Άμος Οζ

Οι σελίδες αυτές απευθύνονται και σ’ εκείνους –και μάλιστα κυρίως σ’ εκείνους– που έχουν διαφορετικές ιδέες από τον συγγραφέα. Αυτά τα τρία νέα δοκίμια γράφτηκαν με την αίσθηση του επείγοντος, μέσα από την ανησυχία του, τον έντονο προβληματισμό και, πιο συγκεκριμένα, την πίστη πως ένα καλύτερο μέλλον είναι ακόμη εφικτό. Τι είναι ο φανατισμός; Είναι η φύση του οικουμενική; Μήπως ενυπάρχει σε όλους μας ένας τέτοιος πυρήνας; Ποια είναι η καρδιά του εβραϊσμού από την αρχή της ιστορίας του μέχρι σήμερα; Είναι πράγματι ασύμβατος ο εβραϊσμός με το δημοκρατικό πολίτευμα; Γιατί προσπαθούν να πείσουν τον ισραηλινό λαό πως η κατάσταση είναι «μη αναστρέψιμη»; Και ποια είναι τελικά αυτή η «κατάσταση»; Τι σημαίνει «δικαίωμα πάνω στη γη» και γιατί άραγε πρέπει κανείς να το διεκδικεί; Τρεις μαχητικοί στοχασμοί που προσεγγίζουν την ουσία της συζήτησης γύρω από την ίδια την ύπαρξη του κράτους του Ισραήλ, του εβραϊσμού και της ανθρωπότητας. Ο Άμος Οζ ρίχνει ένα απρόσμενο φως πάνω σε σύνθετα ιστορικά και πολιτικά ζητήματα και τολμά να προτείνει νέες διεξόδους σε μια πραγματικότητα που φαντάζει δυσοίωνα περίκλειστη.

Γιατί γράφεις; Και για ποιον; Τι ήθελες ακριβώς να πεις στο τελευταίο σου βιβλίο; Αντλείς το υλικό για τις ιστορίες σου από τη φαντασία σου ή απευθείας από τη ζωή; O συγγραφέας γνωρίζει πια πολύ καλά τις ερωτήσεις που θα του απευθύνουν και στην αποψινή λογοτεχνική βραδιά. Πηγαίνοντας εκεί, για να απαντήσει σε ερωτήματα που δεν ξέρει πώς να απαντήσει, ο συγγραφέας ουσιαστικά δεν σταματάει να παρατηρεί, να παρακολουθεί και να προσδίδει βιογραφικά στοιχεία και περιπέτειες στα άτομα που συναντάει. Αλλού ψαρεύει μια χαρακτηριστική έκφραση του προσώπου, αλλού κλέβει μια τυχαία λέξη ή μια κίνηση του σώματος και από αυτά πλέκει για τον καθέναν από αυτούς μια πιθανή ιστορία. Όλο το βιβλίο διαδραματίζεται στο Τελ-Αβίβ, κατά τη διάρκεια μιας υγρής και ζεστής καλοκαιρινής νύχτας, στην αρχή της δεκαετίας του '80. O ίδιος ο συγγραφέας παίρνει μέρος στο ξεδίπλωμα της ιστορίας – πότε ως ενεργό μέλος και πότε ως αφηγητής της.

Ιερουσαλήμ, 1959. Ο νεαρός φοιτητής Σμούελ Ας αναγκάζεται να διακόψει τις σπουδές του και βρίσκει καταφύγιο σε ένα πέτρινο σπίτι με παράξενους ένοικους. Εκεί κερδίζει τα προς το ζην κρατώντας συντροφιά σε έναν εβδομηντάχρονο άνδρα, μορφωμένο όσο και εκκεντρικό, τον Γκέρσομ Βαλντ. Οι συζητήσεις τους για την ιστορία, την πολιτική, τη θρησκεία, την ανθρώπινη φύση, είναι παθιασμένες. Όμως κάτω από την ίδια στέγη, μένει η σαγηνευτική και μυστηριώδης Ατάλια Αμπραβανέλ. Η ίδια συνδέεται με μια παραγνωρισμένη φυσιογνωμία του σιωνιστικού κινήματος, με κάποιον που προσπάθησε να αλλάξει την ίδια τη συγκρότηση του κράτους του Ισραήλ. Ο ντροπαλός και ευαίσθητος Σμούελ αναστατώνεται από την παρουσία της και αρχίζει να ερωτεύεται τη μεγαλύτερή του γυναίκα. Ο Ιούδας, το τελευταίο αριστούργημα του Άμοζ Οζ, είναι ένα προκλητικό μυθιστόρημα ιδεών και συγχρόνως η αφήγηση μιας απεγνωσμένης αγάπης, με υποβλητικό σκηνικό τα χειμωνιάτικα τοπία μιας διχοτομημένης πόλης. Ένα σπουδαίο έργο αναφοράς για να κατανοήσουμε την ψυχή μιας ολόκληρης χώρας, τη σχέση ανάμεσα στον ιουδαϊσμό και τον χριστιανισμό, καθώς και μια συναρπαστική σπουδή πάνω στις μορφές του "προδότη".

