Γιώργος Λεονταρίτης

Οι εφημερίδες της Αριστεράς έχουν τη δική τους μακρά πορεία μέσα στην ιστορία του ελληνικού Τύπου. Τα αριστερά έντυπα όμως, των παλαιών χρόνων που εμείς ζήσαμε, δεν έχουν σχέση με τα σημερινά. Άλλες συνθήκες τότε, άλλοι άνθρωποι και άλλη ποιότητα. Μέσα σε καιρούς δύσκολους, η αριστερή δημοσιογραφία έπαιρνε ρόλο "αποστολικό", ενημέρωνε, μόρφωνε, καθοδηγούσε, εμψύχωνε. Δεν μπορούσες να ανοίξεις φανερά την εφημερίδα σου, γιατί καραδοκούσε ο χαφιές, ή ο αστυφύλακας, με αποτέλεσμα να βρεθείς ξαφνικά στο κρατητήριο ή να πάρεις το δρόμο της εξορίας. Οπωσδήποτε, αποκτούσες "φάκελο" στην Ασφάλεια. Δουλεύαμε στριμωχτά σε στενά γραφεία, με ανύπαρκτους ή πενιχρούς μισθούς, αλλά μας φλόγιζε η πίστη στα ιδανικά. Το ρεπορτάζ τότε είχε κινδύνους. Ο δημιοσιογράφος, για να φέρει σε πέρας την αποστολή του, έπρεπε να ξεπεράσει μύρια εμπόδια. Ιδιαίτερα στην επαρχία, οι κίνδυνοι πολλαπλασιάζονταν. Περιμέναμε με αγωνία την τηλεφωνική ανταπόκριση των απεσταλμένων μας, γιατί δεν ξέραμε αν ήταν ελεύθεροι ή αν είχαν συλληφθεί. Νέοι εμείς τότε, ευτυχήσαμε να δουλεύουμε δίπλα στα ίδια γραφεία με μορφές του πνευματικού κόσμου της Αριστεράς: Τον Βάρναλη, τον Τάσο Λειβαδίτη, τον Βουρνά, τον Γεράσιμο Σταύρου, και τόσους άλλους. Τους αντικρίζαμε με δέος και μάθαμε πολλά στη σκιά τους. Τότε απολαμβάναμε το ζωντανό χειρόγραφο και τη μαγεία του τυπογραφείου, με τα μελάνια και τη μουντζούρα, μες στη βουή των μηχανών και τον καπνό. Κι ένοιωθες μια θαλπωρή, όταν στις φάμπρικες, στα γιαπιά, στις φτωχογειτονιές που τις έδερνε ο άνεμος, και στα λιμάνια, μέσα στον εργατόκοσμο, σ' αγκάλιαζαν με στοργή γιατί ήσουν ο δημοσιογράφος που έφερνε στην επιφάνεια τη φωνή και τα πάθη των "κολασμένων της Γης"... Αυτή τη μαγική ξεχασμένη ατμόσφαιρα μιας άλλης εποχής θα ανακαλύψει ο αναγνώστης σ' αυτό το βιβλίο...". Γ.Λ.

