Αγγέλα Καστρινάκη

Στο "... Κάτι ν' αλλάξει! Μα πώς;" παρακολουθούμε τη ζωή της Ειρήνης στα χρόνια 1979-1984, μια εποχή που η κοινωνία διψούσε για "αλλαγή". Η Ειρήνη, μόνη σε μια άγνωστη πόλη, στη Θεσσαλονίκη, περνάει δύσκολες μέρες, ώσπου μέσα από τη συμμετοχή της στη νεολαιίστικη οργάνωση Ρήγας Φεραίος ενσωματώνεται στη φοιτητική κοινωνία.

Ζει τη φοιτητική ζωή: σινεμά, ταβερνεία, φιλίες, έρωτες ή ερωτικές δοκιμές· εκδίδει ένα περιοδικό· μετά την αρχική απώθηση προς τα αμφιθέατρα και τα μαθήματα, ανακαλύπτει τη χαρά της μάθησης, ενώ ταυτόχρονα προβληματίζεται για τους θεσμούς και την εκπαιδευτική διαδικασία. Μπορεί άραγε κάτι να αλλάξει σε αυτόν τον τόπο; Πριν από μερικά χρόνια απαντούσε: "Και βέβαια αλλάζει!". Τώρα συνειδητοποιεί τη δυσκολία, σκέφτεται όμως πως δεν πρέπει να παραιτείται κανείς από την επιθυμία "κάτι ν' αλλάξει".

Στο βιβλίο συμβάλλουν με τις αφηγήσεις τους παλιοί φίλοι, συμφοιτητές, καθηγητές και "βοηθοί", αλλοτινοί σύντροφοι στον ίδιο πολιτικό χώρο, που μετακινήθηκαν είτε προς τη σοσιαλδημοκρατία είτε προς τη "ριζοσπαστική Αριστερά", και αλλοτινοί αντίπαλοι. Όλοι μαζί συνθέτουν ένα ψηφιδωτό για τα χρόνια της Μεταπολίτευσης με τις μεγάλες προσδοκίες, τα κάποια βήματα μπροστά, αλλά και την αρχή των μελλοντικών δεινών.

Αυτοβιογραφία, μυθοπλασία και μαρτυρία συγχρόνως, με αιχμές προς το σήμερα, το αφήγημα αυτό αποτελεί τη συνέχεια του "Και βέβαια αλλάζει!" (2014), διαβάζεται όμως και ανεξάρτητα.

ΜΕΤΑΠΟΛΙΤΕΥΣΗ, 1974. Μετάβαση στη δημοκρατία. Έκρηξη των προσδοκιών. Πολιτικοποίηση. Ένα κορίτσι μεγαλώνει στην Αθήνα. Μόλις που καταλαβαίνει τι συμβαίνει γύρω της, συμμετέχει ωστόσο σε συγκεντρώσεις και διαδηλώσεις. Εντάσσεται σε μαθητική παράταξη και σε οργάνωση νεολαίας. Αρχίζει να σχηματίζει άποψη για τον κόσμο. Μαθαίνει ότι "ο σοσιαλισμός ή θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρξει καθόλου". Γνωρίζει επίσης: τη φιλία, τη συντροφικότητα, την ομαδική προσπάθεια, καθώς και τον "ναρκισσισμό των μικρών διαφορών". Μαθητεύει στα μυστικά της γλώσσας και της γραφής. Ταυτόχρονα αναζητά εναγωνίως κάποιον να αγαπήσει. Η ιστορία της πρωταγωνίστριας εμπλουτίζεται με τις αφηγήσεις άλλων προσώπων, που προσφέρουν στοιχεία από διαφορετικούς χώρους και διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα. Πρόκειται για αφήγημα που κινείται στα όρια μεταξύ αυτοβιογραφίας, μαρτυρίας και μυθοπλασίας. Με μία έννοια θα μπορούσε να θεωρηθεί μυθιστόρημα μαθητείας. Ζητά να αποδώσει το κλίμα της κρίσιμης εποχής στο επίπεδο της πολιτικής, του πολιτισμού και των νοοτροπιών, εκεί όπου το προσωπικό συναντιέται με το πολιτικό. Συγχρόνως προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήματα: Τι κληροδότησε η Μεταπολίτευση στη σημερινή εποχή; Μπορούμε άραγε, απαλλαγμένοι από τις αφέλειες εκείνων των χρόνων, να ξαναβρούμε τον αέρα της δημιουργικότητας που έπνευσε τότε; Μπορούμε να αλλάξουμε τον εαυτό μας και την κοινωνία;

Η Πηνελόπη έχει υποστεί πολλές μεταμορφώσεις στην τρισχιλιετή ζωή της, από τότε που την έπλασε ο Όμηρος. Οι αιώνες την ανεβοκατέβασαν αλύπητα στο χρηματιστήριο των αξιών τους. Άλλοτε πρότυπο της αρετής, άλλοτε μια πολύ βαρετή συμβία, «μαντρόσκυλο» της αρετής, κάποτε επικίνδυνη και λάγνα, άλλοτε γριά και αμίλητη, ή νέα και δυναμική, η Πηνελόπη, η μέση γυναίκα, φανερώνει με τις περιπέτειές της τη θέση του γυναικείου φύλου στην κοινωνία και τις αντιλήψεις γύρω από τον γάμο και τον έρωτα. Κάποτε σβήνει ολότελα από τις σελίδες της λογοτεχνίας, άλλοτε κάνει μια δειλή, μίζερη εμφάνιση. Ο 20ός αιώνας όμως είναι ο αιώνας της: πολλές σελίδες αφιερώθηκαν στα «σκάνδαλά» της στον μεσοπόλεμο, πολλές και οι απόπειρες να της δοθεί μια καλύτερη τύχη στη ζωή, τόσο από γυναίκες όσο και από άνδρες. Μεγάλη δόξα γνωρίζει μετά το 1968 και τη συλλογική κινητοποίηση για αλλαγή των νοοτροπιών και των σχέσεων ανάμεσα στα φύλα. Οι συγγραφείς, συνήθως γυναίκες, θεωρούν τώρα πως έχει δικαίωμα να ξαναφτιάξει τη ζωή της, μην περιμένοντας είκοσι χρόνια τον Οδυσσέα, να μη δεχθεί πίσω τον άπιστο σύζυγο, ακόμα και να απιστήσει η ίδια, ή απλώς να μείνει επιτέλους μόνη και να αφιερωθεί στην τέχνη. Στα τέλη του 20ού αιώνα η Πηνελόπη ταξιδεύει· η ακίνητη φιγούρα του αργαλειού κατακτά τη δυνατότητα να γνωρίσει τον κόσμο ή τουλάχιστον να γλυτώσει από την κακοπάθεια της Ιθάκης. Στον 21ο αιώνα απασχολούν πλέον τη λογοτεχνία και οι θεραπαινίδες της. Αυτές και άλλες μεταμορφώσεις της Πηνελόπης θα βρουν οι αναγνώστριες και οι αναγνώστες σε τούτο το βιβλίο, σε έργα πεζά, ποιητικά, θεατρικά, κάποια κινηματογραφικά, και επίσης δοκίμια και φιλοσοφία, από την Ελλάδα, την Ευρώπη και την Αμερική. Μια ιστορία για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία, μέσα από εικόνες και σύμβολα. Πότε θα καταφέρει, αλήθεια, η Πηνελόπη να μιλήσει στον δημόσιο χώρο, κατακτώντας την πλήρη ισοτιμία με τον Οδυσσέα;