Πολιτική

Στις 15 Σεπτεµβρίου του 2008 η Lehman Brothers, µία από τις µεγαλύτερες επενδυτικές τράπεζες των Ηνωµένων Πολιτειών, κατέρρευσε. Η εξέλιξη αυτή, που ωστόσο δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία, πυροδότησε µια πρωτοφανή κρίση στον χρηµατοπιστωτικό κλάδο των ΗΠΑ, η οποία πολύ γρήγορα συµπαρέσυρε τις τράπεζες της Ευρώπης, κλονίζοντας το χρηµατοπιστωτικό σύστηµα του Βόρειου Ατλαντικού στο σύνολό του. Η διακοπή της χρηµατοδότησης στις αναδυόµενες χώρες οδήγησε µέσα σε ελάχιστο χρόνο σε µια παγκόσµια κρίση ρευστότητας. Έτσι, η παραγωγή άρχισε να µειώνεται ταχύτατα και η ανεργία να εκτοξεύεται στα ύψη – όχι µόνο στις ΗΠΑ και την Ευρώπη, αλλά σε ολόκληρο τον κόσµο. Η κρίση έλαβε παγκόσµιες διαστάσεις. Μια κρίση τέτοιων διαστάσεων χρειάζεται αναµφίβολα µια καλά συντονισµένη παγκόσµια αντιµετώπιση, ιδίως σε περίοδο ραγδαίας παγκοσµιοποίησης. Ωστόσο, οι αντιδράσεις ήταν εθνοκεντρικές, συχνά ανεπαρκείς ή στενόµυαλες και ενίοτε αλλοπρόσαλλες, ενώ ο όποιος συντονισµός τους γινόταν σε τεχνοκρατικό και όχι σε πολιτικό επίπεδο. Πολύ σύντοµα αναδείχθηκαν ποικίλες αδυναµίες, όπως η αναποτελεσµατικότητα των πολιτικών θεσµών στις ΗΠΑ. Όµως η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ήταν οι τριγµοί στο οικοδόµηµα της ευρωζώνης και η κρίση χρέους µε επίκεντρο την Ελλάδα, την οποία ο Adam Tooze αναλύει εδώ διεξοδικά. Οι επιπτώσεις της κρίσης του 2008 δεν περιορίστηκαν βέβαια στο πεδίο της οικονοµίας, όπως δείχνουν η εκλογή του Donald Trump στις ΗΠΑ, το Brexit, η εντυπωσιακή άνοδος της ακροδεξιάς σε όλο τον Δυτικό κόσµο, ακόµα και η κρίση στην Ουκρανία. Ο κόσµος έχει γίνει πράγµατι αγνώριστος.

Πάνω από τριάντα χρόνια έχουν περάσει από τότε που αποκαταστάθηκε η δημοκρατία στην Ελλάδα, και κατά την περίοδο αυτή η χώρα γνώρισε σημαντικές αλλαγές. Οι πιέσεις που ασκήθηκαν από τη διαδικασία του ''εξευρωπαϊσμού'', φυσική συνέπεια της ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όξυναν τις πολιτικές αντιπαραθέσεις και διαμόρφωσαν ένα ''εκσυγχρονιστικό'' πρόγραμμα, ταυτισμένο εν πολλοίς με τον πρωθυπουργό Κώστα Σημίτη, το οποίο συγκρούστηκε με παραδοσιακές πρακτικές και μεθόδους. Επιπλέον, νέες προκλήσεις προέκυψαν για την ελληνική κοινωνία, με πιο χαρακτηριστικές τη διαμόρφωση μιας πολυπολιτισμικής κοινωνίας, την έλλειψη πίστης σε παλιές ιδεολογίες και την άμβλυνση των παλαιών πολιτικών ρήξεων και διχασμών. Προκλήσεις που διαμόρφωσαν νέα πολιτική δυναμική για τη χώρα. Η Ελλάδα δέχεται πιέσεις να προσαρμοστεί στο νέο ευρωπαϊκό περιβάλλον, τη στιγμή που συγκεκριμένα συμφέροντα και ομάδες εναντιώνονται στις μεταρρυθμίσεις, περιορίζοντας την πολιτική βούληση και τη δυνατότητα της χώρας να ανταποκριθεί στις προκλήσεις. Ο ανά χείρας τόμος, σπάνιο και εξαιρετικά ενιδαφέρον συλλογικό έργο για την πολιτική και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων στη σύγχρονη Ελλάδα, συγκεντρώνει μελέτες στις οποίες αναλύονται λεπτομερώς επίμαχα ζητήματα, όπως ο βαθμός διείσδυσης της πολιτικής του ''εκσυγχρονισμού'' στην ελληνική κοινωνία, οι αλλαγές στο πολιτικό και κομματικό σύστημα, η εξωτερική πολιτική και οι σχέσεις της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι μεταρρυθμίσεις στις σχέσεις κράτους και οικονομίας, το ασφαλιστικό σύστημα, τα συνταγματικά δικαιώματα, το σύστημα υγείας. Τι άλλαξε, λοιπόν, τα τελευταία τριάντα χρόνια στην Ελλάδα; Τι δεν μπόρεσε να εφαρμοστεί και γιατί; Ποιες ήταν οι πολιτικές δυσκολίες και ποιοι εμπόδισαν τις μεταρρυθμίσεις; Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;

