Δοκίμιο & Πολιτισμός

Με το κείμενό του "Οιδιπόδειο σύμπλεγμα και οιδιπόδειος μύθος" ο Erich Fromm αποφασίζει να αναμετρηθεί με ό,τι θεωρείται, ακόμη και σήμερα, εν πολλοίς ως ο "ακρογωνιαίος λίθος" της φροϋδικής ψυχανάλυσης, το οιδιπόδειο σύμπλεγμα και την "αιμομικτική" σχέση μεταξύ γιου και μητέρας. Εξετάζοντας τη σχέση του φροϋδικού συμπλέγματος με τον αρχαιοελληνικό μύθο του Οιδίποδα και συγκεκριμένα με τη σοφόκλεια "τριλογία" -Οιδίπους Τύραννος, Οιδίπους επί Κολωνώ και Αντιγόνη-, ο Fromm ερωτά ευθέως: "δικαιούνταν ο Freud να συμπεράνει ότι ο μύθος αυτός επιβεβαιώνει την άποψή του πως ασυνείδητες αιμομικτικές ενορμήσεις και το συνεπαγόμενο μίσος κατά του πατέρα-αντιζήλου μπορούν να ανιχνευτούν σε κάθε αρσενικό παιδί;" Αντί για μια οριστική απάντηση προβαίνει σε μία θεωρητική υπόθεση με ψυχαναλυτικές, αλλά και πολιτικές συνδηλώσεις, καθώς μέσα από την εξέταση της κοινωνικής αλλαγής από το μοντέλο της μητριαρχίας σε εκείνο της πατριαρχίας, εστιάζει όχι στη σχέση μητέρας-γιου, αλλά στη σχέση του γιου με τον πατέρα. (Από την παρουσίαση στο οπισθόφυλλο του βιβλίου)

"[...] ο μύθος μπορεί να γίνει κατανοητός ως σύμβολο όχι της αιμομικτικής αγάπης ανάμεσα σε μητέρα και γιο, αλλά της εξέγερσης του γιου ενάντια στην εξουσία του πατέρα, στο πλαίσιο της πατριαρχικής οικογένειας. Ο γάμος του Οιδίποδα και της Ιοκάστης είναι μόνο ένα δευτερεύον στοιχείο, μόνο ένα από τα σύμβολα της νίκης του γιου που παίρνει τη θέση του πατέρα του και, μαζί με αυτήν, όλα τα προνόμιά του". (Erich Fromm)