Ποια ήταν η αλήθεια για τα Ιουλιανά του 1965; Βεβαίως, έχουν χυθεί τόνοι μελάνης γι’ αυτή την περίοδο. Οι περισσότεροι, όμως, θέλησαν να παρουσιάσουν τα γεγονότα μέσα από κομματικές παρωπίδες, σύμφωνα με τις προσωπικές τους συμπάθειες ή αντιπάθειες. Η κρίση μεταξύ της οικογένειας Παπανδρέου και των Ανακτόρων οδήγησε τη χώρα στη δικτατορία της 21ης Απριλίου. Ποιος έφταιγε γι’ αυτό; Μπορούσε τότε να αποτραπεί η επέμβαση του Στρατού στην πολιτική ζωή της χώρας; Τι συνέβη με την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ; Ποια ήταν αυτή η οργάνωση και πώς επηρέασε την πολιτική κρίση; Είχε συμμετοχή ο Ανδρέας Παπανδρέου; Ποιοι αγωνίσθηκαν να μη φθάσουμε στον κατήφορο; Ποιοι επιδίωξαν την άμβλυνση των παθών και την πολιτική ομαλότητα και ποιοι πυροδότησαν την οξύτητα; Ο Γιώργος Α. Λεονταρίτης έζησε ως δημοσιογράφος εκείνα τα γεγονότα, αλλά και επί σειρά ετών ερεύνησε τα παρασκήνια της πιο συγκλονιστικής περιόδου της μεταπολεμικής εποχής. Είχε προσωπική γνωριμία με τους περισσότερους από τους πρωταγωνιστές των Ιουλιανών, οι οποίοι του παραχώρησαν ντοκουμέντα και συνεντεύξεις που ρίχνουν ένα διαφορετικό φως στην εποχή. Μαρτυρίες που προέρχονται από ηγετικές φυσιογνωμίες όλου του πολιτικού φάσματος έρχονται τώρα για πρώτη φορά στη δημοσιότητα και πείθουν ότι η ιστορία του καυτού Ιούλη του 1965 και της λεγόμενης "Αποστασίας" πρέπει να ξαναγραφτεί.

"Μακαριότατε, μην έχετε εμπιστοσύνη στους στρατηγούς των Αθηνών..." Αρχές Ιουλίου του 1974 ο δημοσιογράφος Σάββας Κωνσταντόπουλος βρισκόταν στην Λευκωσία, σε μια προσπάθεια να προφυλάξει τον Μακάριο από τα σκοτεινά σχέδια του ιωαννιδικού καθεστώτος. "Να έχετε τα μάτια σας ανοιχτά... Να προσέχετε..." Ήταν οι παραμονές του κυπριακού δράματος. Στις αρχές Σεπτεμβρίου του 1974, ο Μακάριος σε επιστολή του προς τον Σάββα Κωνσταντόπουλο ανέφερε μεταξύ άλλων: "Όλως ιδιαιτέρως εξετίμησα την προσπάθειάν σας όπως προλάβητε τα θλιβερά γεγονότα της 15ης Ιουλίου. Ενθυμούμαι την μακράν συνάντησίν μας εις Λευκωσίαν το βράδυ της 8ης Ιουλίου". Το άγνωστο παρασκήνιο της μακράς συνεργασίας του αρχιεπισκόπου Μακαρίου με τον εκδότη και αρθρογράφο του Ελευθέρου Κόσμου έρχεται τώρα στο φως της δημοσιότητας. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 και μετά ο Σάββας Κωνσταντόπουλος υπήρξε στην Αθήνα ο εκφραστής της πολιτικής του Μακαρίου. Μέσα σε θυελλώδεις περιόδους, με ελλαδικές κυβερνήσεις που ανεβοκατέβαιναν, αλλά και καθ' όλη την διάρκεια της Επταετίας των συνταγματαρχών, ο Σάββας Κωνσταντόπουλος ήταν ο άνθρωπος που υπερασπίσθηκε την ανεξαρτησία της Κυπριακής Δημοκρατίας όπως αυτή εκφραζόταν από την "γραμμή" του αρχιεπισκόπου. Ο εθνικός διχασμός και μέσα στην Μεγαλόνησο είχε ολέθρια αποτελέσματα. Σαράντα πέντε περίπου χρόνια μετά την κυπριακή τραγωδία, μέσα από απόρρητα αρχεία, σύρουμε την αυλαία για να έλθει στο φως ένα συγκλονιστικό πολιτικό παρασκήνιο.

«Είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα πράγματα δεν έγιναν όπως εμφανίστηκε ότι έγιναν. Πώς όμως έγιναν;» - Γιάννης Μαρής
Η δολοφονία του Πολκ, η περίφημη "υπόθεση Πολκ", παραμένει εδώ και εξηνταοκτώ χρόνια, ένα από τα σκοτεινότερα μεταπολεμικά εγκλήματα. Η επίσημη άποψη, η επικυρωμένη με μια δικαστική απόφαση, όχι μόνο αμφισβητήθηκε, αλλά αποδείχθηκε διάτρητη. Μια "απόφαση" πολιτικής σκοπιμότητας. Οι ερμηνείες για τα αίτια της δολοφονίας και οι υποθέσεις για τους δράστες της, που έχουν γίνει από διάφορες πλευρές, αποτελούν συλλογισμούς περισσότερο ή λιγότερο πειστικούς και "λογικούς".
