Οικονομία

Το κεντρικό ερώτημα, όταν συζητάμε για το μέλλον αυτής της χώρας, είναι το πρόβλημα της οικονομικής ανάπτυξης: τι δρόμο πρέπει να ακολουθήσουμε, τι να κάνουμε και τι να αποφύγουμε. Tούτα τα ερωτήματα μας απασχολούν συστηματικά σε αυτόν τον συλλογικό τόμο. Οι συγγραφείς του τόμου προσεγγίζουν το «ελληνικό αναπτυξιακό ζήτημα» μέσα από τα δομικά χαρακτηριστικά της ελληνικής οικονομίας και τη θέση της στον διεθνή καταμερισμό εργασίας. Η ισχνή παραγωγική και εξαγωγική βάση της οικονομίας, το μεγάλο ειδικό βάρος του τουρισμού, των κατασκευών και των υπηρεσιών, η δομή της απασχόλησης, η μετανάστευση εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (brain drain), το μόνιμο επενδυτικό κενό και το μόνιμο πρόβλημα του ισοζυγίου πληρωμών αναλύονται διεξοδικά. Στο βιβλίο αυτό αποτυπώνονται οι έρευνες, οι σκέψεις και οι προτάσεις μιας νέας γενιάς οικονομολόγων και κοινωνικών επιστημόνων με διεθνή πανεπιστημιακή αλλά και κυβερνητική εμπειρία. Η ανάπτυξη δεν θεωρείται αποκλειστικά οικονομικό μέγεθος, αλλά ενσωματώνει και περιβαλλοντικές, κοινωνικές και πολιτισμικές διαστάσεις. Το βιβλίο είναι επίκαιρο γιατί τοποθετείται στο αναπτυξιακό δίλημμα που συνήθως τίθεται την επαύριο μιας μεγάλης κρίσης, υποστηρίζοντας ότι η ανασυγκρότηση της οικονομίας δεν πρέπει να στοχεύει απλώς στην αύξηση των οικονομικών μεγεθών, αλλά σε δομικές αλλαγές, προκειμένου η οικονομία να ακολουθήσει μια διαφορετική αναπτυξιακή τροχιά, ένα διαφορετικό αναπτυξιακό υπόδειγμα. Οι συγγραφείς του τόμου: Απόστολος Βέτσικας, Γιώργος Ιωαννίδης, Δημήτρης Καλλιώρας, Θανάσης Καλογερέσης, Μαρία Καραμεσίνη, Παναγιώτης Κορκολής, Φραγκίσκος Κουτεντάκης, Παντελής Χ. Κωστής, Λόης Λαμπριανίδης, Αντώνης Λιάκος, Βλάσης Μισσός, Ζαχαρίας Μπραγουδάκης, Μιχάλης Νικολακάκης, Κώστας Πασσάς, Νίκος Ροδουσάκης, Αλέξανδρος Σελίμης, Δημήτρης Σιδέρης, Γιώργος Σταθάκης, Γιώργος Σταμπουλής, Ευγενία Φωτονιάτα

Η παρατεταμένη εφαρμογή αυστηρότατων μέτρων λιτότητας στην Ελλάδα και άλλα κράτη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στο πλαίσιο μνημονιακών συμβάσεων, έχει οδηγήσει σε βαθύτατη ύφεση, εκτοξεύοντας την ανεργία σε πρωτόγνωρα ύψη, και σε άκριτες περικοπές κοινωνικών δαπανών, που υπονομεύουν την άσκηση θεμελιωδών δικαιωμάτων κι έχουν προκαλέσει ανθρωπιστική κρίση. Η παρούσα λεπτομερέστατη γνωμοδότηση του Γερμανού νομικού και καθηγητή του Πανεπιστημίου της Βρέμης, Andreas Fischer-Lescano, εντοπίζει κραυγαλέες ασυμβατότητες αυτών των πολιτικών λιτότητας με πολλαπλούς κανόνες Συμφώνων του ευρωπαϊκού και του διεθνούς δικαίου. Η εργασία αυτή, που έχει εγγενή χρηστική αξία για κυβερνήσεις με βούληση να αξιοποιήσουν τα πορίσματά της προσφεύγοντας σε ευρωπαϊκά και διεθνή δικαστήρια, επισημαίνει επίσης επικίνδυνες τάσεις για εφαρμογή προγραμμάτων που εκπορεύονται μεν από θεσμικά όργανα της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα), αλλά κείνται εκτός ευρωπαϊκού πλαισίου

