Αριστοτέλης

Η Αθηναίων Πολιτεία είναι η σπουδαιότερη πηγή που διαθέτουμε για την αρχαία δημοκρατία. Τα ιστορικά κεφάλαια του κειμένου περιγράφουν τη διαδρομή που οδήγησε την Αθήνα σε αυτό το επίτευγμα, ενώ το δεύτερο, συστηματικό του μέρος αφορά την καταγραφή των θεσμών της, δίνοντας στον σημερινό αναγνώστη μια αίσθηση της πρωτοποριακής οργάνωσης που χαρακτηρίζει τη δημόσια διοίκηση της πόλης κατά την κλασική εποχή. Πληροφορίες για την οργάνωση του πληθυσμού στους δήμους, για τη διαδικασία εκλογής των διαφόρων αξιωματούχων και για το περιεχόμενο των αρμοδιοτήτων τους, για τη σύσταση και τις συνεδριάσεις των λαϊκών δικαστηρίων, καθώς και για πολλά άλλα ζητήματα που ρυθμίζονταν με συγκεκριμένο τρόπο από την πολιτεία.
Όμως εξίσου σημαντική είναι η αξία του κειμένου για την κατανόηση της ερευνητικής μεθόδου του Αριστοτέλη. Η πραγματεία εντάσσεται στο φιλόδοξο πρόγραμμα της καταγραφής 158 πολιτευμάτων που συνέταξε ο ίδιος σε συνεργασία με τους μαθητές του (αποτελώντας και το μοναδικό εκτενές σωζόμενο δείγμα της), εφαρμόζοντας βασικές κατηγορίες της πολιτικής του σκέψης, όπως η θεωρία των πολιτευμάτων ή η σχέση του πολιτεύματος με την ταυτότητα του κυρίαρχου σώματος.
Η νεοελληνική μετάφραση του αρχαίου κειμένου, η εισαγωγή και η συνολική επιμέλεια του τόμου είναι της Χλόης Μπάλλα, επίκουρης καθηγήτριας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Ιδιαίτερα χρήσιμα για την παρακολούθηση του ιστορικού πλαίσιου είναι τα εισαγωγικά σχόλια που συνέταξε, ειδικά για την παρούσα έκδοση, ο Robert W. Wallace, καθηγητής κλασικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Northwestern των ΗΠΑ, ο οποίος υπογράφει και τον πρόλογο του βιβλίου.

Το βιβλίο Λάμβδα —το οποίο εκδίδεται εδώ κριτικά, εξηγείται και μεταφράζεται— αποτελεί την κορύφωση της πραγματείας Μετά τα φυσικά, αφού σε αυτό ο Αριστοτέλης μάς δίνει γνώση αναφορικά με τη θεϊκή πρώτη αρχή, από την οποία, όπως ο ίδιος λέει, εξαρτάται ο ουρανός και η φύση. Ύστερα από μια μακρά διερεύνηση για το πώς μπορούμε να οδηγηθούμε στην ανακάλυψη μιας αυθύπαρκτης αιώνιας και αμετάβλητης ουσίας, ο Αριστοτέλης μάς διδάσκει στο βιβλίο Λάμβδα ποιες και πόσες είναι αυτές οι θεϊκές ουσίες. Μας οδηγεί από τα ουράνια σώματα, τα οποία είναι υπεύθυνα για την εύρυθμη και ατελεύτητη γένεση των φθαρτών ουσιών, στις ψυχές τους, οι οποίες είναι υπεύθυνες για τις αιώνιες κινήσεις τους, και από τις ψυχές των ουράνιων ουσιών μας οδηγεί στις ακίνητες αιώνιες ουσίες, δηλαδή στις αυθύπαρκτες νοήσεις, η πρώτη από τις οποίες είναι το Αγαθό καθαυτό, η έσχατη τελική αιτία και η αρχή της αιτιακής κοσμικής αλυσίδας.