"Ο Μαρσέλ Ριφό αρέσει. Και το βιβλίο του κάνει πάταγο. Μπορούμε να μαντέψουμε το γιατί. Αυτό το βιβλίο δεν προξενεί πόνο. Είναι τόσο σπάνιο πράγμα να διαβάζεις ιστορίες παιδιών που υποφέρουν, χωρίς να σε κάνουν να κλαις, είναι τόσο ωραίο να μιλάς για ψυχικές διαταραχές χωρίς να ψάχνεις για ενόχους. Με τον Μαρσέλ Ριφό τα παιδιά θεραπεύονται ή, το λιγότερο, τα βγάζουν πέρα. Σ' αυτό το βιβλίο, ο Ριφό αφηγείται μια σειρά από οικογενειακά δράματα που έχουν βιώσει κάποια παιδιά. Το κάνει με απλότητα και ευγένεια. Δεν κρίνει, ούτε πληγώνει. Προσαρμόζεται. Είναι αποφασιστικός χωρίς να τραυματίζει. Δίνει ένα χέρι βοήθειας." (Ερίκ Φαβρό, εφημ. "Liberation") Πρέπει να λέμε όλη την αλήθεια στα παιδιά σχετικά με την καταγωγή τους; Τι είναι η αντιζηλία μεταξύ αδελφών; Πώς οικοδομείται η σεξουαλική ταυτότητα; Γιατί επινοούμε το "οικογενειακό μυθιστόρημα"; Τι εξυπηρετούν τα ψυχικά συμπτώματα και είναι καλό να τα θεραπεύουμε με κάθε τίμημα; Σε αυτές τις ερωτήσεις, αλλά και σε πλήθος άλλες, ο Μαρσέλ Ριφό προσφέρει συγκεκριμένες απαντήσεις, καρπό μιας εμπειρίας τριάντα πέντε χρόνων στην άσκηση της παιδοψυχιατρικής. Μακριά από αφηρημένες θεωρίες, και μέσα από την εξέταση συγκεκριμένων ασθενών, ο Ριφό εξηγεί τον τρόπο που τα παιδιά και οι έφηβοι εκφράζουν, με το σώμα και τη συμπεριφορά τους, τις συναισθηματικές αναταραχές τους και τα άγχη που δεν μπορούν να εκφράσουν με λέξεις. Στο "Οιδίπους είσαι και φαίνεσαι!" οι ιστορίες των μικρών "ασθενών" αναλύονται από τον μετρ Ριφό σαν συναρπαστικές αστυνομικές ιστορίες - όπου ο αναγνώστης, με τη βοήθεια του γιατρού-ντετέκτιβ, αναζητά τον "ένοχο" στις δύσκολες περιοχές του ασυνείδητου. Στο "Οιδίπους είσαι και φαίνεσαι!" ο αναγνώστης, ανεξάρτητα από την ηλικία του, έχει την ευκαιρία να αναγνωρίσει συμπτώματα και ψυχικές καταστάσεις που μπορεί να υπήρξαν και δικές του, και έτσι να κατανοήσει καλύτερα όχι μόνο το παιδί του αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό. Πάνω απ' όλα, όμως, αυτό το βιβλίο είναι μια μαρτυρία που πρέπει να διαβαστεί επειγόντως από όλους τους γονείς. Οι τελευταίοι θα ανακαλύψουν εδώ πολλά κλειδιά για να καταλάβουν πραγματικά τα παιδιά τους και μερικές απλές συμβουλές για να αισθάνονται, και κυρίως να είναι, καλύτεροι γονείς.

Ο Οιδίπους πορεύεται προς την κατεύθυνση που του ορίζει η μοίρα του. Οι λαμπρές εικόνες με τους ποικίλους εκφραστικούς τρόπους, τα επικολυρικά στοιχεία, η αναζήτηση της αλήθειας, όλα τα στοιχεία του τραγικού λόγου κορυφώνουν το πάθος, τον πόνο, αλλά και το μεγαλείο του ήρωα

Ένας ναζιστής παππούς, ένας βασανιστής θείος, ένα κρυφό εξώγαμο παιδί, μια αδήλωτη υιοθεσία, τα παιδιά του σωλήνα, ένας ομοφυλόφιλος συγγενής, ένας φυλακισμένος ξάδελφος, η απόλυση του πατέρα, το φαλίρισμα της οικογένειας, ένας επικείμενος θάνατος από καρκίνο... Τί είναι το μυστικό και γιατί είναι κακό να υπάρχουν μυστικά σε μια οικογένεια; Είναι δυνατόν να μην έχουν οι γονείς τις πολύ προσωπικές, τις ιδιωτικές τους στιγμές, τις οποίες δεν εκθέτουν στα μάτια των παιδιών τους; O σπουδαίος Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Σερζ Τισσερόν δίνει τις απαντήσεις σε αυτά και πολλά άλλα συναφή ερωτήματα, στο φως της τεράστιας κλινικής εμπειρίας του. Τα μυστικά από μόνα τους δεν είναι ούτε καλά ούτε κακά. Γίνονται πρόβλημα από τη στιγμή που αιχμαλωτίζουν και βασανίζουν μέχρι την τρίτη γενιά τα μέλη της οικογένειας. Το μυστικό αποκτά παθολογικές διαστάσεις όταν κάτι μένει κρυφό και απαγορεύεται να μάθουμε περί τίνος πρόκειται ή και να σκεφτούμε ακόμα ότι θα μπορούσε να είναι κρυφό. Από τον πρόλογο της Κατερίνας Μάτσα