Οι ανισότητες ήρθαν στο προσκήνιο ως πολιτικό ζήτημα πρώτου μεγέθους κατά τη διάρκεια της πρόσφατης παγκόσμιας οικονομικής κρίσης. Το διεθνές κίνημα Occupy, τα Panama και Paradise Papers, η επικράτηση του Τραμπ στις ΗΠΑ, η ψήφος του αγγλικού λαού υπέρ του Brexit, η κρίση της ευρωζώνης, η απόκλιση της περιφέρειας της Ε.Ε. και η περιθωριοποίηση εκτεταμένων κοινωνικών στρωμάτων με τις πολιτικές λιτότητας, η άνοδος του ευρωσκεπτικισμού και της εθνικιστικής δεξιάς και ακροδεξιάς, σήμαναν συναγερμό.
Οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες είναι ενδογενείς στις καπιταλιστικές κοινωνίες, αλλά οι μεγάλες επαναστάσεις, τα κινήματα του 19ου και 20ού αιώνα για την κοινωνική απελευθέρωση, και οι αγώνες των λαών για κοινωνική δικαιοσύνη τις περιόρισαν σημαντικά. Η έκρηξή τους την τελευταία πεντηκονταετία οφείλεται στην παγκόσμια επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού, στην αναδιανομή του εισοδήματος και του πλούτου υπέρ του κεφαλαίου και των πλουσιότερων τάξεων, καθώς και στην ανεξέλεγκτη λειτουργία του διεθνούς χρηματοπιστωτικού συστήματος και των φορολογικών παραδείσων.
Οι μεγάλες οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες της εποχής μας αποτελούν μεγάλη πρόκληση για τις προοδευτικές δυνάμεις της Ευρώπης. Η αντιμετώπισή τους -μαζί με το αίτημα του εκδημοκρατισμού- θα πρέπει να τεθεί στον πυρήνα ενός πολιτικού σχεδίου της ευρωπαϊκής Αριστεράς που θα απαντά στο μείζον κοινωνικό ζήτημα της παρούσας συγκυρίας, πώς δηλαδή οι τάξεις και τα κοινωνικά στρώματα που έχουν πληγεί σε όλη την Ευρώπη από την οικονομική κρίση και την παγκοσμιοποίηση, και έχουν εξωθηθεί ή εγκαταλειφθεί στο περιθώριο, θα μπορέσουν να ενσωματωθούν ξανά μέσα σε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο και ένα σχέδιο ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης που, αφενός, θα ανοίγουν προοπτικές βελτίωσης της ποιότητας ζωής τους και, αφετέρου, θα κατοχυρώνουν ίσα δικαιώματα συμμετοχής στον παραγόμενο πλούτο, εντός ενός πλαισίου δίκαιης ανάπτυξης και δημοκρατικής εκπροσώπησης.

Συγγραφείς:
Έφη Αχτσιόγλου, Μιχάλης Βακαλούλης, Πάολα Βίλα, Άννα Βουγιούκα, Διονύσης Ν. Γράβαρης, Γιάννης Δραγασάκης, Μαρία Καραμεσίνη, Σκα Κέλερ, Αριστέα Κουκιαδάκη, Κωνσταντίνα Κούνεβα, Τζέρεμι Λίμαν, Ελεονόρα Ματεάτσι, Θεόδωρος M. Μητράκος, Βάλτερ Μπάιερ, Γκαμπριέλα Μπερλόφα, Ραφαέλ Μουνιόζ ντε Μπουστίγιο, Γκέρχαρντ Μπος, Δημήτρης Παπαδημούλης, Νίκος Παΐζης, Χρίστος Παπαθεοδώρου, Δημήτρης Παρσάνογλου, Βέρνερ Ράζα, Τζιλ Ρούμπερι, Βίμερ Σάλβερντα, Αλίνα Σάντορ, Άννα-Μαρία Σιμονάτσι, Ευκλείδης Τσακαλώτος, Γκάμπι Τσίμερ, Αλέξης Τσίπρας, Θεανώ Φωτίου.

