Μυθιστόρημα

Σκηνικό του βιβλίου η Μακεδονία, λίγο πριν την κατάρρευση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Στα τρία βιλαέτια, της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου και των Σκοπίων, το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού είναι χριστιανοί ορθόδοξοι και μουσουλμάνοι ενώ στη Θεσσαλονίκη Εβραίοι. Κοινός τόπος όλων: η αποτίναξη του Οθωμανικού ζυγού. Σ' αυτό το ιστορικό πλαίσιο δρουν οι τρεις βασικοί ήρωες του νέου μυθιστορήματος του Θανάση Σκρουμπέλου: ο Σελίμ, ο Μανόλης και ο Στόγιαν. Ο Σελίμ είναι μαύρος, καρπός του έρωτα μιας Θεσσαλονικιάς, κόρης του κρητικού εμπόρου κρασιών Σταυρακάκη, κι ενός μαύρου Οθωμανού καδή. Ο Μανόλης, συνομίληκος με τον Σελίμ, ζει με τον αγριμοκυνηγό θείο του στον Ψηλορείτη. Ο Στόγιαν είναι Βούλγαρος, συνομήλικος με τους άλλους. Συνεργάζεται στη δολοφονία του Σταυρακάκη και σε αντάλλαγμα οικειοποιείται το σπίτι και το οινοποιείο του δολοφονημένου. Ο φόνος του Σταυρακάκη, παππού του Σελίμ και εργοδότη του θείου του Μανόλη, συνδέει μοιραία τους τρεις συνομίληκους νέους. Αν και αγνοούν αυτή τους τη σχέση κάποια στιγμή έρχονται αντιμέτωποι καθώς ο πόλεμος αλλάζει μέσα σε λίγους μήνες τα πάντα...

Ο Ιχνηλάτης, ένας κυνηγός γνωστός και στα δεκατρία βασίλεια για τη φοβερή όσφρηση που διαθέτει, βρίσκει ό,τι χαμένο ή εξαφανισμένο του ζητούν με όπλο τη μοναδική αυτή ικανότητά του, κάτι που κάνει πάντα μόνος του. Η μόνη φορά που δεν το κάνει είναι όταν αναλαμβάνει να βρει ένα παιδί που έχει εξαφανιστεί. Μαζί με μια ομάδα περίεργους κυνηγούς, από έναν γίγαντα, μέχρι μια μάγισσα και έναν πάνθηρα που μεταμορφώνεται σε άνθρωπο, ακολουθεί τη μυρωδιά του αγοριού σε τόπους μαγεμένους και σκοτεινούς, σε επικίνδυνες λίμνες, ποτάμια και δάση, αντιμετωπίζοντας αμέτρητα εμπόδια, ώσπου αρχίζει ν’ αναρωτιέται: ποιο είναι τέλος πάντων αυτό το μυστηριώδες αγόρι; Γιατί τόσοι πολλοί τον εμποδίζουν να το βρει; Πού βρίσκεται η αλήθεια και πού το ψέμα; Αντλώντας από τους θρύλους και τις παραδόσεις της αφρικανικής ηπείρου, αλλά και από την πλούσια φαντασία του, ο Μάρλον Τζέιμς, συγγραφέας του βραβευμένου Σύντομη ιστορία εφτά φόνων, φτιάχνει ένα περίτεχνο επικό αφήγημα στα χνάρια του Τόλκιν, της Άντζελα Κάρτερ και του Τζιν Γουλφ που κόβει την ανάσα. Σ’ ένα φόντο μαγείας και ανείπωτης βίας στήνει το δικό του Game of Thrones και εξερευνά βασικές αλήθειες γύρω από τη δύναμη, την εξουσία, την υπερβολική φιλοδοξία, τα ένστικτα και τη λογική, το καλό και το κακό. «Το Μαύρος Πάνθηρας Κόκκινος Λύκος είναι το είδος του μυθιστορήματος που δεν φανταζόμουν τι θα έχανα αν δεν το διάβαζα…» Neil Gaiman

