Théatre

[...] Από τις 9 προηγηθείσες μεταφράσεις η παρούσα τόλμησε να κρατήσει τον ίδιο ακριβώς αριθμό στίχων με το πρωτότυπο. Στην έκδοση που ακολουθεί αντιστοιχίζοντας στίχο προς στίχο, λίγες μόνο φορές, για λόγους νοηματικής ομαλότητας, έγιναν κάποιες αναστροφές στίχων, ιδιαίτερα στα λυρικά μέρη. [...] Μια μετάφραση ισχύει όσο προκαλεί προβληματισμούς σε σκηνοθέτες, μουσουργούς, σκηνογράφους και ηθοποιούς, όσο δηλαδή είναι δραστικό κείμενο. Η ανά χείρας μετάφραση φιλοδόξησε να προτείνει ένα διαφορετικό μεταφραστικό ήθος. Κατά πόσον το πέτυχε θα το δείξει ο χρόνος και η αντοχή της σε σκηνικές αναγνώσεις. Η ανάγνωση ενός δράματος είναι δυνάμει παράσταση. Μόνο αν έχει θεατρική πνοή, θα αντέξει και στην απλή ανάγνωση.

Η προσωπικότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου αποτυπώνεται ζωηρή και ανάγλυφη από την πένα ενός απαράμιλλου δραματουργού, λαμπρού εκπροσώπου του χρυσού γαλλικού αιώνα, τον Ρακίνα, που με πρότυπα τον Σοφοκλή και τον Ευριπίδη έφερε την αναβίωση της αρχαίας τραγωδίας στην υψηλότερη μορφή της. Η παρούσα μετάφραση, με πλούσια εικονογράφηση και σχόλια και σε έμμετρη ομοιοκατάληκτη μορφή, κατά μίμηση του πρωτοτύπου, η οποία δεν έχει προηγούμενο στην Ελλάδα ή αλλού, προσεγγίζει τη λεπτότητα, το άρωμα και την ομορφιά του εκλεκτότερου, παγκοσμίως, θεατρικού έργου με θέμα τον κορυφαίο Ηγέτη και δικαιούται μια θέση σε κάθε βιβλιοθήκη. Η περηφάνια ήρωα | στην κεφαλή εκείνη, του βλέμματός του η φωτιά, | η γενναιοφροσύνη, το δείχνουν: είν' ο Αλέξανδρος! | Κι η φυσιογνωμία κι αυτή του μεγαλείου του | άψευστη μαρτυρία. Με ηγετικό παράστημα | τα πλάνα του χαράσσει. Ματιά και χέρι κραταιό | τους πάντες υποτάσσει. Από τη μάχη έβγαινε. | Στη λάμψη του μεθούσα. Άστραφτε μες στα μάτια του | η Νίκη εθαρρούσα. (Σκηνή ΙΙΙ.3)

O Άδμητος λαμβάνει εξ ουρανού ένα μήνυμα, στο οποίο του τίθεται το δίλημμα να θανατωθεί εκείνος ή η γυναίκα του. Ο πανικόβλητος βασιλιάς των Φερών, άγαμος ων, διοργανώνει ακρόαση, κατά την οποία παρελαύνουν αθρόως τα κορίτσια της πόλης, ελπίζοντας να γίνουν βασίλισσες και αγνοώντας ότι η περιπόθητη στέψη τους οδηγεί κατευθείαν στον τάφο. Το τυχερό θύμα είναι η Άλκηστις. Αθώα, ευτυχισμένη και ερωτευμένη, αγνοεί τί την περιμένει, ενώ ο αδίστακτος Άδμητος προετοιμάζει επιδέξια και επιμελέστατα τον θάνατό της. Από ένα απροσδόκητο παιχνίδι της τύχης, η Άλκηστις μαθαίνει την αλήθεια. Ο έρωτάς της συντρίβεται ακριβώς τη στιγμή που αφυπνίζεται ο έρωτας του Άδμητου, ο οποίος στο μεταξύ έχει κατακτηθεί από τις αρετές και τις χάρες της νεαρής βασίλισσας. Η παρεξήγηση των παρεξηγήσεων. Η εκπλήρωση ενός μεγάλου έρωτα ματαιώνεται. Ματαιώνεται στη ζωή και πραγματοποιείται θεατρικά. Ένα οδυνηρό αλλά και κωμικό παιχνίδι του θεάτρου, του οποίου πηγή έμπνευσης ήταν η αινιγματική "Άλκηστις" του Ευριπίδη. Ανδρέας Στάικος