Τι θα κάνουμε, αλήθεια, με την ανεργία; Ακόμη κι όταν οι οικονομικές συνθήκες είναι ιδεώδεις, όταν όλα μοιάζουν να δουλεύουν ρολόι, πάρα πολλοί άνθρωποι -κυρίως νέοι- βρίσκονται, παρά τη θέλησή τους, χωρίς δουλειά. Όμως η κοινωνία μας γερνά. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι βγαίνουν στη σύνταξη κι αφήνουν πίσω τους κενές θέσεις εργασίας. Άραγε, να περιμένουμε υπομονετικά και λίγο λίγο η ανεργία θα εκλείψει; Ή αντίθετα, με την αλματώδη πρόοδο της τεχνολογίας, θα καταλήξουμε να ζούμε σε κοινωνίες όπου ελάχιστοι δουλεύουν, κι οι πιο πολλοί φυτοζωούν; Τελικά, μήπως φταίνε οι ξένοι, που έρχονται και μας παίρνουν τις δουλειές; Στο βιβλίο αυτό, ο Πιερ Καΰκ και ο Αντρέ Ζυλμπερμπέργκ θέτουν δύο κυρίως ερωτήματα: Τι δημιουργεί την ανεργία; Και, πώς μπορούμε να την περιορίσουμε; Οι απαντήσεις τους είναι σαφείς: Την ανεργία τη γεννά η ίδια η οικονομική ανάπτυξη. Θέσεις εργασίας εξαφανίζονται γιατί έτσι θα δημιουργηθούν άλλες, πιο παραγωγικές. Κι αυτό συμβαίνει σε κάθε ζωντανή οικονομία. Η ανεργία δεν αντιμετωπίζεται ούτε μειώνοντας τους κατώτερους μισθούς ούτε μοιράζοντας ψηφοθηρικά επιδόματα. Χρειάζεται ένα πλέγμα έξυπνων και αποτελεσματικών παρεμβάσεων. Το βιβλίο έχει τιμηθεί με διάφορα βραβεία, μεταξύ των οποίων και το Ευρωπαϊκό Βραβείο Οικονομικού Βιβλίου.

Μπορεί να ακούγεται παράλογο να καταβάλλεται εισόδημα σε όλους τους ανθρώπους, είτε εργάζονται είτε όχι, είτε αναζητούν δουλειά είτε όχι. Κι όμως, η ιδέα να παρέχεται ένα βασικό, άνευ όρων εισόδημα σε κάθε άνθρωπο, πλούσιο ή φτωχό, ενεργό ή μη, έχει υποστηριχθεί από σπουδαίους στοχαστές όπως ο Τόμας Πέιν, ο Τζον Στιούαρτ Μιλ και ο Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ. Για πολύ καιρό η ιδέα περνούσε σχεδόν απαρατήρητη, και κανείς δεν την έπαιρνε στα σοβαρά. Σήμερα όμως, καθώς το παραδοσιακό κράτος πρόνοιας λυγίζει από την πίεση, έχει αναδειχθεί παγκοσμίως σε μία από τις πιο πολυσυζητημένες προτάσεις κοινωνικής πολιτικής. Οι Philippe Van Parijs και Yannick Vanderborght παρουσιάζουν την πιο συστηματική υπεράσπιση αυτής της ριζοσπαστικής ιδέας που έχει διατυπωθεί μέχρι σήμερα, υποστηρίζοντας ότι αποτελεί την πιο ρεαλιστική ελπίδα μας να αντιμετωπίσουμε την οικονομική ανασφάλεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό στον 21ο αιώνα.

 

Οι συγγραφείς συνδυάζουν με μαεστρία τη φιλοσοφία, την πολιτική και τα οικονομικά, αντιπαραβάλλοντας την ιδέα του βασικού εισοδήματος με παλαιότερες και σύγχρονες ανταγωνιστικές ιδέες για την προστασία των ανθρώπων από τη φτώχεια και την ανεργία. Εξιστορούν την πορεία της, απαντούν στις οικονομικές και ηθικές ενστάσεις που έχουν διατυπωθεί εναντίον της –όπως η υποτιθέμενη τάση του βασικού εισοδήματος να ακυρώνει τα κίνητρα και να ενθαρρύνει τους «λαθρεπιβάτες»– και εξηγούν πώς μια τόσο φαινομενικά παράλογη ιδέα μπορεί να είναι και οικονομικά βιώσιμη και πολιτικά εφικτή. Εξετάζουν, τέλος, τη σημασία του βασικού εισοδήματος στο πλαίσιο μιας όλο και πιο παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.

