµέτωποι µε τα ίδια µεγάλα ερωτήµατα: Τι σηµαίνει να είσαι καλός; Πώς βρίσκεις την εσωτερική γαλήνη; Πώς διαχειρίζεσαι το πένθος; Τι είναι πραγµατικά σηµαντικό στη ζωή; Τα καλά νέα είναι ότι τα πιο σοφά µυαλά στην ιστορία της ανθρωπότητας έθεσαν τα ίδια ερωτήµατα (συµπεριλαµβανοµένου και του πώς µπορεί να καταπολεµήσει κανείς το FOMO, το σύνδροµο της εποχής µας). Και δίνουν απαντήσεις. Οι στωικοί µάς διδάσκουν πρωτίστως ότι τα εργαλεία που χρειαζόµαστε για να εφαρµόσουµε την πολύτιµη σοφία τους για τον εαυτό µας τα έχουµε ήδη. Ας ταξιδέψουµε, λοιπόν, στην εποχή τους, που δεν είναι τελικά τόσο πολύ διαφορετική από τη δική µας· µια εποχή βυθισµένη στο χάος, µε πολέµους, επιδηµίες, λοιµούς, προδοσίες, διαφθορά, άγχος, καταχρήσεις και –ναι, ακόµη και από τότε– φόβο για την κλιµατική καταστροφή. Ας ακούσουµε κι ας προσεγγίσουµε όσο πιο βιωµατικά µπορούµε τα διδάγµατα τριών κορυφαίων στωικών, του Σενέκα, του Επίκτητου και του Μάρκου Αυρήλιου, ώστε να κατακτήσουµε µια ουσιαστική και βαθιά αίσθηση ψυχικής ηρεµίας και αυτοκυριαρχίας.

Σε αυτό το κλασικό εγχειρίδιο στρατηγικής εξετάζεται κάθε πτυχή της σύγκρουσης - οικονομική, πολιτική , κοινωνική , ψυχολογική. Με όπλο τη βαθιά κατανόηση της ανθρώπινης φύσης, η "Τέχνη του πολέμου" διδάσκει τους κανόνες - τον Δρόμο- της νίκης. Και η ιδανική νίκη, σύμφωνα με τον δάσκαλο Σουν Τζου, είναι αυτή που επιτυγχάνεται χωρίς κόπο, χωρίς περιττές απάλειες και, τελικά, χωρίς μάχη. Η νίκη που επιτυγχάνεται χάρη στη διαρκή προσαρμογή στις εκάστοτε συνθήκες. Οι αρχές της "Τέχνης του Πολέμου" βρίσκουςν εφαρμογή σε κάθε είδος σύγκρουσης, από το διαπροσωπικό ως το διεθνές επίπεδο, γι' αυτό και έχει μελετηθεί και μελετάται από πολιτικές και στρατιωτικές ηγεσίες, μάνατζερ και επιχειρηματίες. Η ηθική του έργου ορίζεται από τον ταοϊσμό, δηλαδή από το αίσθημα δικαίου και τον σεβασμό στον αντίπαλο και στους κανόνες. Η παρούσα μετάφραση παρουσιάζει το κλασικό έργο ακριβώς από την άποψη της ένταξής του στη μεγάλη πνευματική παράδοση του ταοϊσμού, πηγή όχι μόνον της ψυχολογίας αλλά και της επιστήμης και της τεχνολογίας στην Ανατολική Ασία. Το έργο "Η τέχνη του πολέμου" είναι ένα από τα αρχαιότερα βιβλία στρατιωτικής στρατηγικής στον κόσμο. Πιθανότατα γράφτηκε ανάμεσα στον 5ο και 3ο π.Χ. Αιώνα, κατά τη λεγόμενη "Περίοδο των Εμπόλεμων Κρατών" από έναν μυστηριώδη Κινέζο πολεμιστή - φιλόσοφο. Το έργο διαπνέεται από τις αρχές του ταοϊσμού και αποδεικνύει την επίδραση αυτής της φιλοσοφίας σε όλες τις κινεζικές πολεμικές τέχνες. Διδάσκει τη γνώση της ψυχολογίας των μαζών και την παράλληλη αυτογνωσία.  