Ο συγγραφέας ιχνηλατεί τις παράλληλες πορείες τριών ατόμων κατά την κατοχή και τον εμφύλιο στη Θεσσαλονίκη, όλων άγνωστων τότε μεταξύ τους και κατόπιν μελών της οικογένειάς του. Συγχρόνως καταγράφει την κατοχική πορεία των δύο εβραϊκών οικογενειών της πόλης μας, Μπενσασσών και Ασσαέλ, οι οποίες υπήρξαν μεταξύ των ελαχίστων που επέζησαν του ολοκαυτώματος, η μεν πρώτη διαφεύγοντας στην Αθήνα, η δε δεύτερη κρυπτόμενη στην πόλη. Η διάσωση των οικογενειών αυτών άμεσα συνέχεται με τη δράση των μελών της οικογένειας του συγγραφέα. Εκτός των άλλων, εξιστορείται η περίπτωση της απαγωγής, εκτέλεσης και εξαφάνισης της σορού του Θεοδώρου Λαναρά στη Νάουσα. Συγχρόνως, επιχειρείται μεταφορά του επικρατούντος τότε κλίματος και ευσύνοπτη ανάπτυξη του ευρύτερου ιστορικού πλαισίου, εντός του οποίου εξελίσσεται το βιβλίο, με έμφαση στη Θεσσαλονίκη, την αναφερομένη και ως «μητέρα του Ισραήλ» και αναπόφευκτα στο Εβραϊκό δράμα της κατοχής, στην εαμοκρατία της πόλης και στον εμφύλιο. Το βιβλίο είναι και μια οφειλή στην αστική κατοχική και εμφυλιακή Θεσσαλονίκη, που δεν λύγισε μπροστά στις τόσες αντιξοότητες που βρήκε στο διάβα της.

Σκοπός του παρόντος τόμου είναι να παρουσιάσει τα ζητήματα που απασχολούν την οικονομική σκέψη και θεωρία και γενικότερα τη σύγχρονη οικονομική ζωή. Το μεγάλο ενδιαφέρον για την ερμηνεία των οικονομικών φαινομένων προέρχεται από τη στενή σχέση που έχει η οικονομία με τη βελτίωση της κοινωνικής ευημερίας. Ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική επιστήμη προσπαθεί να οργανώσει τον κόσμο που εξετάζει υπήρξε ανέκαθεν σημείο έντονης διαφωνίας και κριτικής. Από τη μια πλευρά βρίσκονται όσοι πιστεύουν ότι η οικονομία χρησιμοποιεί μια τυποποιημένη μαθηματική μέθοδο που δεν ταιριάζει στις κοινωνικές επιστήμες, αφού στερεί από την ανάλυση τη σφαιρική και ολιστική κατανόηση που πρέπει να έχουν οι κοινωνικές επιστήμες. Από την άλλη πλευρά βρίσκονται οι υπέρμαχοι της μαθηματικοποίησης και της τεχνικής ανάλυσης. Η οικονομία πρέπει να αντιλαμβάνεται με σαφήνεια και να ορίζει με ακρίβεια το υπό εξέταση αντικείμενο, ώστε αφενός να μην αφήνει παρερμηνείες που σχετίζονται με τα θεωρητικά μοντέλα της και αφετέρου να μπορεί να μετράει την ισχύ των προτάσεών της. Συνολικά, ο τρόπος με τον οποίο η οικονομική επιστήμη ερμηνεύει τον οικονομικό κόσμο οφείλει να είναι τεχνικός, όχι όμως ως αυτοσκοπός, αλλά ως μέσο. Η αδυναμία σύνθεσης των προτάσεων της οικονομικής πολιτικής με αυτές της πολιτικής επιστήμης μάλλον αποστερεί από την πρώτη τη δυνατότητά της να κατανοεί τον κόσμο που η ίδια θέλει να ερμηνεύσει.