 

Σε μια εποχή αυξανόμενων ανισοτήτων και πολιτικών διαιρέσεων, με τις παραδοσιακές απαντήσεις σε χρονίζοντα κοινωνικά προβλήματα να μην εμπνέουν πλέον εμπιστοσύνη, το Βασικό εισόδημα για όλους μάς δίνει νέους λόγους να ελπίζουμε ότι μπορούμε ακόμα να πετύχουμε τον στόχο μιας ελεύθερης κοινωνίας και μιας συνετής οικονομίας.

Η επιτακτική ανάγκη ενεργοποίησης της παγκόσμιας κοινότητας για τη βιώσιμη ανάπτυξη (κράτη, κυβερνήσεις, κοινωνία πολιτών), απαιτεί μετρήσιμους δείκτες, επιχειρησιακά εργαλεία και οικονομικά υποδείγμα­τα αποτίμησης του περιβαλλοντικών επιβαρύνσεων και των αντίστοιχων πολιτικών, ώστε να μην παραμείνουν οι διεθνείς πολιτικές και ειδικότερα η Agenda 2030 και οι 17 Στόχοι του ΟΗΕ, για μια ακόμη φορά ένα ευχολόγιο. Σε αυτό συνίσταται και η συμβολή του παρόντος βιβλίου: στη διασύν­δεση των μεθόδων οικονομικής αποτίμησης με την παρακολούθηση, τον έλεγχο και την αξιολόγηση της εφαρμογής των 17 Στόχων του ΟΗΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Το κεντρικό ζήτημα της παρούσας επιστημονικής συμβολής επικεντρώ­νεται στην σχέση οικονομίας και περιβάλλοντος και ειδικά στα εργαλεία οικονομικής αξιολόγησης. Συγκεκριμένα, στο πρώτο μέρος του βιβλίου δίνεται έμφαση στην δι­εξοδική ανάλυση των θεωριών, εργαλείων και υποδειγμάτων που χρησι­μοποιεί η οικονομική επιστήμη για να ερμηνεύσει το περιβάλλον και τις επιπτώσεις της οικονομικής δραστηριότητας σε αυτό. Στο δεύτερο μέρος του βιβλίου αναλύονται επιλεγμένες διεθνείς πο­λιτικές για το περιβάλλον και την κλιματική κρίση, που οδήγησαν στην Agenda 2030 και στους 17 Στόχους του ΟΗΕ για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και αποτελούν κορυφαία προτεραιότητα για όλο τον πλανήτη.

Η Γεω-επιχειρηματικότητα είναι μια νέα έννοια στη διεθνή πολιτική. Περιγράφει την ικανότητα ξεχωριστών ανθρώπων να καινοτομούν, συνδυάζοντας την οικονομική ισχύ με την κυριαρχία Μεγάλων Ιδεών στην παγκόσμια σκηνή. Ως έννοια έρχεται να συμπληρώσει τις παλαιότερες της γεωπολιτικής και της γεωοικονομίας στη γεω-στρατηγική ανάλυση. Ως φαινόμενο έχει βαθιές ρίζες στην ιστορία. Οι γεω -επιχειρηματίες εμφανίζονταν σε κομβικές στιγμές και άλλαζαν τη ροή των πραγμάτων. Έτσι και σήμερα, οι γεω-επιχειρηματίες έρχονται με μια επαναστατική ατζέντα στην οποία, κράτη, αγορά και κοινωνίες δύσκολα θα προσαρμοστούν. Αθέατα οικοδομούν έναν νέο κόσμο ασύλληπτων προκλήσεων, που ξεπερνά τα γνωστά σημερινά όρια. Όλα και όλοι θα δοκιμαστούν σε νέους ανταγωνισμούς κυριαρχίας.
Το βιβλίο Γεω-επιχειρηματίες: Από τον Ιάσονα στον Έλον Μασκ φιλοδοξεί να αποτελέσει ένα εναλλακτικό οικοδόμημα σκέψης για το χθες, το σήμερα και το αύριο της παγκόσμιας πολιτικής, της οικονομίας και των συνθηκών ζωής που πιθανόν θα αντιμετωπίσουμε!

Η φτώχεια και οι ανισότητες δεν είναι φυσικό φαινόμενο. Σε αυτό το βιβλίο, σου εξηγούμε τι κρύβεται πίσω από τις σχέσεις των πλουσίων και των φτωχών, για να μπορέσεις να δεις τον κόσμο γύρω σου έτσι όπως είναι στην πραγματικότητα, να κρίνεις και να προσπαθήσεις να τον κάνεις καλύτερο μια μέρα.