Τον Φεβρουάριο του 1977, ο Γιάννης Μαρής, με αφορμή την αίτηση του Γρηγόρη Στακτόπουλου για αναψηλάφηση της δίκης του, δημοσίευσε στην "Ακρόπολη" μια μεγάλη έρευνα σε συνέχειες για την "υπόθεση Πολκ", έρευνα την οποία είχε ξεκινήσει το 1948 και μόλις είχε ολοκληρώσει. Η έρευνα αυτή, έδωσε μια άλλη "οπτική γωνία" στο αίνιγμα της δολοφονίας του Τζωρτζ Πολκ. Πλησίασε περισσότερο στο βάθος του μυστηρίου που είχε συγκλονίσει τότε την Ελλάδα και είχε προκαλέσει θόρυβο σε Ευρώπη και Αμερική.
Βρήκε νέα στοιχεία και, με την ικανότητα που είχε να εμβαθύνει στα πολύπλοκα μυστήρια, έριξε κάποιο φως σε όσα τότε φαίνονταν ακατανόητα. Ο κορυφαίος συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων θα μπορούσε θαυμάσια να κάνει όλη αυτή την ιστορία μυθιστόρημα με αστυνομικό και κατασκοπευτικό μυστήριο. Δεν το έκανε ποτέ. Ήταν ίσως η μόνη φορά που ο Μαρής δεν κατασκεύασε μια ιστορία μυστηρίου, αλλά την έζησε ο ίδιος.
Ο Γιώργος Λεονταρίτης συμμετείχε ως βοηθός στην έρευνα του Μαρή το 1977. Πήρε πρωτότυπες συνεντεύξεις και μαρτυρίες που καταγράφει στο παρόν βιβλίο. Ο Στακτόπουλος έσπασε τη σιωπή του και μίλησε για την τραγωδία του. Ο Κ. Χατζηαργύρης, δημοσιογράφος, βοηθός του Πολκ, είπε πολλά. Και αργότερα, ο Μάρκος Βαφειάδης, ο αρχηγός του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, τον οποίο το 1948 όλοι οι ξένοι απεσταλμένοι μεγάλων εφημερίδων επεδίωκαν να τον πλησιάσουν στον Γράμμο, μίλησε ανοιχτά, χωρίς καμία επιφύλαξη

Τα μυθιστορήματα του Γιάννη Μαρή αγαπήθηκαν από το ευρύ κοινό και γνώρισαν πρωτοφανή κυκλοφοριακή επιτυχία επί είκοσι έξι χρόνια -όσο εκείνος βρισκόταν στη ζωή. Εφημερίδες και περιοδικά, εν πολλοίς, στήριξαν την κυκλοφορία τους, δημοσιεύοντας σε συνέχειες τα αναγνώσματά του, ενώ τα βιβλία του σημείωναν αλλεπάλληλες εκδόσεις. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι και μετά το θάνατό του, το 1979, μέχρι σήμερα, ο Μαρής διαβάζεται ακόμα. Το κοινό όχι μόνο δεν τον ξέχασε, αλλά εξακολουθεί ν' αναζητά με πάθος τα παλιά έργα του. Η πρωτοβουλία των Εκδόσεων Άγρα να εκδώσουν μυθιστορήματα του "πατέρα" του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος που δεν είχαν κυκλοφορήσει σε βιβλία, είχε μεγάλη απήχηση. Ο Μαρής, λοιπόν, εξακολουθεί στις μέρες μας να γοητεύει. Όλοι γνωρίζουν τα μυθιστορήματα και διηγήματα του δημιουργού του θρυλικού αστυνόμου Μπέκα. Ελάχιστοι όμως ζουν από εκείνους που γνώρισαν από κοντά τον συγγραφέα. Ποιος ήταν, αλήθεια, ο Γιάννης Τσιριμώκος, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα; Πως ήταν ως άνθρωπος, ποια ήταν η δράση του; Στο βιβλίο αποκαλύπτονται και σκιαγραφούνται πολλές άγνωστες πλευρές της ζωής του: Τα μποέμ φοιτητικά χρόνια στην προπολεμική Θεσσαλονίκη και η πρώτη πολιτικοποίηση κατά τη μεταξική δικτατορία, τα χρόνια της Αντίστασης στο βουνό ως επικεφαλής της