Το μελέτημα διερευνά τη δημιουργία της αμερικανικής δραματουργίας μέσα από τους τρεις μείζονες εκπροσώπους της, τον Eugene O’Neill, τον Tennessee Williams και τον Arthur Miller, συσχετίζοντας τα έργα τους με την κατάρρευση των εθνικών μύθων και, κυρίως, αυτόν του american dream. Ταυτόχρονα, διερευνά την πορεία πρόσληψης των τριών δραματουργών στην Ελλάδα, αφού από το 1931 που πρωτοπαρουσιάζεται το έργο Πόθοι κάτω από τις λεύκες του O’Neill, μέχρι το 1965 που παρουσιάζεται το Ταξίδι μακριάς μέρας μέσα στη νύχτα και πάλι του O’Neill, το ελληνικό κοινό έρχεται σε επαφή με τα σημαντικότερα έργα των τριών συγγραφέων, ενώ η πρόσληψή τους μεταβαίνει εκπληκτικά γρήγορα, από την πρώτη γνωριμία, στην καθιέρωση. Η πρόσληψη των τριών δραματουργών εντάσσεται μέσα σε ένα ευρύτερο κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, το οποίο καθορίζεται από τις εκάστοτε πολιτικές και οικονομικές εξαρτήσεις της Ελλάδας από την Αμερική και τη γενικότερη εισβολή του αμερικανικού στοιχείου στην ελληνική καθημερινότητα, ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του 1940 και του 1950. Πιο συγκεκριμένα, το μελέτημα επιχειρεί να φωτίσει τις διόδους εισδοχής του αμερικανικού θεάτρου στη χώρα, να ανακαλύψει τα πρόσωπα ­κλειδιά, και να το ερμηνεύσει σε σχέση με την πορεία πρόσληψής του σε Αμερική και Ευρώπη, αναδεικνύοντάς το σε σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του σύγχρονου θεάτρου στην Ελλάδα.

Ο "Άμλετ" είναι το έργο που κατεξοχήν κατοικείται από ίσκιους αγνοουμένων, είτε το έγραψε ο Σαίξπηρ για να περιθάλψει κάποιον δικό του ακριβό και ανομολόγητο αγνοούμενο είτε όχι. Μολαταύτα, όσο κι αν βλέπουμε στον Άμλετ ένα έργο πένθους από τα πιο συγκινητικά και πιο ανήσυχα στη λογοτεχνία, δεν θα καταφέρουμε ποτέ να διεισδύσουμε "στην καρδιά του μυστηρίου" του Σαίξπηρ. Δεν χρειάζεται, άλλωστε. Το φάσμα των συναισθημάτων μας για όλα όσα είναι για μας βαθύτερα από το δάκρυ θα εμπλουτίζεται πάντα από αυτή τη βαθιά δομημένη αδιαφάνεια του σαιξπηρικού ήρωα. Εκείνος θα κερδίζει τη δυσκολότερη μάχη της έκφρασης και θα πεθαίνει τον δυσκολότερο θάνατο. "Τ' άλλα είναι σιωπή". Το δικαίωμά μας σ' αυτή τη σιωπή, τη σιωπή μιας βαθύτερης κατανόησης του εαυτού μας και του άλλου, το κατέκτησε για λογαριασμό όλων μας ο Άμλετ.