Τι θα πει ισότητα στην εργασία και γιατί έχει σηµασία να εργάζονται οι γυναίκες; Η εργασία επηρεάζει µόνο τη δική τους ελευθερία και ανεξαρτησία ή ενδιαφέρει το σύνολο της οικονοµίας και της κοινωνίας; Είναι αυτό το θέµα τελειωµένο και εµείς στην Ελλάδα απλώς έχουµε καθυστερήσει; Ή µήπως απαιτείται ένα τρίτο µεγάλο κύµα αλλαγών για να σπάσει επιτέλους η γυάλινη οροφή; Το µικρό αυτό βιβλίο προσεγγίζει τα µεγάλα αυτά ερωτήµατα εναλλάσσοντας διεθνές και εθνικό σηµείο θέασης.

Η εθνική οικονομία είναι το θεμέλιο της ισχύος των κρατών και η υλική βάση επί της οποίας εδράζεται η εθνική άμυνα. Η Ελλάδα και η Τουρκία είναι καταδικασμένες από τη γεωγραφία να είναι ανταγωνιστικές δυνάμεις με συγκρουόμενα εθνικά συμφέροντα. Η γεωγραφία είναι αφενός μεν αμετάβλητη, αφετέρου δε αμείλικτη και αναπόδραστη σε ό,τι αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Παρά τις διακυμάνσεις και μεταπτώσεις που καταγράφονται στις πολυκύμαντες σχέσεις τους, τα δύο κράτη είναι, και θα παραμείνουν, στρατηγικοί ανταγωνιστές. Ο τουρκικός αναθεωρητισμός είναι δομική σταθερά του εξωτερικού περιβάλλοντος ασφάλειας και συνιστά στρατηγική απειλή για τον ελληνισμό. Η εξισορρόπηση της αναθεωρητικής Τουρκίας στηρίζεται και στην προβολή αξιόπιστης και επαρκούς στρατιωτικής ισχύος. Η παραγωγή στρατιωτικής ισχύος προϋποθέτει οικονομική ευρωστία και ανθηρή εθνική οικονομία από όπου αντλούνται οι οικονομικοί πόροι που επενδύονται στην εθνική άμυνα: «δαπάνη όπλα ωφελεί».
Οι στρατιωτικές δαπάνες είναι το ετήσιο ασφάλιστρο που καταβάλλει η Ελλάδα για να αντιμετωπίσει την απειλή της τουρκικής αναθεωρητικής στρατηγικής. Η χρηματοδότηση του δημοσίου αγαθού της εθνικής άμυνας εδράζεται στις οικονομικές δυνατότητες της Ελλάδας, οι οποίες συστηματικά υστερούν των επιδόσεων της τουρκικής οικονομίας. Η άνιση οικονομική μεγέθυνση που καταγράφεται επί δεκαετίες έχει δημιουργήσει και εν πολλοίς εδραιώσει μια μεγάλη διαφορά μεταξύ της ελληνικής και της τουρκικής οικονομίας. Προϊόντος του χρόνου, η διατήρηση της υφιστάμενης δυναμικής θα μετατρέψει τη διαφορά σε χάσμα. Η οικονομική δυνατότητα να χρηματοδοτείται η εθνική άμυνα δεν αφορά μόνο τον συσχετισμό ισχύος στον παρόντα χρόνο, αλλά καθορίζει και τους μελλοντικούς στρατιωτικούς συσχετισμούς. Σε μακροχρόνιο ορίζοντα, ο επιδεινούμενος οικονομικός συσχετισμός θα επηρεάσει καταλυτικά τους συσχετισμούς στρατιωτικής ισχύος και επιτάσσει σημαντικές αλλαγές και βαθιές τομές στην ελληνική αμυντική πολιτική ούτως ώστε, σταδιακά αλλά εγκαίρως, να προσαρμοστεί στα οικονομικά δεδομένα των επόμενων δεκαετιών. Η διαχρονικά υστερούσα σε επιδόσεις ελληνική οικονομία μπορεί δυνητικά να αναδειχθεί σε εθνική αχίλλειο πτέρνα με επαχθέστατες επιπτώσεις για τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα και κυριαρχικά δικαιώματα.