οργάνωσης ΕΛΔ του Ηλία Τσιριμώκου, η σύμπραξη και η φιλία με τον Αλέξανδρο Σβώλο, η υπόθεση της δίκης της εφημερίδας Μάχη όπου ο Μαρής ήταν αρχισυντάκτης -η οποία το 1949-1950 αποκάλυψε σε συνέχειες την τερατωδία της Μακρονήσου-, η φιλία με τον Κώστα Βάρναλη με τον οποίο δούλευαν μαζί στον Προοδευτικό Φιλελεύθερο, η εποχή των συναντήσεων καλλιτεχνών, διανοουμένων, πολιτικών και δημοσιογράφων στου Λουμίδη στα εμφυλιακά και μετεμφυλιακά χρόνια, το πέρασμά του στις εφημερίδες και στα περιοδικά του Νάσου Μπότση. Και βέβαια η στιγμή της συγγραφής του "Εγκλήματος στο Κολωνάκι" το 1953, του πρώτου ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος που τοποθετούνταν στην καρδιά της Αθήνας με αυθεντικούς Έλληνες ήρωες και ό,τι ακολούθησε: η μεγάλη παραγωγή μυθιστορημάτων, οι ταινίες που γυρίστηκαν από τα βιβλία του, οι τηλεοπτικές παραγωγές κλπ. Την έκδοση συνοδεύουν σπάνιες άγνωστες φωτογραφίες του Γιάννη Μαρή. Ο Γιώργος Λεονταρίτης είχε την τύχη όχι μόνο να δουλέψει κοντά στον Γιάννη Μαρή, αλλά και να συνδεθεί στενά μαζί του, από τα μέσα της δεκαετίας του '60, μέχρι το θάνατο του δημοφιλούς συγγραφέα. Μαθητής και φίλος του, με τη στενή φιλία που μπορεί να ενώσει δυο ανθρώπους, έστω και διαφορετικής ηλικίας, έχει πολλά να θυμηθεί από μια γοητευτική συνοδοιπορία κοντά στον "δάσκαλό" του στη δημοσιογραφία.  

Η σύγκρουση Καραμανλή-Ανακτόρων το 1963 σηματοδότησε μια πολιτική κρίση που είχε αποτέλεσμα, σε πρώτη φάση, την αποχώρηση του ιδρυτή της ΕΡΕ από την πολιτική και, σε δεύτερη, το κατρακύλισμα προς τη δικτατορία. Τα γεγονότα μπορεί να είναι γνωστά, όμως, δεν έχει επισημανθεί σε βάθος η τρικυμία που προκλήθηκε στους κόλπους της συντηρητικής παράταξης από τη διάσταση μεταξύ των απόψεων του Κωνσταντίνου Καραμανλή με τον Βασιλέα Παύλο και κυρίως με τη Βασίλισσα Φρειδερίκη - κι ακόμα, η έντονη διαμάχη μεταξύ των δημοσιογραφικών οργάνων που στήριζαν τον Καραμανλή. Ο Γιώργος Α. Λεονταρίτης είχε την ευκαιρία -λόγω προσωπικών γνωριμιών- να συζητήσει τα παρασκήνια αυτής της κρίσιμης περιόδου με τον ίδιο τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, τον Σπύρο Θεοτόκη, τον Παναγιώτη Κανελλόπουλο, τον Γεώργιο Ράλλη και άλλους πρωταγωνιστές της εποχής εκείνης. Οι μαρτυρίες τους παρουσιάζουν εξαιρετικό ενδιαφέρον, διότι -ενώ τότε είχαν εμπιστευτικό χαρακτήρα- σήμερα φωτίζουν την "αθέατη πλευρά" της ταραγμένης περιόδου που σημάδεψε την πορεία του τόπου. Στοιχεία από το απόρρητο αρχείο του κορυφαίου αρθρογράφου της Δεξιάς Σάββα Κωνσταντόπουλου αλλά και μαρτυρίες άλλων προσωπικοτήτων του Τύπου που στάθηκαν στο πλευρό της ΕΡΕ, όπως του εκδότη της "Βραδυνής" Γεωργίου Αθανασιάδη και του Βάσου Βασιλείου, όχι μόνο συμπληρώνουν το παζλ του τότε πολιτικού σκηνικού, αλλά φέρνουν στο φως και τις ενδοκομματικές διαφορές που προκάλεσε η φυγή του Καραμανλή στο Παρίσι.