Ποια έκδοση του πρωτοτύπου να είχε μπροστά του ο Κοσμάς Πολίτης, όταν μετέφραζε τον Άμλετ; Και ποιες ήταν οι μεταφράσεις που είχαν ήδη γίνει στην ελληνική γλώσσα και θα μπορούσε να τις συμβουλευθεί; Ως προς το πρώτο από τα δύο αυτά ερωτήματα, βρισκόμαστε περίπου στην ίδια θέση με τον Γ. Π. Σαββίδη, όταν, κατά την επιμέλεια της έκδοσης της μετάφρασης του Άμλετ από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, άφηνε το ίδιο ερώτημα αναπάντητο· κάποιες φορές, μάλιστα, κατά την παρούσα έρευνα, οδηγηθήκαμε στην υπόθεση ότι Κοσμάς Πολίτης και Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ανεξάρτητα από την χρονική απόσταση που τους χώριζε, χρησιμοποίησαν το ίδιο (ανεξακρίβωτο) πρωτότυπο - μία έκδοση του πρωτοτύπου, εν πάση περιπτώσει, η οποία ακολουθούσε (πιθανότατα), όπως συνηθιζόταν, εξάλλου, αρχικά, το κείμενο του πρώτου Folio (F), δηλαδή, της πρώτης έκδοσης των Απάντων (1623) του Σαίξπηρ και όχι το κείμενο του δεύτερου Quarto (Κουάρτο), το Q2 (1604,1605), το οποίο, ύστερα από την μνημειώδη μελέτη του Dover Wilson (1930/ επανέκδοση Cambridge, 1969), καθιερώθηκε ως το αυθεντικότερο. Επιπλέον, ο Κοσμάς Πολίτης είχε, παράλληλα, στην διάθεσή του μία επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις. Πιο συγκεκριμένα, και ενώ δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς είχε ολοκληρώσει την δική του μετάφραση (πιθανότατα πολύ πριν την παραδώσει, το 1971, στην Μαριέττα Ριάλδη - αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να έγιναν διορθώσεις και συμπληρώσεις στο ήδη έτοιμο κείμενο, με την προοπτική της δημοσιοποίησής του, εν προκειμένω, στα μέλη του θιάσου), οι μεταφράσεις του Άμλετ στην ελληνική γλώσσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, συμπεριλαμβανομένων των επανεκδόσεών τους, ήταν αρκετές και ανήκαν κατά σειράν στους: Ιωάννη Περβάνογλου, Δημήτριο Βικέλα, Ιάκωβο Πολυλά, Μιχάλη Δαμιράλη, Δημήτρη Κοτοπούλη (χειρόγραφη), Άγγελο Βλάχο, Δ. Κανδηλιώτη (χειρόγραφη), Κωνσταντίνο Θεοτόκη (χειρόγραφη), Άγγελο Σεφεριάδη (χειρόγραφη), Βασίλη Ρώτα, Β. Λιάσκα (πεζόμορφη διασκευή) και Εμμανουήλ Βικέτο. Βεβαίως, τις χειρόγραφες εργασίες δεν θα μπορούσε να τις έχει υπ' όψιν του ο Κοσμάς Πολίτης, ούτε και είναι υποχρεωτικό να γνώριζε όλες τις μέχρι τότε εκδοθείσες μεταφράσεις.
Οι λόγοι για τους οποίους προχωρήσαμε στην παρούσα έκδοση είναι, κατ' αρχάς, δύο ειδών. Πρώτον, λόγοι θεατρικού ενδιαφέροντος, με την έννοια ότι θα άξιζε να δημοσιευθεί το κείμενο μιας παράστασης, η οποία, μάλιστα, ανέβηκε στην διάρκεια της Απριλιανής Δικτατορίας και, επιπλέον, σημείωσε επιτυχία. Δεύτερον, λόγοι φιλολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, καθώς η ανά χείρας μετάφραση έγινε από τον ποιητικότερο, κατά την άποψη έγκυρων κριτικών, πεζογράφο της διάσημης Γενιάς του '30, τον Κοσμά Πολίτη - ο αναγνώστης, μάλιστα, θα έχει στην διάθεσή του μεγαλύτερο μέρος του μεταφρασμένου κειμένου από εκείνο που «παίχτηκε», τελικά, στην παράσταση του Πειραματικού Θεάτρου, αν και το πλήρες κείμενο έχει, μάλλον, οριστικά χαθεί. Ως τρίτο λόγο θα μπορούσαμε να προβάλουμε, με κάθε επιφύλαξη, την ευκαιρία, η οποία, στην πραγματικότητα, προέκυψε κατά την διάρκεια της επιμέλειας του κειμένου (άρα είναι περισσότερο αιτιατό παρά αιτία), να συγκρίνουμε/αντιπαραβάλουμε (όχι συστηματικά, βεβαίως, αλλά πολύ συνοπτικά και, οπωσδήποτε, σε πολύ λίγα, επιλεγμένα, σημεία) αρκετές από τις μεταφράσεις του Άμλετ που έχουν κυκλοφορήσει στην ελληνική γλώσσα, τόσο μεταξύ τους όσο και με το πρωτότυπο - είναι, δε, αξιοπρόσεκτο το ότι ορισμένα προβληματικά σημεία δεν έχουν ελκύσει ακόμη το ενδιαφέρον που θα τους άξιζε.