Ελάχιστα πράγματα είναι τόσο συναρπαστικά όσο η σκέψη ενός ταξιδιού σε κάποιο μακρινό μέρος. Σ` έναν τόπο όπου ο καιρός είναι καλύτερος, τα έθιμα πιο ενδιαφέροντα και με τοπία που προσφέρουν έμπνευση. Γιατί, λοιπόν, τυχαίνει τόσο συχνά στα ταξίδια μας να μην αντλούμε την ικανοποίηση που περιμέναμε; Με την Τέχνη του ταξιδιού, ο Αλαίν ντε Μποττόν μας ξεναγεί σε όλα εκείνα που μας προσφέρουν απόλαυση ή απογοήτευση καθώς ταξιδεύουμε. Με τη γνωστή, πλέον, χιουμοριστική αλλά και διεισδυτική ματιά του, μιλά -μεταξύ πολλών άλλων- για τα αεροδρόμια, τα εξωτικά χαλιά, τα ειδύλλια των διακοπών και τα μίνι μπαρ των ξενοδοχείων. Το βιβλίο αυτό μας ανοίγει τα μάτια και μας προκαλεί αρκετές σκέψεις, καθώς αποκαλύπτει τα κρυφά κίνητρα, τις προσδοκίες αλλά και τις δυσκολίες που κρύβονται πίσω από ένα ταξίδι στον κόσμο μας. Στη διαδρομή του έχει, όπως πάντα, συνοδούς σπουδαίους συγγραφείς, καλλιτέχνες και στοχαστές, που το έργο τους εμπνεόταν από το ταξίδι σε κάθε μορφή του: ο Γκυστάβ Φλομπέρ, ο Έντουαρντ Χόπερ, ο Μποντλαίρ, ο Ουέρντσουερθ, ο Βαν Γκογκ, ο Ράσκιν και πολλοί άλλοι μας προσφέρουν τις δικές τους σκέψεις γι` αυτό το παράξενο εγχείρημα, το ταξίδι. Ως ιδανικό αντίδοτο για τους ταξιδιωτικούς οδηγούς που μας υπαγορεύουν τι ακριβώς να κάνουμε όταν φτάνουμε στον προορισμό μας, η Τέχνη του ταξιδιού επιχειρεί να μας εξηγήσει για ποιους λόγους, κατ` αρχήν, ξεκινήσαμε να πάμε σ` εκείνο το μέρος - και διατυπώνει κάποιες ταπεινές προτάσεις με τις οποίες μαθαίνουμε ίσως να αντλούμε μεγαλύτερη ευχαρίστηση από τις εξορμήσεις μας.

Κι αν δοκιµάζαµε για µία φορά να «τρέξουµε όπως έτρεχαν οι αρχαίοι Έλληνες»; Είτε αγαπάµε το τρέξιµο είτε όχι, ένα πράγµα είναι βέβαιο. Όλα έχουν αλλάξει από την εποχή του Φειδιππίδη µέχρι σήµερα –η τεχνολογία, η πολιτική, η επιστήµη, ο πόλεµος, ο τρόπος που γράφουµε, που ταξιδεύουµε, ακόµα και το κλίµα–, όµως δύο πράγµατα δεν έχουν αλλάξει: οι µύες µας κι αυτά τα καταραµένα 41,8 χιλιόµετρα που χωρίζουν τον Μαραθώνα από την Ακρόπολη της Αθήνας. Ακριβώς αυτά που προτίθεµαι να τρέξω. Γιατί τρέχουµε; Γιατί τόσο λαχάνιασµα, τόση κούραση; Τι λέει για µας αυτή η συνεχής προσπάθεια να χτίσουµε ένα µυώδες σώµα, µε κόπο και ιδρώτα; Γι’ άλλη µια φορά πρέπει να γυρίσουµε πίσω στον χρόνο, στους αρχαίους Έλληνες, τους πρώτους που αναρωτήθηκαν γιατί δοκιµάζουµε τον εαυτό µας και αναµετριόµαστε µε τους άλλους. Το περίφηµο ρητό νοῦς ὑγιὴς ἐν σώµατι ὑγιεῖ συνοψίζει τη σηµασία που απέδιδαν οι αρχαίοι σε αυτές τις δοκιµασίες, γι’ αυτό και η περίοδος των Ολυµπιακών αγώνων ήταν η µόνη κατά την οποία έπαυαν όλες οι εχθροπραξίες. Η Αντρέα Μαρκολόνγκο, έχοντας περάσει χρόνια µέσα σε βιβλία και γραµµατικές, µελετώντας «πώς σκέφτονταν οι Έλληνες», άρχισε να προπονείται δοκιµάζοντας και «να τρέξει όπως έτρεχαν οι Έλληνες». Το έκανε χρησιµοποιώντας ως εργαλείο το πρώτο εγχειρίδιο για τον αθλητισµό που γράφτηκε ποτέ, το De arte gymnastica (Περὶ γυµναστικῆς) του φιλοσόφου Φιλόστρατου. Για να φτάσει τελικά στην τρελή απόφαση: να τρέξει την κλασική διαδροµή του µαραθωνίου, από τον Μαραθώνα ως την Αθήνα, όπως έτρεξε πριν από δυόµισι χιλιάδες χρόνια ο Φειδιππίδης, προτού κραυγάσει «Νενικήκαµεν» και πέσει ξέπνοος στο έδαφος.