Μια περιήγηση στις αντινομίες και στις υποσχέσεις της πολιτικής, από τον Μαρξ μέχρι ορισμένους σύγχρονους στοχαστές της δημοκρατικής χειραφέτησης. Ο Νικόλας Σεβαστάκης προσεγγίζει γνωστά και σχετικά άγνωστα ονόματα της νεότερης και σύγχρονης σκέψης. Ο Μαρξ, ο Τοκβίλ και ο Νίτσε συναντούν εδώ τον μύστη του ανθρωπιστικού σοσιαλισμού Πιερ Λερού και τον φιλόσοφο της ρεπουμπλικανικής αδελφοσύνης Ζιλ Μπαρνί. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου, ο συγγραφέας εξετάζει τα διακριτά ίχνη του σύγχρονου ρεπουμπλικανικού προβληματισμού για την κυριαρχία, τη σχέση με το κράτος και τον περιορισμό της ιδιωτικής ή κρατικής αυθαιρεσίας. Οι νεωτερικές αστικές κοινωνίες έχουν ως θεμέλιο το άτομο και τις αξιώσεις του από την Πολιτεία και τους άλλους. Η προτεραιότητα του ατόμου, της ελευθερίας ή της ευτυχίας του, έγινε συστατικό στοιχείο μιας μακραίωνης πολιτισμικής και κοινωνικής εξέλιξης. Πώς μπορεί να χειριστεί ο πολιτικός στοχασμός αυτή την πρόκληση και τις αποσταθεροποιητικές συνέπειες που έχει για την οργάνωση και την κουλτούρα των σύγχρονων κοινωνιών; Οι απαντήσεις που δόθηκαν από τον δέκατο ένατο αιώνα εμφορούνται από μικρότερες ή ριζικές και καταλυτικές φιλοδοξίες. Ο Μαρξ και η ριζοσπαστική παράδοση θα επιμείνουν στη δομική αδυναμία της αστικής καπιταλιστικής κοινωνίας να συγκροτήσει κάποιο κοινό καλό, αφού αυτή η μορφή κοινωνίας βασίζεται στα εγωιστικά συμφέροντα και στις ταξικές διαιρέσεις. Άλλοι στοχαστές όμως, μέσα ή γύρω από τη φιλελεύθερη παράδοση, θα σταθούν στη δημιουργικότητα του ατομικισμού, προσβλέποντας κυρίως σε έξυπνους φιλελεύθερους θεσμούς. Τέλος, μια άλλη οικογένεια πολιτικής σκέψης, ο νεότερος ρεπουμπλικανισμός, ισχυρίζεται ότι η ατομικότητα διασφαλίζει αποτελεσματικά την ανεξαρτησία της μέσα από τους νόμους ενός αληθινού δημοκρατικού κράτους και τον έλεγχο των αυθαίρετων εξαρτήσεων του ατόμου από ισχυρές ιδιωτικές εξουσίες. Στο παρόν βιβλίο αναδεικνύεται η συζήτηση για τη δυνατότητα να συνδεθούν μια πολιτική, μια κοινωνική και μια οικολογική (πλέον) οπτική της χειραφέτησης, με στόχο τη βαθιά μεταρρύθμιση των φιλελεύθερων δημοκρατιών και του ηθικού τους θεμελίου.