Ο Μεσοπόλεμος σέρνει πάντα μαζί του την εικόνα και την αίσθηση μιας γοητευτικής εποχής, που είχε έδρα το Παρίσι. Ήταν «η πόλις των πόλεων και των μητροπόλεων»! Εκεί, στο μαγευτικό σκηνικό με τους καφενέδες του Μονπαρνάς, το δάσος της Βουλώνης, τον Κήπους του Λουξεμβούργου, το «Μουλέν Ρουζ», ιστορικό στέκι του Τουλούζ Λωτρέκ, κάτω από τον γκρίζο ουρανό της γαλλικής πρωτεύουσας, υπήρχε ακόμα ο απόηχος από τις δολοφονικές σφαίρες που σκότωσαν το «χελιδόνι της ειρήνης», τον μεγάλο Ζωρές. Κι ήταν η εποχή που η Αριστερά μπορούσε να γεννά αγανακτισμένους. Με το Λαϊκό Μέτωπο στην άνθησή του, με τον Λεόν Μπλουμ και τον Μωρίς Τορέζ. Με σοσιαλιστές και κομμουνιστές να υψώνουν μαζί τις γροθιές τους ενάντια στον φασισμό και στον ναζισμό που σκοτείνιαζαν απειλητικά τον ορίζοντα, ενώ οι κόκκινες σημαίες ανέμιζαν υπερήφανα στους αιθέρες. Και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο παιζόταν το ισπανικό δράμα, με τις Διεθνείς Ταξιαρχίες να αγωνίζονται να βάλουν φραγμό στον Φράνκο. Καχεκτικό τότε το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, με εξέχουσες όμως μορφές τον Τσιριμώκο, τον Σωμερίτη, τον Σβώλο, που επηρεάζονταν άμεσα από τον Μπλουμ κι αργότερα θα είχαν μαζί του στενή συνεργασία. «Ο σοσιαλισμός είναι εναντίον της βίας, εναντίον κάθε εγκλήματος», έλεγε ο Ζωρές. Τα λόγια του ήταν «το τραγούδι της ερήμου, που μας ακολουθεί». Τη συναρπαστική γεύση του Μεσοπολέμου προσπάθησα να δώσω σ’ αυτό το βιβλίο. Αναστενάρηδες, σήμερα, μιας χαμένης ιδεολογίας, ξαναζωντανεύουμε εικόνες απ’ τον Μεσοπόλεμο, πνιγμένες σ’ ένα ποτήρι πίκρας... Γ.Λ.

