Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου

Στο βιβλίο αυτό η Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου συγκεντρώνει μελέτες μιας δεκαετίας που επιχειρούν να διερευνήσουν τον αντίκτυπο της «εποχής της βαρβαρότητας», όπως έχει χαρακτηριστεί ο 20ός αιώνας - εποχή των μεγάλων επιστημονικών επιτευγμάτων αλλά και των φονικότερων πολέμων, των ολοκληρωτικών συστημάτων και των πλέον έξαλλων φυλετικών και πολιτικών διωγμών - σε κείμενα πολύ διαφορετικά μεταξύ τους, που φέρνουν όμως όλα στο προσκήνιο μια ρευστή, ασαφή αλλά πρωταρχική ιδιότητα της γραφής που έχει σχέση με τη βάσανο. Η λογοτεχνική αναπαράσταση της γενοκτονίας κατά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο, οι μαρτυρίες των Ελλήνων Εβραίων, οι εικονολογικές σπουδές και η κατασκευή της ετερότητας, το μυθιστόρημα εφηβείας - το Bildungroman - και οι απροσδόκητες τύχες του στη μετεμφυλιακή Ελλάδα των ποικίλων σωφρονιστηρίων και της μετανάστευσης είναι μερικά από τα ζητήματα που πραγματεύεται η συγγραφέας στο βιβλίο αυτό. Στις μελέτες αυτές κοινή αφετηρία είναι η διερεύνηση της σχέσης ιστορίας και λογοτεχνικής έκφρασης και των τρόπων με τους οποίους η λογοτεχνική γραφή διαπλέκεται με τις ανθρώπινες πραγματικότητες. Για το σκοπό αυτό η συγγραφέας επιχειρεί μιαν ανάγνωση των κειμένων επιλέγοντας τη διεπιστημονική προσέγγιση και αντλώντας βοήθεια και μεθοδολογικά εργαλεία από τη λογοτεχνική θεωρία και από άλλους κλάδους των ανθρωπιστικών σπουδών, ιδιαίτερα την ιστορία, την ανθρωπολογία και την ψυχολογία.

Το βιβλίο αυτό δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά το 1998. Είναι μια πρωτότυπη και συστηματική μελέτη της εικόνας του Άλλου σε περιόδους κρίσης και πολέμου και θέτει το ζήτημα των ορίων της αναπαράστασης με παράδειγμα τη γενοκτονία των Εβραίων. Στις σελίδες του εξετάζονται ζητήματα σχετικά με την πρόσληψη και τη λογοτεχνική αναπαράσταση του πολέμου και της γενοκτονίας των Εβραίων· διερευνάται η εικόνα του Εβραίου στη διεθνή και ελληνική λογοτεχνία σε σχέση με τα ιστορικά, κοινωνικά και λογοτεχνικά συμφραζόμενα· επιχειρείται η εικονολογική ανάλυση έργων της μυθοπλασίας της περιόδου 1945-2010 για τη γενοκτονία των Εβραίων· παρουσιάζεται επίσης μια μεθοδολογική πρόταση για τη διερεύνηση της εικόνας του Άλλου στη λογοτεχνία, ώστε να μπορεί να αποβεί χρήσιμη γενικότερα για τη μελέτη της εικόνας του ξένου. Στη νέα έκδοσή του έχει προστεθεί μία ενότητα για την εικόνα του Εβραίου στον κινηματογράφο, ξένο και ελληνικό, από τις αρχές του 20ού αιώνα μέχρι το 2015, με έμφαση στις ταινίες για το Ολοκαύτωμα. «Το βιβλίο της Αμπατζοπούλου είναι η αρτιότερη εργασία που έχουμε ως τώρα πάνω στη θεματική του άλλου και του διωγμού του, αλλά και ένα δοκίμιο συγκριτικής γραμματολογίας με ευρύτατη ενημέρωση και με υποδειγματική χρήση νέων μεθόδων ανάλυσης». Δημήτρης Ραυτόπουλος Ελευθεροτυπία – Βιβλιοθήκη, 5/2/1999 «Πιστεύω ότι η προσέγγιση της Φραγκίσκης Αμπατζοπούλου παρουσιάζει ιδιαίτερα μεγάλο ενδιαφέρον για τον ιστορικό, επειδή επιμένει στην περιγραφή των όρων κάτω από τους οποίους συναντώνται ο λόγος της τέχνης με άλλους λόγους, της πολιτικής ή της επιστήμης [...] Η ευαισθησία και η λογιοσύνη της Φ.Α. έφτιαξαν ένα σπουδαίο βιβλίο». Ρίκα Μπενβενίστε Σύγχρονα Θέματα, 7/1998-3/1999

Τα τελευταία χρόνια έχει επισημανθεί η ανάγκη συστηματικής έρευνας για τη μελέτη του εβραϊσμού της Θεσσαλονίκης. Η συγκέντρωση και η δημοσίευση μαρτυριών για τους διωγμούς των Ελλήνων Εβραίων αποτελεί συμβολή στην καλλιέργεια της ιστορικής μνήμης αλλά και στο ζήτημα της μελέτης των μειονοτήτων στην Ελλάδα. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι να ανασύρει από την αφάνεια πτυχές της προσωπικής ιστορίας, όπως εκφράζονται στις γραπτές και προφορικές μαρτυρίες των Εβραίων επιζώντων, και να επιχειρήσει μια προσέγγιση του φαινομένου της ναζιστικής γενοκτονίας καθώς και των ζητημάτων που θέτει η ανάγνωση και η πρόσληψή τους. Από τις μαρτυρίες αυτές, άλλες είναι δημοσιευμένες, άλλες ανέκδοτες, όλες όμως δυσεύρετες. Είναι αδιαμφισβήτητη η σημασία των μαρτυριών αυτών για την ιστορική έρευνα, αλλά όχι λιγότερο για την ιστορία των ιδεών και των συνειδήσεων.