Γρηγόριος Ξενόπουλος

Πόσο αλλιώτικα λάμπανε τα γαλαζοπράσινα μάτια της και τι παράξενη έκφραση είχε στο πρόσωπό της, τη στιγμή που έβγαινε απ' τη θάλασσα ολόγυμνη, με τα μαύρα της μαλλιά μισοπεσμένα! Δεν έβλεπες παρά μια Ψυχή, ένα Πνεύμα, μια Ιδέα.

Από την κάμαρά μου που Σας γράφω, βλέπω μακριά την Ακρόπολη και θυμούμαι εκείνη τη βραδιά. Και βλέπω ακριβώς το μέρος, εκεί που μου δώσατε το χέρι σας ν' ανέβω, κι εγώ ανέβαινα σιγά σιγά με τα γόνατα, και γελούσατε, χωρίς να ξέρετε πως το 'κανα επίτηδες, για να μην τελειώσουν γρήγορα τα μαρμαρένια σκαλοπάτια. Θυμάστε;...

Και να με συλλογίζεστε όταν είστε μόνος. Η σκέψη που θα μου στέλνετε με τον αιθέρα θα με βρίσκει στη μοναξιά μου, όπου κι αν είμαι, και θα με κάνει ευτυχισμένη. Αχ, μη με ξεχνάτε στιγμή, στιγμή… Κι εγώ δεν είναι στιγμή που να μη σας έχω στον νου μου. Είστε για μένα ο αέρας που αναπνέω και ζω… Ανώτερη, ιδανική, εξευγενισμένη είναι η αγάπη της δεκαοκτάχρονης και εντυπωσιακά όμορφης Θάλειας προς τον Ανάστη, τον αναγνωρισμένο ζωγράφο των Αθηνών, τον μποέμ τύπο με το προσεγμένο ντύσιμο, που τραβά τα βλέμματα στα σαλόνια των λογίων και των καλλιτεχνών. Όταν εκείνος θα αρχίσει να ανταποκρίνεται στο ερωτικό κάλεσμα του κοριτσιού, θα βρεθεί αντιμέτωπος με το μεγαλύτερο δίλημμα στη ζωή του. Τα γράμματα που θα ανταλλάξουν οι δύο νέοι θα σφραγίσουν τον μεγάλο έρωτά τους, αλλά και θα συναντήσουν ένα καλά κρυμμένο μυστικό… Οι Μυστικοί αρραβώνες έχουν την ωραιότερη ερωτική επιστολογραφία, γιατί είναι πραγματική. Όπως έγραψε ο Ξενόπουλος στην Αυτοβιογραφία του το 1939, δέκα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του βιβλίου, ο κεντρικός ήρωας είναι ο ίδιος. Δεν αποκάλυψε όμως ποτέ το πραγματικό όνομα της Θάλειας, η οποία όπως έγινε γνωστό στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό της εποχής εκείνης επρόκειτο για την ποιήτρια Θεώνη Δρακοπούλου, γνωστή ως Μυρτιώτισσα.

