Δοκίμιο & Πολιτισμός

Στο βιβλίο αυτό η Vicky Lebeau επιχειρεί να χαρτογραφήσει ιστορικά και θεωρητικά τις πολλαπλές και περίπλοκες συναντήσεις του κινηματογράφου με την ψυχανάλυση. Πρόκειται για μια εισαγωγή που σκοπεύει να καταστήσει σαφείς τις βασικές έννοιες, σχολές και θεωρητικές διαμάχες που υφίστανται στην ψυχαναλυτική θεωρία του κινηματογράφου. Απευθύνεται σε ένα μη εξειδικευμένο κοινό, αποφεύγοντας τόσο την υπερβολική περιπλοκή όσο όμως και την υπεραπλούστευση. Το βιβλίο πετυχαίνει έτσι μια πλήρη παρουσίαση του ιστορικού και θεωρητικού διαλόγου μεταξύ κινηματογράφου και ψυχανάλυσης.

Κυρίες και Κύριοί μου Η συζήτηση της φροϋδικής θεωρίας από τη σκοπιά της πολιτικής επιστήμης και της κοινωνιολογίας χρειάζεται και τη δικαίωσή της - τόσο μάλλον, που ο Φρόυντ είχε επανειλημμένως τονίσει, ότι η εργασία του στηριζόταν στις φυσικές επιστήμες και στην εμπειρία. Θα πρέπει μάλιστα να την δικαιώσουμε διπλά: πρώτον, θα πρέπει να δείξουμε, ότι η φροϋδική θεωρία -είναι από το ίδιο της το νοηματικό περιεχόμενο ανοιχτή και προκαλεί τον πολιτικό προβληματισμό- με άλλα λόγια: ότι η φαινομενικά καθαρώς βιολογική δομή της είναι κατ' ουσίαν κοινωνικοπολιτική. Αυτό σκοπεύει να διευκρινίσει η διάλεξή μου. Δεύτερον, θα πρέπει επίσης να δείξουμε αφ' ενός, ως ποιο σημείο είναι η ψυχολογία σήμερα τμήμα των Πολιτικών Επιστημών κι αφ' ετέρου, ως ποιο σημείο η φροϋδική θεωρία των ορμών -κι αυτή μόνον εξετάζουμε εδώ- μας βοηθάει να καταλάβουμε το -κρυμμένο- νόημα ορισμένων αποφασιστικών τάσεων της σημερινής πολιτικής. [...]

Μια ψυχοδυναμική διάγνωση δεν είναι ψυχιατρική με την έννοια των ερωτήσεων για την απόκτηση πληροφοριών. Διερευνώ την ψυχική οργάνωση του υποψήφιου αναλυόμενου υπό το πρίσμα τριών αξόνων: ο πρώτος άξονας είναι ο ενορμητικός, ο δεύτερος αφορά την ποιότητα των αμυνών και ο τρίτος τη σχέση με το αντικείμενο.

Έχει, όμως, κίνητρο να αναλυθεί και επομένως να μπει στη διαδικασία της αυτοπαρατήρησης κάθε άτομο που έρχεται να μας «βρει»; Δεν είμαι καθόλου σίγουρος πως η κλινική πράξη μάς το επιβεβαιώνει. Η έκβαση, άλλωστε, μιας αναλυτικής εργασίας ορίζεται και από την αντιμεταβίβαση, δηλαδή, την τέχνη και την τεχνική του ψυχαναλυτή. Η τεχνική έχει εργαλεία, κανόνες, οι οποίοι, όμως, για να εφαρμοστούν προϋποθέτουν την ικανότητα της τέχνης. Τέχνη είναι η λειτουργία του δημιουργείν, του παράγειν. Κατά τη διάρκεια συγγραφής αυτού του πονήματος, διαπίστωνα με έκπληξη πως έννοιες, τεχνικές και προσεγγίσεις, τις οποίες νόμιζα πως είχα κατανοήσει, γίνονταν πάλι μυστηριώδεις. Πεποιθήσεις και εξιδανικεύσεις, που αφορούσαν τη μία ή την άλλη θεωρία και τεχνική, παραχώρησαν τη θέση τους στο αίνιγμα.