Η Σώτη Τριανταφύλλου παρατηρεί και σχολιάζει την ελληνική και διεθνή πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα από το τέλος του 2019 μέχρι τις αρχές του 2021. Θέτει ερωτήματα και δίνει κάποιες απαντήσεις σχετικά με τις διαφορές της ρεαλιστικής πολιτικής από τον κόσμο των ιδεών, τον ρόλο της ουτοπίας και για τις σύγχρονες ψευδαισθήσεις περί άμεσης δημοκρατίας, ισότητας και πολυπολιτισμικότητας. Ανάμεσα στα ζητήματα που θίγει είναι τα όρια της ελευθερίας, οι διαφορές και οι ομοιότητες μεταξύ δεξιάς και αριστεράς, η λειτουργία και η δυσλειτουργία του κοινοβουλευτικού συστήματος, η ιδεοληψία της πολιτικής ορθότητας και το γιατί η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα. Σε αυτό το βιβλίο αναλύονται μερικές συγκεχυμένες έννοιες -ο πλουραλισμός, η πολιτική ανυπακοή, η ανεκτικότητα, η ελευθερία του λόγου, τα εθνικά σύνορα- καθώς και κάποιες ιδέες για τα χαρακτηριστικά του ενάρετου πολίτη στον σύγχρονο κόσμο.

"Εκεί που περπατάς αμέριμνος στη Βεΐκου, πέφτεις πάνω σε έναν policeman που σου ζητά την ταυτότητά σου. Κατ’ αρχάς, μη βρίσεις (απ΄ έξω σου - βρίσε όσο θες από μέσα σου), διατήρησε την ψυχραιμία σου, γιατί δικαιούνται να το κάνουν. Εσύ, όμως, τι δικαιούσαι να κάνεις; Πώς θα βρεις, άραγε, το δίκιο σου; Μη φοβάσαι άλλο, παιδικέ μου φίλε, διότι η λύση στον νομικό αναλφαβητισμό είναι πλέον εδώ! Το Πόσο δίκαιο έχεις είναι ο απόλυτος οδηγός για την απομυθοποίηση του κόσμου των νόμων και των νομικών συστημάτων. Καθημερινά νομικά ζητήματα και νομικές έννοιες παρουσιάζονται και αποσαφηνίζονται με απλά παραδείγματα και μπόλικη δόση χιούμορ. Αυτό το βιβλίο είναι ο τέλειος σύντροφος για όποιον θέλει να περιηγηθεί εύκολα στην πολυπλοκότητα του νομικού κόσμου. Είτε είσαι businessman, είτε φοιτητής είτε απλά κάποιος που θέλει να ενημερώνεται, το Πόσο δίκαιο έχεις είναι ο γυμναστής των νομικών μυών σου, που θα απελευθερώσει τη νομική ιδιοφυΐα μέσα σου, παιδικέ μου φίλε."