H ΔΙΑΤΑΓΗ ΕΙΧΕ ΕΛΘΕΙ από τα άδυτα του Πενταγώνου: « Σκοτώστε τον Μακάριο»! Στην πάντα ταραγμένη Μέση Ανατολή, το 1973 η Κύπρος βρισκόταν στο στόχαστρο πολλών δυνάμεων, τα συμφέροντα των οποίων συγκρούονταν. Οι σχέσεις του εθνάρχη της Μεγαλονήσου με το δικτατορικό καθεστώς του Ιωαννίδη στην Αθήνα ήσαν εξαιρετικά τεταμένες. Όλοι κρατούσαν την αναπνοή τους για το επόμενο βήμα. Στο ημίφως των διπλωματικών παρασκηνίων, η σκοτεινή μορφή του ραδιούργου Κίσσινγκερ κινούσε τα νήματα. Ο « Κάστρο της Μεσογείου » έπρεπε να φύγει από τη μέση ! Μέχρι την τελευταία στιγμή, ο Μακάριος δεν πίστευε ότι οι στρατηγοί θα τολμούσαν. Και οι Τούρκοι περίμεναν να γίνει το εγκληματικό πραξικόπημα για να προχωρήσουν στην εισβολή. Η επίθεση με καταιγισμό σφαιρών στο Προεδρικό Μέγαρο άνοιξε την αυλαία της κυπριακής τραγωδίας. Ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΑΡΗΣ δίνει το χρονικό που συγκλόνισε τον ελληνισμό. Πώς έγινε η επίθεση, ποιος ήταν ο ρόλος των διαφόρων πλευρών, πώς διέφυγε ο Μακάριος. Ο ίδιος ο εθνάρχης δίνει τη μαρτυρία του στον δημοφιλή συγγραφέα. Και ο ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΕΟΝΤΑΡΙΤΗΣ, άμεσος συνεργάτης του Μαρή στη δημοσιογραφική του πορεία, συμπληρώνει το πολιτικό σκηνικό της εποχής με άγνωστα στοιχεία. Διότι οι Σφαίρες για τον αρχιεπίσκοπο είχαν και άλλους στόχους : Ένα ανάγνωσμα με «σασπένς », που θυμίζει τα πιο συναρπαστικά μυθιστορήματα κατασκοπείας. Κι όμως, δεν επρόκειτο για μυθιστόρημα, αλλά για τη μεγάλη περιπέτεια του Κυπριακού Ελληνισμού…

Ποιός ήταν ο Ροδόλφος Μπάτης, ο άνθρωπος με τα πολλά πρόσωπα που βρισκόταν στη σκια συγκλονιστικών γεγονότων της πολιτικής ζωής των πρώτων χρόνων της δεκαετίας του 1950; Μια προσωπικότητα της εποχής με περίεργο παρελθόν και χωρίς μέλλον. Πράκτορας ξένων μυστικών υπηρεσιών, της Ιντέλλιτζενς Σέρβις, ή «διπλός κατάσκοπος» κομμουνιστικών κρατών; Φίλος καταδιωγμένων Εβραίων στην Κατοχή ή διπλωμάτης στο Βερολίνο από τους έμπιστους του Γ‘ Ράιχ; Γιατί η Ασφάλεια δεν θέλει να ψάχνουν για αυτόν, σε μια εποχή που η περίφημη «υπόθεση Μπελογιάννη» είχε αναστατώσει την Ελλάδα αλλά και τις ξένες χώρες ; Ο «Ροδόλφος που ήλθε από την ομίχλη» αναστάτωσε τη ζωή ενός νεαρού δημοσιογράφου, που ήταν αδύνατον να φανταστεί ότι εξαιτίας του θα έμπλεκε στον ιστό της αράχνης του θολού κόσμου των κατασκόπων. Μια γοητευτική γυναίκα, νεανικός έρωτας του δημοσιογράφου, εμφανίζεται ξαφνικά, μετά από χρόνια στη ζωή του, για να τον εμπλέξει σ’ αυτή την ιστορία. Άλλοτε μαχητική κομμουνίστρια, που η ζωή τη μεταμόρφωσε σε μεγάλη «κυρία της αριστοκρατίας», ζητά από τον παλιό της φίλο να τη βοηθήσει να βρει τον σύζυγό της, που εξαφανίστηκε απροσδόκητα, χωρίς να αφήσει πίσω του κανένα ίχνος. Τού ζητά να μάθει τί απέγινε ο Ροδόλφος Μπάτης. Ζει ή τον δολοφόνησαν, και γιατί;