Η γέννηση της σύγχρονης επιστήμης στην εποχή της επιστημονικής επανάστασης, από τον 16ο μέχρι τον 18ο αιώνα, σήμανε τον θάνατο της φυσικής και της κοσμολογίας του Αριστοτέλη από τα Στάγειρα (384–322 π.Χ.). Οι αριστοτελικές αντιλήψεις είχαν κυριαρχήσει επί αιώνες στην ανθρώπινη σκέψη, και η εξοικείωση με αυτές αποτελεί προϋπόθεση για την κατανόηση των αρχών της σύγχρονης επιστήμης. Η παρούσα ανθολογία μεταφρασμένων και σχολιασμένων χωρίων από τις αριστοτελικές πραγματείες φυσικής και κοσμολογίας παρουσιάζει με τα λόγια του ίδιου του Αριστοτέλη το γενικό εννοιολογικό πλαίσιο της φυσικής του και τις απόψεις του για τη σύσταση και τη δομή του σύμπαντος, για τη φύση των ουράνιων σωμάτων και τις αιτίες των κινήσεών τους, καθώς και για τη σχέση του μακρόκοσμου με τον μικρόκοσμο. Η εκτενής εισαγωγή περιέχει ένα λεπτομερές περίγραμμα της αριστοτελικής φυσικής και κοσμολογίας, και παρουσιάζει τις καταβολές τους στη σκέψη τού 6ου και 5ου αιώνα π.Χ. Η έκδοση απευθύνεται στους ιστορικούς της επιστήμης, της φιλοσοφίας και των ιδεών, στους κλασικούς φιλολόγους, αλλά και σε κάθε αναγνώστη που ενδιαφέρεται για την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και επιστήμη και τις αρχές της σύγχρονης επιστήμης. Η σειρά «Αρχαία Επιστημονική Γραμματεία / Πηγές» φιλοξενεί κείμενα από όλο το εύρος της ελληνικής επιστημονικής γραμματείας που σώζεται από την Αρχαιότητα μέχρι τους Βυζαντινούς Χρόνους (μαθηματικά, αστρονομία, φυσική φιλοσοφία και κοσμολογία, ιατρική και φαρμακολογία, βοτανική και ζωολογία, γεωγραφία, μηχανική, οπτική, αρμονική κ.ά.). Στόχος της σειράς είναι να προσφέρει στον αναγνώστη έγκριτες σχολιασμένες μεταφράσεις των κειμένων στα νέα ελληνικά, με βάση τις πιο έγκυρες διεθνείς κριτικές εκδόσεις.

Αν για όλους γενικά τους φιλοσόφους ισχύει ότι -πρέπει να πλησιάζη κάνεις τα κείμενά τους κατατοπισμένος για τη φιλοσοφία τους, έστω και σε γενικές μόνο γραμμές, πολύ περισσότερο τούτο ισχύει για τον Αριστοτέλη, τον κατ' εξοχήν συστηματικό φιλόσοφο. Ο αναγνώστης των αριστοτελικών κειμένων συναντά σε κάθε σελίδα σχεδόν όρους και εκφράσεις καθιερωμένους πια με το ιδιαίτερό τους νόημα, συχνά ακόμη αναφέρονται θέσεις και αρχές που έχουν αναπτυχθή και αποδειχθή σε προγενέστερες μελέτες και το σπουδαιότερο, η όλη εργασία εντάσσεται στο γενικό πλαίσιο της αριστοτελικής φιλοσοφίας. Αυτό το πλαίσιο που ολοκληρώνει την ειδική μελέτη και της δίνει όλο το φιλοσοφικό της βάθος ο Αριστοτέλης δεν το συζητεί πια, το προϋποθέτει γνωστό. Έτσι εισαγωγή σε ένα αριστοτελικό έργο σημαίνει λίγο- πολύ εισαγωγή σε όλη την αριστοτελική φιλοσοφία