Η εικόνα τουμέλλοντος της Τρίτης Ελληνικής Δημοκρατίας δεν εμπνέει αισιοδοξία. Οι υποδομές της χώρες, οι χώροι κοι- νωνικής μέριμνας και ευθύνης – από τα νοσοκομεία ως τα σχολεία – εμφανίζουν σημάδια εγκατάλειψης που οδηγούν σε εκφυλισμό. Το δημόσιο σκεβρώνει. Δεν είναι της μόδας. Εγκαταλείπεται. Οι φυσικές καταστροφές επαναλαμβάνο- νται σε βαθμό που πλέον έχουν γίνει μια μόνιμη έκτακτη ανάγκη. (...) Κλιματικοί πρόσφυγες πλέον από την ίδια τη χώρα. Άνθρωποι που φεύγουν. Brain drain μνημειωδών διαστάσεων από την αρχή της ελληνικής κρίσης ως σήμερα. Την ίδια στιγμή η ελληνική οικονομία φωνάζει για εργατικά χέρια στον πρωτογενή τομέα, την κατασκευή και τον τουρισμό, αλλά δεν υπάρχουν. Η αγοραστική δύναμη κατακρημνίζεται και μετά διερωτόμαστε γιατί οι άνθρωποι φεύγουν. Η Τρίτη Ελληνική Δημοκρατία γιορτάζει τα πενήντα της χρόνια κουρασμένη και διόλου ελκυστική. ΟΙ θεσμοί λογο- δοσίας ατροφούν. Ο κοινοβουλευτικός έλεγχος αδρανοποιείται. ΟΙ ανεξάρτητες αρχές – άλλοτε η μεγάλη υπόσχεση – σιγάζουν όταν κάνουν την δουλειά τους διότι είναι ενοχλητικές. Η δικαιοσύνη ασθμαίνει σε βαθμό αυτοακύρωσης. Το έλλειμα πλουραλισμού στον τύπο είναι ντροπιαστικό. Οι υποκλοπές θέλουν να δείχνουν κανονικότητα. (...) Μας φαίνεται κανονικό άνθρωποι να είναι κλεισμένοι σε «δομές» για πρόσφυγες στα νησιά. Όπως πριν πενήντα χρόνια ήταν οι εξόριστοι στα ίδια περίπου νησιά. Οι ηθικοί και πολιτικοί φραγμοί αμβλύνονται σε βαθμό εγκληματικό. (...) Πώς λοιπόν η κλιματική αλλαγή, που έχει γίνει ήδη κλιματική κρίση , οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες. Πώς χωρίς ενεργειακή και κλιματική δικαιοσύνη δεν απειλείται απλώς η φύση, αλλά η δημοκρατία. (...) Πώς οι κοινωνικές ανι- σότητες, ροκανίζουν τα εύθραυστα θεμέλιά της κουρασμένης δημοκρατίας σε μια κοινωνία που πλέον νιώθει ενδη- μικά τη φτώχεια. Αρά λοιπόν, δεν συζητάμε για τρία θέματα . Δεν συζητάμε δηλαδή για το κλίμα , την οικονομία – εργασία και την δημοκρατία – θεσμούς. Συζητάμε για ένα σύνολο ζητημάτων, ένα ενιαίο πολιτικό επίδικο, που συ- γκροτεί κατ ́αναγκη ένα ενιαίο πολιτικό υποκείμενο . Αυτή η ιδέα του συνόλου υποκείμενου είναι το κεκτημένο της συγκυρίας. Η ενσάρκωση όμως της ιδέας, το υλικό της αποτύπωμα είναι το ζητούμενο. (...) Η πολιτική είναι agenda setting. Οι ατζέντες συγκρούονται. Η πάλη των ιδεών σε μια κοινωνία, δεν είναι διενέξεις θεωριών, αντιλήψεων και δοξασιών μεταξύ καλοπροαίρετων (ή μη) πανεπιστημιακών. Είναι στρατηγικές που ζητάνε υλοποίηση, όχι ιστορικά αυθαίρετα, αλλά με βάση ανάγκες, συμφέροντα, και ιδέες που ηγεμονεύουν ή δεν ηγεμονεύουν αντίστοιχα μέσα στα πολιτικά μέτωπα που διαμορφώνονται σε κάθε στιγμή. Σε τε- λευταία ανάλυση, αυτές οι ιδέες αντανακλούν και συγκροτούν αντιμαχόμενα μέτωπα για έναν καλύτερο κόσμο.

Μπορεί ένα γράφημα, ένα βίντεο ή μια φωτογραφία να μας παραπλανά χωρίς να λέει ψέματα; Με ποιους μηχανισμούς προωθούνται οι διαρροές της αστυνομίας, της κυβέρνησης και των επιχειρήσεων; Πώς «ξεπλένονται» τα εγκλήματα εταιρειών και ολόκληρων κρατών με τεχνικές όπως το whitewashing, το green-washing και το pinkwashing; Μπορούν τα μέσα ενημέρωσης να καθοδηγήσουν τον αναγνώστη αλλάζοντας τη σύνταξη μιας πρότασης ή να αλλοιώσουν μια δημοσκόπηση μεταβάλλοντας απλώς τη σειρά των ερωτήσεων; Ο δημοσιογράφος Άρης Χατζηστεφάνου παρουσιάζει έναν πρακτικό οδηγό που μας βοηθά να εντοπίζουμε τεχνικές παραπληροφόρησης και προπαγάνδας στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στα social media αλλά και στον καθημερινό λόγο πολιτικών, διαφημιστών και συμβούλων επικοινωνίας. Μέσα από προσωπικές εμπειρίες σχεδόν τριών δεκαετιών σε διεθνή και ελληνικά ΜΜΕ, μας εξηγεί με συγκεκριμένα παραδείγματα πώς να διαβάζουμε ανάμεσα στις γραμμές των εφημερίδων και των ηλεκτρονικών μέσων ενημέρωσης. Το βιβλίο περιλαμβάνει σε κάθε κεφάλαιο QR-code που οδηγεί σε βίντεο, φωτογραφίες, podcast και ενεργά link για όλες τις πηγές και τη βιβλιογραφία.