Στο κέντρο αυτού του μυθιστορήματος βρίσκεται η ιστορία ενός φαντασιόπληκτου παιδιού που κάποτε θα γίνει συγγραφέας, του τραγικού γάμου των γονιών του καθώς και η ιστορία της παράξενης, για τα μάτια ενός παιδιού, γέννησης ενός κράτους. Γύρω από τον κεντρικό πυρήνα βρίσκονται οι μεγάλες μεταναστεύσεις, οι μεγάλες ιδέες, τα μεγάλα αδιέξοδα του 20ού αιώνα, αλλά και τα προσωπικά τραύματα που αφήνει μερικές φορές η ιστορία στις ψυχές των ανθρώπων. Μυθιστόρημα που άλλοτε γίνεται επικό σαν μουσική συμφωνία και άλλοτε χαμηλόφωνο και τρυφερό σαν παιδική εξομολόγηση, η "Ιστορία αγάπης και σκότους" θεωρείται το αριστούργημα του μεγάλου Ισραηλινού φιλειρηνιστή συγγραφέα και ένα από τα σημαντικότερα λογοτεχνικά έργα της εποχής μας.

Με τούτη τη θαυμάσια συλλογή διηγημάτων ο μεγάλος Ισραηλινός συγγραφέας επιστρέφει σε τόπο και χρόνο οικείο, εκεί όπου γεννήθηκε το έργο του, στο κιμπούτς, στα τέλη της δεκαετίας του ’50. Οι οκτώ αλληλένδετες ιστορίες του βιβλίου εκτυλίσσονται στο επινοημένο κιμπούτς Ικάτ και σκιαγραφούν με λεπτεπίλεπτη ακρίβεια χαρακτήρες γυναικών και ανδρών, οι οποίοι δεν παύουν να ονειρεύονται αλλά και να βιώνουν επώδυνα προσωπικά δράματα στη σκιά ενός από τα σημαντικότερα συλλογικά οράματα που γνώρισε ο εικοστός αιώνας. Η νεαρή κόρη ενός ηλικιωμένου πατέρα πηγαίνει να ζήσει με τον συνομήλικο φίλο του· μια γυναίκα γράφει ένα συγκινητικό γράμμα προς την ερωτική της αντίζηλο· ένα αγόρι επισκέπτεται τον άρρωστο με άνοια πατέρα του στο νοσοκομείο· ένας μεσήλικας κηπουρός κουβαλάει στους δικούς του ώμους τη δυστυχία του κόσμου και, μεταξύ όλων αυτών, που είναι απρόθυμοι ή απλώς αδυνατούν να πουν τα όσα πραγματικά θέλουν, υπάρχει και κάποιος που προσπαθεί να τους μάθει μια παράξενη γλώσσα. Καθένα από τα διηγήματα αυτά συνιστά ένα αστραφτερό μαργαριτάρι ανθρωπιάς και καλλιτεχνικής ενσυναίσθησης, και όλα μαζί συνθέτουν το εντυπωσιακό πορτρέτο μιας ιδέας και μιας εποχής. "Για μένα, τα χρόνια που έζησα στο κιμπούτς ήταν το καλύτερο πανεπιστήμιο πάνω στην ανθρώπινη φύση. Όσα έμαθα εκεί για τον άνθρωπο, νομίζω ότι δεν θα τα είχα μάθει ούτε αν ζούσα για εκατόν πενήντα χρόνια σε μια μεγαλούπολη. Όταν ζεις σε κιμπούτς, ξέρεις όλα τα μυστικά: ποιος κοιμήθηκε με ποια, ποιος ονειρεύεται τι, ποιος φλερτάρει ποια... Βλέπεις τα γονίδια επί το έργον, τη μια γενιά μετά την άλλη. Ασφαλώς, το τίμημα ήταν πως και οι άλλοι γνώριζαν τα πάντα για μένα. Αλλά αυτό δεν με πείραζε. Ήμουν ευτυχής που μάθαινα τα μυστικά του ανθρώπινου είδους". Απόσπασμα από συνέντευξη του Άμος Οζ στο France Culture το 2013

Ο γάμος της Ιλάνα και του Άλεξ καταλήγει σε ένα οδυνηρό διαζύγιο. Μετά από επτά χρόνια απόλυτης σιωπής η Ιλάνα αποφασίζει να γράψει στον πρώην άντρα της για να τον ενημερώσει για την προβληματική συμπεριφορά του γιου τους Μπόαζ και να ζητήσει τη βοήθειά του.

Είναι η αρχή ενός συναρπαστικού μυθιστορήματος, όπου ο Άμος Οζ αφηγείται την ιστορία μιας μεγάλης αλλά χαμένης αγάπης μέσα από μια σειρά σοβαρών και ειρωνικών, κωμικοτραγικών και απεγνωσμένων, τυπικών αλλά και βαθιά ερωτικών επιστολών, απεικονίζοντας ταυτόχρονα την πραγματικότητα της ισραηλινής κοινωνίας, λίγα χρόνια μετά τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ.

Το βιβλίο κυκλοφόρησε για πρώτη φορά στο Ισραήλ τον Ιανουάριο του 1987, σκαρφάλωσε αμέσως στην κορυφή των πωλήσεων σε όλο τον κόσμο και παραμένει ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του Iσραηλινού συγγραφέα. Το 1988 το "Μαύρο κουτί" κέρδισε το γαλλικό λογοτεχνικό βραβείο Prix Femina Etranger για το καλύτερο ξένο μυθιστόρημα εκείνης της χρονιάς.