Η Ρόζα, γυμνή, έδινε την παράξενη εντύπωση μιας θαλάσσιας θεάς. Για να γεννηθώ τόσο όμορφη, συλλογίστηκε, θα πει πως έχω στον κόσμο έναν προορισμό. Κι ακολουθώ τον προορισμό μου! Έτσι βρήκε ακόμα μια δικαιολογία της ελεεινής της ζωής. Η Ρόζα, κόρη καλής οικογένειας της Ζακύνθου, είναι όμορφη, ευαίσθητη, αθώα, αλλά και ευκολόπιστη. Ο γοητευτικός φοιτητής Ζοζός είναι τυχοδιώκτης και αδίστακτος… Μια φωτογραφία αρκεί για να σπρώξει τη Ρόζα στον κατήφορο! Να τι δεν ήξερε η Ρόζα. Όταν γνώριζε για πρώτη φορά την αγάπη, πίστευε μόνο στη δύναμη και στη φρεσκάδα των δεκαέξι της χρόνων. Δεν ήξερε για τις παγίδες της Μοίρας και για τα μονοπάτια που θα έπρεπε να διαβεί. Στην αρχή είναι η θύελλα, ο παρορμητισμός κι ο έρωτας. Στη συνέχεια η απώλεια της τιμιότητας και της αθωότητας. Κι έπειτα, οι εκβιασμοί που βυθίζουν τη Ρόζα στην απελπισία, στον φόβο και στο σκοτάδι… Θα έρθει ποτέ το ξύπνημα και η μετάνοια ή η φοβερή σκάλα που κατεβαίνει θα μετατρέψει μοιραία τη Ρόζα σε τραγική ηρωίδα; Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος, με όπλο την ελευθεροστομία του αλλά και τη βαθιά αντίληψη της κοινωνίας των αρχών του 20ού αιώνα, αποτυπώνει με μοναδική μαεστρία τις σχέσεις της ηρωίδας του με τον οικογενειακό και κοινωνικό περίγυρό της και, τελικά, καταγγέλλει την αποτυχία, την ήττα και την έκπτωση κάθε ηθικής. Στην έκδοση περιλαμβάνεται Επίμετρο από την Κατερίνα Σχινά, συγγραφέα, κριτικό και μεταφράστρια και Χρονολόγιο-Εργογραφία από τον Διονύση Μουσμούτη, συγγραφέα, κριτικό και διευθυντή του περιοδικού Ιστορία.

Ο Ζέππος ο Πεμπονάρης είναι ο ποπολάρος που ερωτεύεται την όμορφη κοντεσίνα Έλδα. Στον λόφο της μαγευτικής Μπόχαλης στη Ζάκυνθο ένα καλοκαίρι θα αναπτυχθεί το ειδύλλιό τους, το οποίο όμως θα τελειώσει πολύ σύντομα και απότομα, καθώς η αριστοκράτισσα Έλδα απορρίπτει τελικά τον γιο του σταφιδά, λόγω της αγεφύρωτης κοινωνικής διαφοράς τους. Τότε στην ψυχή του πληγωμένου ποπολάρου θα ξυπνήσει όλο το μίσος της τάξης του και ως γνήσιος επαναστάτης δεν θα υποταχθεί σε προλήψεις, προσβολές και καπρίτσια… Ένα διήγημα αποκαλυπτικό των ταξικών διχασμών της επτανησιακής κοινωνίας του 19ου αιώνα και του χάσματος ανάμεσα στους αριστοκράτες και τους ποπολάρους. Περιλαμβάνονται, επίσης, τα διηγήματα: Μανταλένα, Οι ερωτευμένοι, Νανότα, Το ζακυθινό μαντίλι, Η κούκλα της νύφης, Ερμίνα, το πουλημένο κορμί, Η Φανερωμένη, Ο τύπος και η ουσία και Η Σκουφάτη.

Θεατρικά έργα. Η πρώτη γνωστή δραματική απόπειρα του Ξενόπουλου έλαβε χώρα το 1895 με τηνκωμωδία "Ο Ψυχοπατέρας". Το έργο παραστάθηκε από τον θίασο του Νικόλαου Λεκατσά. Ο ίδιος θίασος παρουσίασε λίγο αργότερα και το δράμα "Ο τρίτος" . Τα δύο πρωτόλεια ακολούθησεμια πληθώρα άλλων δραμάτων και κωμωδιών (περίπου 40 δημοσιευμένα και αδημοσίευτα). Αρκετά από αυτά ήταν διασκευές είτε δικών του μυθιστορημάτων και διηγημάτων είτεθεατρικών έργων ξένων συγγραφέων. Σημαντικότερα δράματά του είναι "Το μυστικό της κοντέσσας Βαλέραινας" (1904), "Φωτεινή Σάντρη" (1908-9), κ.άλ. [" Ο τρίτος " Ο Άλκης Ροδιάς, ένας τριανταπεντάρης αρχιτέκτονας, είναι παντρεμένος με την εικοσιπεντάχρονη Κάκια. Ο σύζυγος είναι συμβατικός και εκείνη ωραία και κομψή. Στη ζωή της μπαίνει ο Κρίτων Φωκάς, ένας νέος πλούσιος άεργος και εύμορφος. Ο σύζυγος πληροφορείται τον δεσμό της γυναίκας του και τελικά συνειδητοποιώντας πως δεν είναι ο ίδιος παρά μόνο ένας τρίτος μέσα σε αυτή τη σχέση που τείνει να εδραιωθεί μεταξύ της γυναίκας του και του εραστή της, επιλέγει να αυτοκτονήσει.]