Ένα από τα πιο ώριμα και πιο σημαντικά έργα του Αριστοτέλη. Μαζί με τα "Πολιτικά" αποτελούν την "περί τα ανθρώπεια" φιλοσοφία του Σταγειρίτη φιλοσόφου, η οποία πραγματεύεται θέματα που σχετίζονται με την κοινωνική συμβίωση των ανθρώπων.
Θέμα του έργου αυτού είναι οι ανθρώπινες πράξεις, η συμπεριφορά δηλαδή του ατόμου, μέσα από τις οποίες οδηγείται στην ευδαιμονία. Σε άμεση σχέση με τις πράξεις βρίσκεται η αρετή, η οποία ορίζεται από τον Αριστοτέλη ως έξη που έχει στόχο της το μέσον (το σημείο ανάμεσα στην υπερβολή και την έλλειψη).
Η κατάκτηση της αρετής δεν είναι εύκολη και προϋποθέτει ως βασικά χαρακτηριστικά των ανθρώπων και των πράξεών τους την ακριβή γνώση, την επιλογή και προτίμηση, καθώς και τη σταθερότητα.

Τα Μικρά φυσικά συνιστούν (μαζί με το Περί ψυχής) μια επιστημονική θεώρηση της σχέσης του σώματος με την ψυχή. Ανατρέχοντας στις επιλογές αξιόλογων σχολιαστών -από τον Αλέξανδρο τον Αφροδισιέα, τον Μιχαήλ τον Εφέσιο και τον Θωμά τον Ακινάτη μέχρι τον George R. T. Ross (1973), τον Richard Sorabji και τον David Gallop- μπορεί κανείς εύκολα να διαπιστώσει ότι το ερμηνευτικό ενδιαφέρον στρέφεται περισσότερο στο Περί αισθήσεως και αισθητών και το Περί μνήμης και αναμνήσεως και λιγότερο στα υπόλοιπα πέντε έργα της συλλογής, από τα οποία ωστόσο ξεχωρίζουν εκείνα που έχουν ως θεματικό πυρήνα τον ύπνο. Με αυτά τα δεδομένα, η εκτενώς σχολιασμένη έκδοση του συνόλου των εν λόγω πραγματειών από τον William D. Ross, (W. D. Ross, Aristotle, Parva Naturalia, a revised text with introduction and commentary, Οξφόρδη 1955) (εξίσου χρήσιμη είναι και η έκδοση του Rene Mugnier) σε συνδυασμό με την ακριβέστερα μεταφρασμένη αλλά λιγότερο σχολιασμένη εκδοχή των John I. Beare και George R. T. Ross (J. I. Beare και G.R.T. Ross, The Parva Naturalia, Οξφόρδη 1908) αποτελεί ίσως την ασφαλέστερη βάση για κάθε νέα ερμηνευτική προσπάθεια, όπως η παρούσα, που φιλοδοξεί να παρακολουθήσει και να μεταδώσει -χωρίς να προδώσει- την αριστοτελική σκέψη. [...]

Ανάμεσα στα έργα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας που συνεχίζουν να ασκούν γονιμοποιό επίδραση πάνω στη σύγχρονη σκέψη ξεχωριστή θέση κατέχουν τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, των οποίων η πολιτική και ηθική σκέψη εξακολουθούν να διατηρούν την αξία και την επικαιρότητά τους. Το περιεχόμενο των Πολιτικών είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Πρόκειται για τα μεγάλα θέματα της πολιτικής φιλοσοφίας: σχέση πολιτικής και ηθικής, η θεμελιακή για την ηθική και την πολιτική έννοια του αγαθού, η διαλεκτική σχέση μεταξύ πολίτη και πολιτείας, η ουσία και η πολιτική φύση του ανθρώπου, η ουσία και ο σκοπός της πολιτείας, το κριτήριο ορθότητας των πολιτευμάτων, η περί φύσει δούλων διδασκαλία, η αναγωγή της πολιτικής κοινωνίας στην ίδια τη φύση του ανθρώπου, και βεβαίως παράλληλα σε ένα είδος κοινωνικού συμβολαίου, και τέλος η θεωρητική θεμελίωση της δημοκρατίας με την περίφημη αθροιστική θεωρία που συνιστά ισχυρή συνηγορία υπέρ του δημοκρατικού πολιτεύματος. Βεβαίως οι πολιτικές θέσεις και προτάσεις του Αριστοτέλη δεν μπορούν να αποτελέσουν ευθέως και άμεσα ένα μοντέλο πολιτικής σκέψης και δράσης.[...](από τον πρόλογο του βιβλίου)