Στα μέσα της δεκαετίας του 70 η Μέση Ανατολή είναι καζάνι που βράζει. Στη Βηρυτό, Αμερικάνοι υπάλληλοι της CIA, νεαροί Γερμανοί ιδεαλιστές επαναστάτες, Λιβανέζοι από τη φτωχή επαρχία, Παλαιστίνιοι πρόσφυγες, ζουν όλοι στο χείλος μιας επικείμενης καταστροφής, σε μια ατμόσφαιρα κοινωνικοπολιτικά τεταμένη, που φωτίζεται από τις λάμψεις των εκρήξεων. Συμμορίες του υποκόσμου, πολιτικές ομάδες, θρησκευτικά κινήματα, τρομοκρατικά δίκτυα αποτελούν κόμπους σε ένα χαοτικό υφαντό, που διατηρεί εξωτερικά τη λάμψη των παραλιακών πολυτελών ξενοδοχείων και της τουριστικής κίνησης, ενώ από κάτω μυρίζει μπαρούτι. Ο Σέρκο Φατάχ, περιγράφοντας λεπτομερώς εικόνες και συναισθήματα, κατεβαίνει στο επίπεδο των ανθρώπων· δεν ασχολείται τόσο με τα γεγονότα, όσο με τη ματιά των χαρακτήρων του σε αυτά. Διαλέγει να ρίξει φως σε κίνητρα εσωτερικά, προσωπικά, και μας δίνει στοιχεία για την κατανόηση μιας κατάστασης που παραμένει επί δεκαετίες στη διεθνή επικαιρότητα.

Δύο χρόνια μετά τη δολοφονική απόπειρα εναντίον του ο Σαλμάν Ρούσντι επιστρέφει –κυριολεκτικά και μεταφορικά– στον τόπο του εγκλήματος με έναν μοναδικό τρόπο αφήγησης. Ξαναθυμάται την επίθεση του εικοσιτετράχρονου Χάντι Ματάρ στο Ίδρυμα Τσατάκουα της Νέας Υόρκης, τον Αύγουστο του 2022, εισχωρεί στο μυαλό του επίδοξου δολοφόνου του για να ψάξει απαντήσεις, εκφράζει την ευγνωμοσύνη του για τους ανθρώπους που τον βοήθησαν από τα πρώτα λεπτά, που έμειναν στο πλευρό του, που έδειξαν αλληλεγγύη παντού στον κόσμο. Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο είναι καθηλωτική για τους αναγνώστες των μυθιστορημάτων του, αλλά όχι μόνο. Η φωνή του είναι η φωνή ενός υπερασπιστή της ελευθερίας της έκφρασης σε έναν κόσμο που διέρχεται μόνιμη κρίση. Το Μαχαίρι αποτελεί μια έκκληση προς τον ελεύθερο κόσμο να αντισταθεί στην επέλαση του αυταρχισμού και της λογοκρισίας. Μια έκκληση για περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία, σεβασμό στη διαφορετικότητα και την άποψη των άλλων. Ο Ρούσντι βάζει το δάχτυλο στη δική του πληγή μιλώντας εξ ονόματος όλων όσοι πιστεύουν ακόμη ότι η γλώσσα μπορεί να γίνει ασπίδα μπροστά στα μαχαίρια της βίας.