Αυτό το κείμενο εκφωνήθηκε τον Ιούλιο του 2000 στη Σορβόνη, στο πλαίσιο της τετραήμερης σύγκλησης των Γενικών Τάξεων της Ψυχανάλυσης επ' ευκαιρία της επετείου των εκατό χρόνων από τη δημοσίευση του ιδρυτικού ψυχαναλυτικού φροϋδικού κειμένου "Η ερμηνεία του ονείρου". Εδώ ο Jacques Derrida θα αναδείξει τη ριζοσπαστική σχέση της ψυχανάλυσης με την ηθική, το δίκαιο και την πολιτική, μέσω της πραγμάτευσης των εννοιών της αντίστασης, της ωμότητας και της κυριαρχίας. Μεταξύ των πολλών θεμάτων που πραγματεύεται δεσπόζουν η νομιμοποίηση της θεσμικής συγκρότησης των Ψυχαναλυτικών Εταιρειών και ομάδων, το πρόβλημα της οδύνης, ο πόλεμος και η ειρήνη, η αποδόμηση της κυριαρχίας, τα δικαιώματα του ανθρώπου, η θανατική ποινή, οι ενορμήσεις θανάτου και ζωής, το δικαίωμα στη ζωή, η επιβίωση.

Αν η διατροφή σας σας προκαλεί σύγχυση και άγχος, αν οι ενοχές δεν σας αφήνουν να απολαύσετε το φαγητό, η Ψυχο-γαστρονοµία θα σας μάθει να τρέφεστε σωστά και να κάνετε τη μαγειρική αγαπημένη θεραπευτική συνήθεια!
Ακολουθώντας αυτόν τον πρακτικό οδηγό, θα αφήσετε το ντοσιέ µε τις αποτυχημένες δίαιτες και θα προσεγγίσετε τη διατροφή µε διαφορετικό τρόπο: ήρθε η ώρα να χτίσετε συνειδητή και ποιοτική σχέση µε τη διαδικασία της προετοιμασίας και της πρόσληψης της τροφής, µια σχέση που θα βασίζεται στην αποδοχή του εαυτού, την απελευθέρωση από την τελειομανία και το αίσθημα ανεπάρκειας, ενώ θα σας βοηθήσει να βελτιώσετε την ποιότητα ζωής σας.
Καλώς ήρθατε σε ένα συναρπαστικό ταξίδι αυτογνωσίας, απενοχοποίησης και υγείας!
Με πρακτικές συμβουλές και συνταγές δημιουργικής μαγειρικής που μετατρέπουν το φαγητό σε πράξη θρέψης και απόλαυσης.

ΨΥΧΟ-ΓΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑ: ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ και ΟΦΕΛΗ
• Σωματική και ψυχική υγεία: η επιλογή της τροφής µας και ο τρόπος που τρώμε καθορίζονται από τις πραγματικές µας ανάγκες, ενώ αποκτούμε µια πιο ήρεμη και απολαυστική σχέση µε το φαγητό.
• Σύνδεση µε την τροφή µας: δεν τρώμε μηχανικά και ασχολούμαστε µε αυτήν (τόσο στην προετοιμασία όσο και στην κατανάλωσή της) συνειδητά και δημιουργικά.
• Αυτοπεποίθηση: εμπιστευόμαστε τον εαυτό µας και τις λειτουργίες του.
• Σύνδεση µε το περιβάλλον µας: αντιλαμβανόμαστε και εκτιμάμε την αξία της τροφής, ενώ καταλαβαίνουμε πώς αυτή µας συνδέει και κοινωνικά.
• Σύνδεση µε τη ζωή µας: η ενσυνειδητότητα, η ανάγνωση των «σινιάλων» του σώματός µας, η απόλαυση, η δημιουργικότητα αποτελούν αξίες και δεξιότητες που μπορούμε να εφαρμόζουμε και σε άλλους τομείς της ζωής µας, πέρα από τον διατροφικό.

Μαθαίνοντας να τρεφόμαστε µε περισσότερη συγκέντρωση, απόλαυση, σοφία, μαθαίνουμε να ζούμε καλύτερα!

Χρήσιμο εργαλείο για όλους, καθώς και για επιστήμονες της διατροφής και της ψυχικής υγείας.

Μπορούμε να καταλάβουμε την Ψυχολογία μέσα από 100 λέξεις;
Από τη θεμελίωσή της μέχρι σήμερα, η Ψυχολογία έχει διανύσει ασύλληπτα μεγάλο δρόμο στο να κατανοήσει τη σκέψη και τη συμπεριφορά μας. Πόσο, όμως, κατανοούμε εμείς τι ακριβώς ερευνά η Ψυχολογία και πώς;
Μέσα από 100 βασικούς όρους, το βιβλίο αυτό μας καλεί να γνωρίσουμε καλύτερα την επιστήμη που ξεκλείδωσε τα μυστικά του εγκεφάλου και της προσωπικότητάς μας. Και μέσα από αυτή τη γνωριμία, να καταλάβουμε καλύτερα τον τρόπο που σκεφτόμαστε και δρούμε, ώστε να μπορέσουμε να βελτιώσουμε τον εαυτό μας, τις σχέσεις μας με τους άλλους, την ίδια μας τη ζωή.
Η σειρά Que sais-je? (Τι ξέρω;), στην οποία ανήκει το Βιβλίο, είναι μια από τις πιο φημισμένες σειρές γενικών γνώσεων στον κόσμο. Από το 1941 μέχρι σήμερα εμπλουτίζεται συνεχώς, καλύπτοντας με κατανοητό τρόπο μια τεράστια ποικιλία θεμάτων, από τον Όμηρο μέχρι τη γαστρονομία. Τίτλοι της σειράς έχουν μεταφραστεί σε 45 γλώσσες. 

Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, ο Αυστριακός Σίγκμουντ Φρόυντ, φυσιολόγος και ψυχίατρος, έθεσε με τις μελέτες του τις βάσεις της ψυχανάλυσης ως θεραπευτικής μεθόδου και έφερε επανάσταση στον τρόπο που ο σύγχρονος άνθρωπος αντιλαμβάνεται έννοιες όπως η συνείδηση και η σεξουαλικότητα.Στο σύγγραμμα "Ψυχολογία των μαζών και ανάλυση του εγώ" (Massenpsychologie und Ich-Analyse), που γράφτηκε το 1921, ο Φρόυντ προσεγγίζει την ψυχολογία των μαζών ως αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχολογίας του ατόμου. Παράλληλα αναζητά τα ιδιαίτερα στοιχεία που καθορίζουν τη δυναμική της μάζας και εξασφαλίζουν τη συνοχή της ή, αντίθετα, οδηγούν στη διάλυσή της.

Γιατί το άτομο εκδηλώνει μέσα στο πλήθος ιδιότητες που δεν εμφανίζει όταν είναι και δρα μόνο του; Γιατί υπό την επίδραση της μάζας, για παράδειγμα, οι νοητικές του ικανότητες υποχωρούν, έχει ακραίες συναισθηματικές αντιδράσεις ή επιδεικνύει ανιδιοτέλεια και αυταπάρνηση; Αυτό θεωρεί ο Φρόυντ ως το ουσιώδες ερώτημα μιας ψυχολογίας των μαζών. Και δεν ασχολείται μαζί του μόνο επειδή τα «μαζικά φαινόμενα» αρχίζουν να δεσπόζουν στην κοινωνία της εποχής του, ούτε επειδή στην ώριμη περίοδο της σκέψης του φιλοδοξεί να διαμορφώσει μιας ευρύτερη ανθρωπογνωστική προσέγγιση, πέρα από την παθολογία του μεμονωμένου ασθενούς. Γι` αυτόν, η ατομική ψυχολογία δεν μπορεί να υπάρξει ξεκομμένη από την επίδραση των άλλων· προέκυψε, σε τελική ανάλυση, από την ψυχολογία της μάζας. Κάνοντας μια περιδιάβαση, λοιπόν, στις θεωρίες της εποχής του για το σχηματισμό της μάζας, ο Φρόυντ θα υποστηρίξει ότι ο σχηματισμός της οφείλεται πρωτίστως στις λιβιδινικές σχέσεις. Θα συνεχίσει, έτσι, τις παράτολμες εξορμήσεις του στην προϊστορία, όπου θα συναντήσει τον σχηματισμό της αρχέγονης μάζας και της πρωτόγονης ορδής, προκειμένου, με αφετηρία τον φόνο του αρχέγονου πατέρα, να εξηγήσει τις συναισθηματικές σχέσεις των ατόμων μεταξύ τους, αλλά και με τον ηγέτη.
Έννοιες όπως η ταύτιση, αλλά και μια νέα βαθμίδα του Εγώ, το ιδεώδες του Εγώ, θα χρησιμοποιηθούν για να διαλευκανθεί το μυστήριο της επίδρασης που ασκούν οι ηγέτες στα άτομα της μάζας. Το ίδιο και η έννοια της ύπνωσης, στην οποία ο Φρόυντ επιστρέφει, για να επαναβεβαιώσει τις προνομιακές, αλλά και αινιγματικές, σχέσεις της με το ασυνείδητο.