Ο Κώστας, ασθενής στα τελευταία του, έχει καταστρώσει σχέδιο με την αδήλωτη αποκλειστική του νοσοκόμα, Γκαϊανέ, για να τον επισκέπτεται κρυφά στο νοσοκομείο και να του κρατάει συντροφιά. Την τελευταία του νύχτα, μαζί με την Γκαϊανέ, θα ανακαλύψουν μιαν άλλη τους υπόσταση, μαγική και απελευθερωτική. Θα τακτοποιήσουν λογαριασμούς με τη ζωή και τον θάνατο και θα λάβουν μέρος σε ένα ονειρικό πάρτι εξόδου.

Την τελευταία του νύχτα, μαζί με την Γκαϊανέ, θα ανακαλύψουν μιαν άλλη τους υπόσταση, μαγική και απελευθερωτική.

Θα τακτοποιήσουν λογαριασμούς με τη ζωή και τον θάνατο και θα λάβουν μέρος σε ένα ονειρικό πάρτι εξόδου.

Από όλα τα θεατρικά έργα του μεγάλου Ελβετού συγγραφέα Μαξ Φρις (1911-1991) η "Ανδόρρα" θεωρείται το αριστούργημά του. Έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχει παιχτεί σε όλο τον κόσμο με τεράστια επιτυχία. Στην Ελλάδα το έργο ανέβηκε μόνο μία φορά το 1962 από το Θέατρο Τέχνης. Ο Κάρολος Κουν έπαιξε το ρόλο του πατέρα. Ο Μαξ Φρις έγραψε την "Ανδόρρα" όταν ήταν πενήντα ετών, και ασχολείται σ' αυτό το έργο με ένα θέμα που επανέρχεται συχνά στα βιβλία του. Ο νεαρός Αντρί, από τον οποίο όλος ο κόσμος περιμένει να ζει και να συμπεριφέρεται σαν Εβραίος μια και ο πατέρας του διέδωσε αυτό το ψέμα για να καλύψει μια παράνομη ερωτική του σχέση, αποφασίζει πως δεν του μένει άλλη λύση: πρέπει να δεχτεί ότι είναι Εβραίος, αν και είναι Ανδορρανός όπως και οι συμπολίτες του. Το είδωλο που κατασκεύασαν οι άλλοι γι' αυτόν, τον έχει μεταμορφώσει. Η παραβολή είναι ολοφάνερη. Οι κάτοικοι της Ανδόρρας δεν σκοτώνουν τους "Εβραίους" τους, απλώς τους μεταμορφώνουν σε Εβραίους σε έναν κόσμο και σε μια εποχή, όπου η ιδιότητα του Εβραίου συνδυάζεται με βέβαιη καταδίκη σε θάνατο. Ο Εβραίος είναι εδώ η συμβολική παράσταση όλων εκείνων στους οποίους η κοινωνία θέτει τη σφραγίδα που θα τους μετατρέψει σε παρίες.