«Ο πόλεμος είναι επινόηση του ανθρώπου. Μία από τις αρχαιότερες και μακροβιότερες επινοήσεις μας. Και αποκλειστικής χρήσεως, συν τοις άλλοις. Θέλω να πω, άγνωστη σε όλα τα άλλα πλάσματα που κατοικούν στον πλανήτη. Τα ζώα ενός είδους μπορεί να μάχονται εναντίον ζώων άλλου είδους. Μπορεί να συμβαίνει. Συμβαίνει. Αυτό, όμως, έχει να κάνει με την ανάγκη τροφής ή επιβίωσης. Ακόμα και τα φυτά μπορεί ν' αγωνίζονται εναντίον άλλου είδους φυτών για να κερδίσουν ένα χώρο πιο ευνοϊκό ώστε ν' αναπτυχθούν και να πολλαπλασιαστούν επιτυχώς. Αλλά δεν πολεμούν μεταξύ ομοίων. Ποτέ.» Το Σάββατο 28 Μαρτίου 1942, στο Σεν-Ναζέρ, ξέσπασε μία απ' τις σκληρότερες μάχες του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου: η Επιχείρηση Chariot. Βρετανοί καταδρομείς επιτέθηκαν στο γαλλικό λιμάνι όπου οι γερμανοί κατακτητές είχαν εγκαταστήσει τη μεγαλύτερη βάση υποβρυχίων τους στον Ατλαντικό Ωκεανό, ένα χαλύβδινο τερατούργημα, σχεδιασμένο για την αιωνιότητα του Τρίτου Ράιχ. Εναντίον του, ένα παλιό αντιτορπιλικό, το HMS Campbeltown, εντεταλμένο να προσκρούσει και να εκραγεί πάνω στην κεντρική του δεξαμενή. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, προβάλλονται στην Αργεντινή τα επεισόδια της ασπρόμαυρης τηλεοπτικής σειράς "Μάχη". Εκεί, ο μικρός Φεδερίκο Ζανμέρ παρακολουθεί μαζί με τον πατέρα του τις περιπέτειες μιας αμερικανικής περιπόλου, η οποία, μετά την απόβαση των Συμμάχων στη Νορμανδία, έχει ξεμείνει στην Ευρώπη και εξοντώνει όποιους Γερμανούς πετυχαίνει στο δρόμο της. Αυτή η ανάμνηση απ' τα παιδικά του χρόνια ακολουθεί τον συγγραφέα σ' όλη τη διάρκεια της παραμονής του στο Σεν-Ναζέρ, όπου και έγραψε αυτό το βιβλίο. Η ιδέα του πολέμου ως τρόπου επικράτησης του ανθρώπου πάνω στον άνθρωπο συναντιέται με την εξιστόρηση των γεγονότων αυτής της 28ης Μαρτίου 1942, σ' ένα μυθιστόρημα που αποτελείται από τόσα κεφάλαια όσα και οι πεσόντες βρετανοί και γάλλοι μαχητές. Ένα σπαρακτικό βιβλίο για τον ηρωισμό, τη βαρβαρότητα, την επιβίωση, το θάνατο. Ένας βαθύς αντιπολεμικός στοχασμός.

Συρία. Μέσα σε µια βάρκα, ένας ηλικιωµένος άντρας, o ποιητής Μαχµούντ Ελµάσι, κωπηλατεί, µόνος στη µέση µιας αχανούς έκτασης νερού. Κάτω από τη βάρκα του, το σπίτι των παιδικών του χρόνων, βυθισµένο στα νερά της λίµνης Αλ Άσαντ που δηµιουργήθηκε το 1973, όταν κατασκευάστηκε το φράγµα της Τάµπκα. Κλείνοντας τα µάτια στον πόλεµο που µαίνεται, εφοδιασµένος µε µια µάσκα κι έναν αναπνευστήρα, βουτάει και ξαναβλέπει όλη του τη ζωή, τα παιδιά του προτού ακόµη φύγουν για να πολεµήσουν, τη Σάρα, τη γυναίκα του που ήταν τρελά ερωτευµένη µε την ποίηση, τη φυλακή, την πρώτη του αγάπη, τη δίψα του για ελευθερία.

«Ο συγγραφέας απέναντι στο χάος: Ποίηση ή βαρβαρότητα; Ανέχεται ακόµα ο αγριέµενος κόσµος µας την αγκαλιά της αγάπης, έστω και στα όνειρά µας; Αυτό είναι το ερώτηµα που θέτει αυτό το υπέροχο βιβλίο, που καθιερώνει τον Αντουάν Γουοτέρς ως έναν αληθινό ποιητή της δικής µας ανθρώπινης κατάστασης».  Le Monde des livres
«Απέριττο, νηφάλιο, ωραίο, βαθύ!»  Livres Hebdo
«Ωραία γραφή, συνειρµική, κοµµατιασµένη, σαν τη ζωή αυτών που γεννήθηκαν εκεί. Και στον πυρήνα αυτή η εκπληκτική αφηγηµατική διαδικασία, που είναι στην κυριολεξία βουτιά στις αναµνήσεις».  Le Nouvel Observateur