Από τις πολλές πτυχές του φροϋδικού έργου (θεραπευτική, πολιτισμική, μεταψυχολογική κ.ά.) αυτή που εκπροσωπείται σε τούτο το βιβλίο είναι, σίγουρα, η πιο προσιτή, η πιο δημοφιλής, η πιο διασκεδαστική και η πιο φαινομενικά αθώα. Διότι ο συγγραφέας εστιάζει στην καθημερινή ζωή όλων μας, τόσο των ασθενών όσο και των λεγόμενων υγιών. Μετά τον Φρόυντ όμως, λάθη, παραλείψεις, παραγραμματισμοί, άστοχες κινήσεις, ακόμη και παραπατήματα, δεν θα είναι πια όσο αθώα πιστευόταν. Δεν είναι απλώς αποτελέσματα απροσεξίας και χαλαρότητας. Τα βαθύτερα κίνητρά μας δείχνουν ότι το ασυνείδητο καραδοκεί ακόμη και στις πιο συνηθισμένες και κανονικές ενέργειές μας, έτοιμο να υπενθυμίσει τη ζοφερή παντοδυναμία του και να μας επιβάλει σεβασμό απέναντί του.
 
«Τις προάλλες βγήκα το πρωί από το καπνοπωλείο όπου αγοράζω καθημερινά τα πούρα μου χωρίς να πληρώσω. Δεν ήταν κάτι σοβαρό, είμαι γνωστός του μαγαζιού και την επαύριο θα μου υπενθύμιζαν το χρέος μου. Αλλά η μικρή παράλειψη, η προσπάθεια να κάνω χρέη, δεν ήταν, σίγουρα, άσχετες με τους οικονομικούς μου υπολογισμούς που με απασχολούσαν την προηγούμενη μέρα. Ακόμη και στους λεγόμενους καθωσπρέπει ανθρώπους το θέμα του χρήματος και της ιδιοκτησίας αφήνει ως επί το πλείστον ευδιάκριτα ίχνη μιας διχασμένης συμπεριφοράς. Η πρωτόγονη λαχτάρα του βρέφους να αδράξει όλα τα αντικείμενα (για να τα φέρει στο στόμα του), φαίνεται ίσως γενικά ότι δεν μπορεί να ξεπεραστεί εντελώς υπό την επίδραση του πολιτισμού και της αγωγής.
 
[…] Δεν βλέπω γιατί θα μπορούσα να αρνηθώ μια θέση μεταξύ των κεκτημένων της επιστήμης στη σοφία εκείνη που αποτελεί το καταστάλαγμα της κοινής βιωματικής εμπειρίας. Η ουσία της επιστημονικής εργασίας δεν έγκειται στην ποικιλία των αντικειμένων της αλλά στην αυστηρότερη μέθοδο με την οποία γίνεται η διαπίστωσή τους και στην αναζήτηση ενός ευρύτερου πλαισίου σχέσεων».

Κάθε μηχανισμός, κάθε τεχνολογία της εξουσίας προτείνει τα δικά της λατρευτικά αντικείμενα [...] τα οποία τίθενται στην υπηρεσία της υποταγής. Υλοποιούν και σταθεροποιούν την εξουσία. [...] Το μάλιστα, το κατεξοχήν ψηφιακό λατρευτικό αντικείμενο. Ως μηχανισμός εξατομίκευσης αναλαμβάνει τη λειτουργία του ροζάριου, το οποίο είναι επίσης εύχρηστο και χειροπιαστό όπως το κινητό τηλέφωνο. Σκοπός και των δύο αντικειμένων είναι η αυτοεξέταση και ο αυτοέλεγχος. Η εξουσία αυξάνει την αποτελεσματικότητά της αναθέτοντας την επιτήρηση στον καθένα ξεχωριστά. Το "like" είναι το ψηφιακό αμήν. Κάθε φορά που πατάμε "like", δείχνουμε υποταγή στην εξουσία. Το smartphone δεν είναι απλώς ένας αποτελεσματικός μηχανισμός επιτήρησης, αλλά και ένα φορητό εξομολογητήριο. Το Facebook είναι η εκκλησία, η παγκόσμια συναγωγή της ψηφιακής εποχής.
Η νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική κυριαρχείται από θετικότητα: αντί να χρησιμοποιεί αρνητικές απειλές, εργάζεται με θετικά κίνητρα. Δεν χρησιμοποιεί το "πικρό φάρμακο", αλλά το "like". Κολακεύει την ψυχή, αντί να την [...] παραλύει με σοκ. Δελεάζει την ψυχή, την υποχρεώνει, αντί να της αντιτίθεται. Καταγράφει επιμελώς τους πόθους, τις ανάγκες και τις επιθυμίες της, αντί να τις "αποδομεί". [...] Η νεοφιλελεύθερη ψυχοπολιτική είναι μια έξυπνη πολιτική που επιδιώκει να ευχαριστήσει, να εκπληρώσει, αντί να καταπιέσει.
Τουιτάρεις άρα υπάρχεις· κάνε like και θα σου κάνουν κι εσένα· εκμυστηρεύσου και την παραμικρή βαρετή λεπτομέρεια και θα σωθείς κι εσύ.