Υπάρχουν, άραγε, στον κόσμο δυο ράτσες ξεχωριστές; Αυτοί που γεννιούνται για να είναι πλούσιοι κι αυτοί που είναι προορισμένοι να παραμείνουν για πάντα φτωχοί; Ο Γρηγόριος Ξενόπουλος μας διηγείται μια ιστορία δύο καλών φίλων από τη Ζάκυνθο, που μεγαλώνουν μαζί στο νησί τους κι έπειτα σπουδάζουν στην Αθήνα, ακολουθώντας, όμως, ο καθένας διαφορετική πορεία. Από τη μία, Ο Πώπος Δαγάτορας, μοναχοπαίδι ευκατάστατης οικογένειας ξυλεμπόρων, σπουδάζει για να ακολουθήσει πανεπιστημιακή σταδιοδρομία. Από την άλλη, ο Αντώνης Ρουκάλης, παιδί ξεπεσμένης αριστοκρατικής οικογένειας, που στο τέλος καταφέρνει να ανελιχθεί και πάλι κοινωνικά. Δύο νέοι, μαζί από παιδιά, γείτονες, συμμαθητές, που, από ένα σημείο και μετά, οι δρόμοι τους χωρίζουν. Παραμένουν φίλοι, αλλά ανάμεσά τους ορθώνεται ένα τείχος, δημιουργείται ένα αγεφύρωτο χάσμα. Φαίνεται πως, τελικά, οι αξίες του ενός είναι εκ διαμέτρου αντίθετες με τις αξίες του άλλου: από τη μία η κοινωνική καταξίωση και η επιτυχία, αποτέλεσμα προσοδοφόρου δραστηριότητας, και από την άλλη η κοινωνική «αποτυχία», αποτέλεσμα οικονομικής καταστροφής. Δύο παράλληλες ιστορίες ζωής που γεννούν ερωτήσεις, τις απαντήσεις των οποίων οι ήρωες δε σταματούν να αναζητούν. Το έργο ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΚΑΙ ΦΤΩΧΟΙ, μαζί με τα μυθιστορήματα ΤΙΜΙΟΙ ΚΑΙ ΑΤΙΜΟΙ και ΤΥΧΕΡΟΙ ΚΑΙ ΑΤΥΧΟΙ εντάσσονται στην «κοινωνική τριλογία» και θεωρούνται από τα σημαντικότερα έργα του Γρηγορίου Ξενόπουλου. (Από τον εκδότη) «Μη γελασθη κανείς από τους αναγνώστας μας να πη: «Είνε μυθιστόρημα. Εγώ δεν διαβάζω μυθιστορήματα. Δεν θα το διαβάσω». ΟΙ ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΚΑΙ ΦΤΩΧΟΙ είνε μια πρωτοτυπωτάτη κοινωνική μελέτη, που κάθε άνθρωπος μορφωμένος, ενδιαφερόμενος για κοινωνικά ζητήματα, θα σκεφθή πολλά αν την διάβαση. Αλλά μη γελασθή και κανείς να πη: «Είνε κοινωνική μελέτη. Εγώ θέλω μυθιστόρημα να διασκεδάσω. Δεν θα το διαβάσω». Οι ΠΛΟΥΣΙΟΙ ΚΑΙ ΦΤΩΧΟΙ είνε τέλειο μυθιστόρημα, από τα τερπνότερα, τα διασκεδαστικότερα και τα συγκινητικώτερα, που εδιαβάσατε ποτέ.»

Την είδα ψηλά, στη μικρή καμαρούλα της σοφίτας, που της θύμιζε τα ευτυχισμένα παιδικά της χρόνια, με την ανθισμένη ρεζεντά στο παράθυρο, στη στενή καμαρούλα που -ω ειρωνεία!- την είχαν κλείσει μεγάλη, ή ν' αρνηθεί την Αγάπη της ή να πεθάνει.