Αλγέρι, Σεπτέμβριος του 1972. Ένας άνεμος κακός, που έρχεται από τη Σαχάρα, καλύπτει με κόκκινη άμμο την πόλη. Σε ένα βιβλιοπωλείο, ο Σαΐντ, διάσημος συγγραφέας, παρουσιάζει το πολυσυζητημένο βιβλίο του, «το μεγαλύτερο αλγερινό μυθιστόρημα». Εκθέτει την πλοκή: οι διασταυρούμενες ζωές ανθρώπων, που κατάγονται από το ίδιο χωριό, καθώς παρασύρονται στη δίνη των γεγονότων της σύγχρονης Αλγερίας. Η Λεϊλά και ο Ταρέκ, παιδικοί φίλοι του συγγραφέα, όταν συνειδητοποιούν ότι, εν αγνοία τους, χρησιμοποιήθηκαν από τον Σαΐντ ως πρωταγωνιστές του βιβλίου του, νιώθουν τις ζωές τους κατεστραμμένες, λεηλατημένες. Τότε η συγγραφέας παίρνει τη σκυτάλη, για να αφηγηθεί και να αποκαταστήσει την αληθινή, τη μη μυθιστορηματική, ζωή του Ταρέκ και της Λεϊλά. Αρχές της δεκαετίας του 1920: Τρία παιδιά μεγαλώνουν μαζί σ’ ένα χωριό της Ανατολικής Αλγερίας. Η Λεϊλά, και τα δύο αγόρια που είναι παράφορα ερωτευμένα μαζί της: ο Ταρέκ, λιγομίλητος, μελαχρινός, γλυκός και συνεσταλμένος, που προορίζεται για βοσκός, και ο Σαΐντ, άριστος χειριστής της αραβικής γλώσσας, από πιο ευκατάστατη οικογένεια, ανοιχτόχρωμος, που προετοιμάζεται να φύγει στην Τυνησία για σπουδές και κάνει όνειρα για το μέλλον. Η Λεϊλά, που η οικογένειά της την παντρεύει πολύ νέα και παρά τη θέλησή της, βρίσκει το κουράγιο να εγκαταλείψει τον άντρα της και επιστρέφει στο πατρικό της μαζί με τον γιο της, προκαλώντας τη γενική αποδοκιμασία. Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος στέλνει τα δύο αγόρια στο μέτωπο. Ο Σαΐντ θα γίνει, αργότερα, επιτυχημένος συγγραφέας. Ο Ταρέκ επιστρέφει στο χωριό, παντρεύεται τη Λεϊλά και υιοθετεί τον γιο της. Θα αποκτήσουν μαζί τέσσερα κορίτσια. Ο Ταρέκ θα πάρει μέρος στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας της Αλγερίας, θα εργαστεί στα γυρίσματα της ταινίας του Τζίλο Ποντεκόρβο Η μάχη του Αλγερίου, θα δουλέψει σε εργοστάσιο στη Γαλλία, θα βρει δουλειά σε μια υπέροχη βίλα στην Ιταλία, με πολύ σημαντικά έργα ελληνορωμαϊκής τέχνης. Η Λεϊλά μεγαλώνει τα παιδιά, κρατάει το σπίτι, περιμένει τον άντρα της –που επιστρέφει κάθε δύο χρόνια– και αγωνίζεται να μάθει γραφή και ανάγνωση. Μετά, όμως, την έκδοση του μυθιστορήματος του Σαΐντ, ο Ταρέκ και η Λεϊλά θα κληθούν να αντιμετωπίσουν και αυτόν τον «κακό άνεμο». Η Καουτέρ Αντιμί δημιουργεί μια εντυπωσιακή τοιχογραφία της ιστορίας της Αλγερίας, από τη δεκαετία του 1920 μέχρι το καλοκαίρι του 1992: πρωταγωνιστούν η γαλλική αποικιοκρατία, ο αγώνας για την ανεξαρτησία, η ενίσχυση των ισλαμιστών και ο εμφύλιος πόλεμος.

Με βλέπεις;
Προσπαθώ να με βρω σε ασπρόμαυρες φωτογραφίες, μαθαίνω ξανά την πόλη, ανακαλύπτω νέους θορύβους, βλέπω εφιάλτες, τρέμω τον θάνατο, χάνω το θάρρος μου και το ξαναβρίσκω, άλλοτε βουλιάζω στην αδράνεια κι άλλοτε στύβω την πέτρα, κάνω όνειρα, ελπίζω.
Με βλέπεις;
Δυο γυναίκες παρατηρούν τους άλλους και τους εαυτούς τους, κάνουν βουτιές στο μέσα τους, συλλογίζονται, εξομολογούνται - και συνομιλούν.
Με βλέπεις;
Ένα πλάσμα που θυμάται είναι ο άνθρωπος.
Υποκλίνεται σε ό,τι έχει χαθεί.
Αλλιώς δεν υπάρχει αύριο.