Γιατί τα πάντα, από τα αυτοκίνητα μέχρι τον καφέ, γίνονται ξαφνικά πιο ακριβά; Πώς μπορεί μια κυβέρνηση να παράγει δισεκατομμύρια από το πουθενά, ενώ οι δικές σου καταθέσεις συρρικνώνονται; Και τι μπορείς να κάνεις για να ευημερήσεις σε εποχές οικονομικού χάους; Επί αιώνες, η σκληρή δουλειά και η επιμελής αποταμίευση μπορούσαν να σου εξασφαλίσουν οικονομική ασφάλεια και μια άνετη σύνταξη. Αυτό δεν ισχύει πια. Τα τελευταία πενήντα χρόνια έχουμε περάσει σε έναν νέο κόσμο οικονομίας – έναν κόσμο όπου οι αποταμιεύσεις σου χάνουν αξία πιο γρήγορα από όσο μπορείς να τις συγκεντρώσεις, το βουνό του παγκόσμιου χρέους γίνεται όλο και υψηλότερο και η οικονομική κατάσταση των περισσότερων ανθρώπων χειροτερεύει, όσο σκληρά και αν προσπαθούν. Στην ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ ένας από τους κορυφαίους ειδικούς στις επενδύσεις εξηγεί τι έχει αλλάξει – και τι θα έπρεπε να κάνεις εδώ που έχουμε φτάσει. Θα μάθεις γιατί το νόμισμα ανά τον κόσμο έχει χάσει το 99 τοις εκατό της αξίας του και πώς να χρησιμοποιήσεις μελλοντικές πτώσεις προς όφελός σου. Θα κατανοήσεις πώς μία κυβέρνηση μπορεί να παράγει εκατοντάδες δισεκατομμύρια από το πουθενά και ποιες επενδύσεις είναι επικερδείς όταν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι θα πάρεις μια ιδέα από το τι πρόκειται να ακολουθήσει – και πώς να κινηθείς για να κερδίσεις αντί να υποφέρεις. Δε χρειάζεσαι την παραμικρή γνώση οικονομικών για να διαβάσεις το βιβλίο αυτό – απλώς την επιθυμία να κατανοήσεις πώς λειτουργεί ο κόσμος του χρήματος εναντίον σου και τι να κάνεις για αυτό.

Όταν τα σημερινά παιδιά θα μας ρωτούν αύριο γιατί χρεοκόπησε η χώρα, θα πρέπει, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, να τους πούμε τούτο, χαμηλώνοντας με ντροπή τα μάτια: Η Ελλάδα χρεοκόπησε γιατί νοιαστήκαμε μόνο για την πάρτη μας και όχι για τη χώρα! Αυτή είναι η "τραγωδία των κοινών": σε ένα σύστημα με στρεβλούς θεσμούς, η συλλογική αποτυχία προκύπτει όταν άτομα (ιδιαιτέρως όσοι κατέχουν ηγετικές θέσεις) και οργανωμένες ομάδες (ιδιαιτέρως πελατειακά κόμματα, διαπλεκόμενες επιχειρήσεις και αρπακτικά συνδικάτα) υπηρετούν με μεθοδικότητα μόνο το στενά ιδιοτελές συμφέρον τους. Η χρεοκοπία είναι το εξαιρετικά οδυνηρό αποτέλεσμα του συνδυασμού πολιτικής φαυλότητας, απαξίωσης των θεσμών και ανεπάρκειας των ηγετών. Στο βιβλίο αυτό ανθολογούνται κείμενα από την πολιτική αρθρογραφία μου (κυρίως στην Καθημερινή, το Βήμα και το Κέρδος) των ετών 2007-2014, πλαισιωμένα από μια εκτεταμένη εισαγωγή. Η τραγωδία των κοινών συνιστά, ουσιαστικά, ένα χρονολόγιο του κατήφορου προς τη χρεοκοπία. Τα άρθρα του θα σας δώσουν την ευκαιρία της αναδρομής και του αναστοχασμού - να αναψηλαφήσετε, δηλαδή, τις πολιτικές-θεσμικές διαδικασίες και αποφάσεις που παρήγαγαν τη γενικευμένη κατάρρευση που βιώνουμε. Η αναδρομική ανάγνωση της πολιτικής ζωής θυμίζει τα προβλήματα που αγνοήσαμε ή δεν αντιμετωπίσαμε όπως έπρεπε, αναδεικνύει τις ευκαιρίες που χάσαμε και φωτίζει τις βαθιά ριζωμένες νοοτροπίες που αναπαράγουμε με κάθε ευκαιρία. Η συνειδητοποίηση της συλλογικής αποτυχίας μπορεί να μας κάνει να εντρυφήσουμε αναδρομικά στα αίτιά της. Αν τα καταφέρουμε, η οικονομική καταστροφή θα μας έχει κάνει σοφότερους.

Για τους περισσότερους φιλοσόφους το Εγώ είναι ένας `κάτοικος` της συνείδησης. Ορισμένοι διαπιστώνουν την τυπική παρουσία του στην καρδιά των βιωμάτων σαν μια κενή αρχή ενοποίησης. Άλλοι, ψυχολόγοι ως επί το πλείστον, νομίζουν ότι ανακαλύπτουν την υλική παρουσία του, ως κέντρου επιθυμιών και ενεργημάτων, σε κάθε στιγμή του ψυχικού μας βίου. Εμείς θα θέλαμε να δείξουμε εδώ ότι το Εγώ δεν είναι ούτε τυπικά ούτε υλικά μες στη συνείδηση: βρίσκεται έξω από αυτήν, στον κόσμο· είναι ένα όν του κόσμου, όπως το Εγώ του άλλου.