Στην εποχή της πολυεπίπεδης κρίσης που διανύει ο κόσμος και σε μια χώρα που βρίσκεται στο μάτι του οικουμενικού κυκλώνα, ο ρόλος της «ριζικής δημοσιογραφίας» αποκτά νέες διαστάσεις. Από τη στιγμή που όλοι μοιάζουμε εγκλωβισμένοι στον ίδιο λαβύρινθο, δεν έχουμε άλλη λύση από το να αναζητήσουμε τον μίτο ή τους διάφορους υπαλλακτικούς μίτους που θα μας οδηγήσουν, ίσως, στην έξοδο. Αυτό ακριβώς είναι το αντικείμενο των συνεντεύξεων, ή μάλλον των συν-ομιλιών του Τάσου Τσακίρογλου, με μια σειρά προβεβλημένους στοχαστές της εποχής μας. Σχεδόν όλες επιχειρούν να προτείνουν νέα νοηματικά σχήματα, συχνά και νέους όρους, για να αποκρυπτογραφήσουν την πορεία ενός κόσμου που ανθίσταται επίμονα σε κάθε μονοδιάστατη ανάλυση. Σχεδόν όλες μετέχουν μιας κριτικής ενατένισης του κόσμου που, αρχίζοντας πάντα από το πραγματικό, επιχειρούν να αναζητήσουν την αλήθεια της δικής μας ζωής. Σχεδόν όλες προσπαθούν να απαλλαγούν από τον ασφυκτικό βρόχο της πολιτικής και ιδεολογικής «ορθότητας» που μας περιβάλλει απ’ όλες τις μεριές.

Δεν είμαστε οι δημιουργοί των Αρχών που μας εξουσιάζουν έξωθεν· … Μπορούμε, ωστόσο, να αποφασίσουμε σε ποιο βαθμό θα τους δώσουμε δικαιοδοσία μέσα στον ψυχισμό μας. … Το να γίνουμε οι δημιουργοί της δικής μας αυθεντίας σημαίνει να έχουμε αναπτύξει αρκετή εμπιστοσύνη ώστε να συνεχίσουμε να αφήνουμε πίσω μας τις βεβαιότητές μας. Το πού θα μας βγάλει αυτό είναι κάτι που δεν μπορούμε να το φανταστούμε από εδώ όπου βρισκόμαστε τώρα. Πρέπει να ρισκάρουμε να το ζήσουμε. Michael Parsons Περιεχόμενα ΝΤΕΝΥ ΠΑΝΙΤΣ/ Εισαγωγή MICHAEL PARSONS/ Authors of our own authority ΧΑΡΙΣ ΧΑΤΖΗ (μετάφραση)/ Δημιουργοί της δικής μας αυθεντίας ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ/ Σχόλια στην ομιλία του Michael Parsons «Δημιουργοί της δικής μας αυθεντίας» ΦΩΤΗΣ ΜΠΟΜΠΟΣ/ Authority, το Ιδεώδες του Εγώ ΧΡΗΣΤΟΣ ΖΕΡΒΗΣ/ Το πραγματικό, το υποκείμενο και η αποδόμησή τους ΠΕΤΡΟΣ ΚΕΦΑΛΑΣ/ ΕΠΙΜΕΤΡΟ. Από τον Ντεκάρτ στον Φρόυντ: Η αυθεντικότητα της ψυχαναλυτικής μεθόδου