«Αν είχες δει αυτά που έχουν δει τα μάτια μου…»: Αυτή τη φράση θυμάται η Βοντίν να επαναλαμβάνει η μητέρα της που αυτοκτόνησε όταν εκείνη ήταν 10 χρονών. Πάνω από μισό αιώνα αργότερα, η γεννημένη το 1945 σε γερμανικό στρατόπεδο συγγραφέας το μόνο που ξέρει για τους γονείς της είναι ότι έφυγαν από την Ουκρανία στο πλαίσιο του προγράμματος καταναγκαστικής εργασίας των Ναζί. Σαν παιχνίδι γκουγκλάρει το όνομα της μητέρας της και, με τη βοήθεια ενός μέλους του Συλλόγου Ελλήνων Αζοφικής, συγκεντρώνει στοιχεία για την οικογένεια και τα βάσανά της, άμεσα συνδεδεμένα με τον τόπο καταγωγής της, τη Μαριούπολη. Βήμα βήμα συνθέτει τις ιστορίες συγγενών χαμένων χρόνια για τους οποίους πόλεμοι, επαναστάσεις, ακόμα και η ειρήνη σήμαιναν απλώς αλλαγή διώκτη. Η ιστορία της Ουκρανίας τον 20ό αιώνα σαν μυθιστόρημα, μέσα από τις ιστορίες πολλών μελών της οικογένειας της Βοντίν. Ξεκινά από τη Μαριούπολη στα τέλη του 19ου αιώνα, μια πόλη πλούσια και κοσμοπολίτικη, με κατοίκους ελληνικής, ιταλικής, εβραϊκής, ουκρανικής και ρωσικής καταγωγής, και φτάνει μέχρι τo 1960 περίπου. Παράλληλα η άγνωστη ιστορία των «ανατολικών εργατών», ανδρών και γυναικών από διάφορες χώρες της ανατολικής Ευρώπης που μεταφέρθηκαν σε εργοστάσια της ναζιστικής Γερμανίας και πολλοί από αυτούς παρέμεναν σε στρατόπεδα χρόνια μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου. «Μαρτυρία, αλλά και σπουδαία λογοτεχνία» (FAZ), «μνημειώδες έργο για τις φρικαλεότητες του 20ού αιώνα και, παράλληλα, μια πολύ προσωπική ιστορία» (Die Welt). Το Με καταγωγή από τη Μαριούπολη τιμήθηκε με το βραβείο της Έκθεσης της Λειψίας.

Θα ήταν κοινοτοπία να πούμε ότι εδώ ο Φαζαρντί ξεπερνάει τον εαυτό του στον τομέα της φρίκης... αφού τον ξεπερνάει πάντα. Ας σημειώσουμε απλώς ότι σε αυτό το τρίτο μυθιστόρημά του με ήρωα τον αστυνόμο Παντοβάνι (που γράφτηκε το 1982), ο λεπτός συνδυασμός ρομαντικής αλληλεγγύης και ανατριχιαστικής ωμότητας που χαρακτηρίζει την τεχνική του, όπως την αναδεικνύει η γνωστή στεγνή, κοφτή και ακριβής γραφή του, κάνει και πάλι θαύματα. Κροάτες φασίστες Ούστασι δολοφονούν ανθρώπους με φρικτό τρόπο στη Γαλλία. Γιατί; Ποιος είναι ο Πογκλάβνικ; Ποιος είναι ο τρελός, αιμοσταγής Μακεδόνας που συνυπάρχει με τους Κροάτες; Ποια η σχέση όλων αυτών με τη ναζιστική κατοχή και την αντίσταση στη Γιουγκοσλαβία; Ο Φαζαρντί σ' αυτό το μυθιστόρημα δίνει τα ρέστα του προσπαθώντας με μαεστρία να ξεδιαλύνει μια καλοανακατεμένη βαλκανική σαλάτα...