Παναγιώτης Κουσαθανάς

Στα τριάντα τρία πεζογραφήματά του, ο Μυκονιάτης Παναγιώτης Κουσαθανάς αγωνίζεται να βρει τρόπο που θα μεταδώσει τη συγκίνηση στην οποία βρίσκεται ένας συγγραφέας. Θέματά του ένα μοιραίο συμβάν όπως η αυτοκτονία ενός άντρα, ο θάνατος μιας γυναίκας από αλλεργικό σοκ, ο αφύσικος μετεωρισμός ενός ζευγαριού πάνω από ένα πλήθος κόσμου, ή συχνότερα, ένα κοινό, ασήμαντο γεγονός όπως η ηχορύπανση που προξενεί ένα μπαρ, η άφιξη ενός λούνα παρκ, τα γενέθλια ενός εργένη. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» Ζ.Π.Χ.

"...Πέρασα μια δύσκολη νύχτα. Σχεδόν δεν έκλεισα μάτι. Όσες φορές, άθελά μου, με πήρε για λίγο ο ύπνος -μαύρος ύπνος δηλαδή-, έβλεπα το σπίτι μου να κλυδωνίζεται σαν καρυδότσουφλο σε μια τρικυμισμένη θάλασσα κι εμένα μετά βίας να κρατιέμαι πότε από την κουπαστή της σκάλας και πότε από το άλμπουρο, που δεν ήταν άλλο από την καμινάδα του τζακιού μου. Ύστερα πάλι στριφογυρνούσα, λέει, σαν τρελός, πέρα-δώθε, στο αμπάρι μιας πελώριας Ξυλόκατας, εξελιγμένης μάλιστα κατά τούτο: τώρα ήταν γεμάτη με μιαν ημίρρευστη, αχνιστή κόλλα, σαν κι εκείνη στα καζάνια της κόλασης, που την αναδεύουν με τις δεκριάνες τους οι Ζορζοβίλοι· λες και θα μπορούσα ποτέ να γλυτώσω, αν δεν την είχαν βάλει εκεί! Ποιος ποτέ γλύτωσε από τα νύχια της Ξυλόκατας, για να γλυτώσω κι εγώ;" [...]

Τα "μυκονιάτικα" πονήματα στο έργο του Παναγιώτη Κουσαθανά δίνουν τη δυνατότητα στον αναγνώστη να ρίξει ματιές στην αθέατη πλευρά της Μυκόνου, την παλιά ή τη νεότερη, την άγνωστη, που την ύπαρξή της ούτε καν υποπτεύεται. Πίσω από την εκτυφλωτική βιτρίνα των τελευταίων πενήντα χρόνων στην ιστορία του νησιού, βιτρίνα στην οποία σωρηδόν και αδιακρίτως εκτίθενται τιμαλφή και ψευδόχρυσα, υπάρχει μια σπηλιά σ' έναν βράχο, όπου έχει "τρυπώσει" κάτι ανεκτίμητο: η εξόριστη ψυχή του τόπου, ξέπνοη μεν, ζωντανή εντούτοις ακόμη.
Έτσι, στη μόνη γνωστή ιστορία του νησιού για τον περισσότερο κόσμο, εκείνην του τουριστικού πανηγυριού, που το διακρίνει το αλισιβερίσι, ο συβαριτισμός, η υπερβολή, ο θόρυβος και η συνακόλουθη κακογουστιά και λεηλασία, ο Π. Κ. προσπαθεί να "ξετρυπώσει" και να αντιπαραθέσει την κρυμμένη στη σπηλιά αδικημένη "ψυχή του τόπου" για την οποία μίλησε προφητικά η σπουδαία μυκονιάτισσα συγγραφέας Μέλπω Αξιώτη μισόν αιώνα πριν.
Ο ανά χείρας τέταρτος εκ μιας σειράς οκτώ τόμων από τα Παραμιλητά - Κείμενα για τον πολιτισμό και την ιστορία της Μυκόνου, περιλαμβάνει άγνωστες και γνωστές σελίδες περιηγητών για τη Μύκονο και τις Δήλες ανά τους αιώνες, καθώς και επιστολές ή μαρτυρίες ξενιτεμένων. Και σ' αυτόν τον τόμο, τα κείμενα ακροβατούν με παιγνιώδη τρόπο πάνω στα σχοινιά της επιστημοσύνης, της λογοτεχνίας, ακόμα και του θυμόσοφου χωρατού, που είναι το κατ' εξοχήν χαρακτηριστικό του Κυκλαδίτη, και ξετυλίγουν μπροστά μας την αληθινή ταυτότητα του πασίγνωστου νησιού, το παρελθόν και το παρόν του, ίσως και το μέλλον του.
Όλβιος είναι οποίος μαθαίνει Ιστορία, έστω την ιστορία ενός μικρού νησιού, όποιος βλέπει με καθαρό μάτι τους συσχετισμούς και παραδειγματίζεται συνετιζόμενος.

«...Ήταν πολύ αργότερα, που μια παράδοξη αράδα σ' ένα βιβλίο μ' έβαλε σε σκέψεις λύνοντάς μου την απορία για εκείνη τη βουβή μου συμπαράσταση. "Η θλίψη", έλεγε το βιβλίο, "δεν ζητά παρά τη θλίψη για να στηριχτεί". Αθέλητά μου θυμήθηκα, πώς τότες, στα χρόνια του κυρ'-Αντρέα, αν και αλόλωτο παιδάκι, ήμουν κι εγώ εξ ίσου θλιμμένος μ' αυτόν και συνεχώς γεμάτος μ' ένα βουβό παράπονο -παράπονο, όχι παιδική γκρίνια- για σοβαρούς μάλιστα λόγους, θολούς ωστόσο ακόμη και ακαθόριστους μες στο μυαλουδάκι μου. Η άβυσσο του τίποτε, που γεφυρώνεται μόνο με τη συμπόνια και την τρυφερότη, όπως δείχνει η ζωή, έχασκε κάτω απ' τα πόδια μου περιπαίζοντάς με χωρίς να τη βλέπω ακόμη... Συλλογίζομαι τώρα, ότι αν εζούσε σήμερα, στον αιώνα της κατάθλιψης ο κυρ'-Αντρέας, μπορεί και να 'ταν διαφορετική η μοίρα της απελπισμένης απελπισίας του. Ευτυχώς, φαίνεται πως την κουβαλούσε μόνο το απομεσήμερο της Κυριακής, αλλά με πάθος. Τις άλλες μέρες της εβδομάδας με το 'να και με τ' άλλο στον αγώνα για τον επιούσιο, πού καιρός για τέτοια; Σήμερα, παρόμοιες απογνώσεις και διαψεύσεις αποξενώνουν τον καταθλιμμένο άνθρωπο από τους χυμούς της ζωής και τον κάνουν να παίρνει απονενοημένες αποφάσεις τη δύσκολη ώρα. Τότες, ήταν αλλιώς τα πράγματα. Εκείνο που έσωζε, θαρρώ, τον κυρ'-Αντρέα ήταν η χωμάτινη φύση του, η αγάπη κι η αφοσίωσή του στο χώμα της γης και στα ζωντανά του...»