Ο οικοφεμινισμός δεν είναι απλώς ένας ακόμα φεμινισμός. Είναι μια από τις πιο σημαντικές πτυχές της σύγχρονης περιβαλλοντικής σκέψης, με ιστορία τουλάχιστον μισού αιώνα. Η θεωρία του οικοφεμινισμού άρχισε να διαμορφώνεται τη δεκαετία του 1970 και αντλεί τις ρίζες της από άλλα προοδευτικά και ριζοσπαστικά κινήματα της ίδιας, αλλά και της προηγούμενης δεκαετίας. Σήμερα, δεκαετίες πριν εμφανιστούν αυτές οι φωνές, κάποιες οικοφεμινίστριες προσπαθούν να δώσουν μια ολοκληρωμένη φεμινιστική πρόταση για την οικολογία, άλλες περιορίζονται στο να αναδεικνύουν εκείνες τις πτυχές της περιβαλλοντικής κρίσης οι οποίες πλήττουν περισσότερο τις γυναίκες. Χωρίς να εξαντλείται σ’ αυτή, η βασική θέση του οικοφεμινισμού είναι ότι η εκμετάλλευση που έχει υποστεί η γυναίκα από τον άνδρα είναι ανάλογη με την εκμετάλλευση που έχει υποστεί η φύση από τον άνθρωπο. Είναι αλήθεια όμως, ότι οι οικοφεμινίστριες δεν εστιάζουν μόνο στην καταπίεση που υφίσταται η γυναίκα, αλλά γενικά στην καταπίεση που υφίστανται διάφορες ομάδες, τονίζοντας την ανάγκη σύνδεσης του οικοφεμινιστικού προτάγματος με άλλους αγώνες, όπως αυτόν υπέρ των λοάτκια, των μη ανθρώπινων ζώων, των μαύρων, κλπ. Αυτό που έχει όμως μεγάλη σημασία να τονιστεί είναι ότι ο οικοφεμινισμός επιδιώκει ταυτόχρονα με την οικολογική και την κοινωνική αλλαγή. Έτσι, οι οικοφεμινίστριες και οι οικοφεμινιστές αντιλαμβάνονται τον τρόπο με τον οποίο άλλες μορφές καταπίεσης αλληλεπιδρούν μεταξύ τους. Μπορούμε λοιπόν να δούμε στις ιδέες του οικοφεμινισμού ένα ευρύτερο πολιτικό και οικολογικό όραμα. (από το οπισθόφυλλο)

Μια ξεκαρδιστική παρωδία των βιβλίων αυτοβοήθειας, η οποία επιτίθεται στην διάχυτη απαθή νοοτροπία των σημερινών Αμερικανών που δεν ξεκολλάνε από τον καναπέ τους. Με ειρωνική διάθεση, η "Οκνηρία" καθοδηγεί βήμα προς βήμα τους αναγνώστες προς μια αδρανή ζωή χωρίς καμία δέσμευση. "Έχετε το δικαίωμα στην τεμπελιά", γράφει η Wasserstein. "Μπορείτε να επιλέξετε να μην αντιδράσετε. Μπορείτε να επιλέξετε να μην το κουνήσετε ρούπι". Οι αναγνώστες θα μάθουν για τη σπουδαιότητα του Ληθαργισμού -της διαδικασίας εξάλειψης κάθε ενέργειας και κάθε δυναμισμού, το κεφαλαιώδες πρώτο βήμα για να γίνει κανείς οκνηρός. Το βιβλίο προσφέρει άφθονα βοηθήματα για να φτάσετε στην τέλεια νωθρή ευλογημένη κατάσταση. Οι αναγνώστες μπορούν να βρουν τη συλλογή οκνηρών τραγουδιών, τις οκνηρές πλάκες πρωινού (γεμάτες ζάχαρη και πρόσθετα, και με μια νοστιμότατη δόση από υπνωτικά Ambien), τα οκνηρά ντοκιμαντέρ (όπως το δωδεκάωρο έπος του συγγραφέα για τον Θωμά τον Ακινάτη) και το οκνηρό τηλεοπτικό δίκτυο, το κανάλι 823, με προγράμματα που εγγυημένα δεν λειτουργούν σαν ερέθισμα και δεν εξάπτουν τη φαντασία με κανέναν τρόπο. Οι αναγνώστες θα μάθουν επίσης τα δέκα μεγαλύτερα ψέματα για την οκνηρία, τις δέκα εντολές της οκνηρίας, το μάντρα του Οκνού, ακόμα και τους "υπερβολικούς δέκα" - υπερβολικά πετυχημένα πρόσωπα όπως η Μαρία Κιουρί, ο Σαίξπηρ και ο Γουλιέλμος ο Κατακτητής.