Theater

Δέκα ζευγάρια σε μια ιδιότυπη σκυταλοδρομία σεξουαλικών συναντήσεων. Η αποπλάνηση, η ερωτική συνεύρεση, ο αποχωρισμός εναλλάσσονται σε διαδοχικές σκηνές, όπου δέκα ζευγάρια, εκπρόσωποι όλων των κοινωνικών τάξεων στη Βιέννη του 19ου αιώνα και εγκλωβισμένοι σε έναν φαύλο κύκλο εξαπάτησης και αυταπάτης, δοκιμάζουν τα όρια που θέτουν οι κοινωνικές και οικογενειακές συμβάσεις. Το διάσημο σε όλη την Ευρώπη σπονδυλωτό έργο του κυριότερου εκπρόσωπου του βιεννέζικου μοντερνισμού Άρτουρ Σνίτσλερ, που προκάλεσε θύελλα αντιδράσεων και κυνηγήθηκε από τη λογοκρισία της εποχής για προσβολή των ηθών, μέσα από το χιούμορ και την πρόκληση θέτει σε αμφισβήτηση πολλές από τις αξίες της ευρωπαϊκής αστικής τάξης, τολμώντας μια βαθιά τομή στην ψυχολογία των σχέσεων και την ανθρώπινη σεξουαλικότητα.

Ο λαβύρινθος του έρωτα, σε μετάφραση και εισαγωγή του Κωνσταντίνου Κυριακού, είναι μια κωμωδία όπου τα φαινόμενα, όχι ενίοτε, αλλά σχεδόν πάντα απατούν. Στον πυρήνα του έργου βρίσκεται το ερωτικό πάθος και οι κωμικοτραγικές συνέπειες που προκαλούν οι διαπλεκόμενες και αλληλοσυγκρουόμενες επιθυμίες των πρωταγωνιστών. Μέσα στον δαίδαλο που θα δημιουργήσουν η έλξη, η ζήλεια, το ψέμα και η αλήθεια, οι ερωτευμένοι θα βρεθούν άλλοτε σύμμαχοι και άλλοτε αντιμέτωποι σε ένα ανταγωνιστικό παιχνίδι το οποίο απαιτεί ευφυΐα, τόλμη και πανουργία. Για να επιτύχουν τους σκοπούς τους, όντας αιχμάλωτοι τόσο του έρωτα όσο και των κοινωνικών συμβάσεων της εποχής, η προσωρινή αποποίηση της προσωπικής τους ταυτότητας μέσω της τέχνης της μεταμφίεσης θα είναι καθοριστική.

Μια γυναίκα 34 χρονών κυκλοφορεί στην επαρχιακή της πόλη µε το ροζ φουστάνι της, το ροζ καπέλο και τη µαύρηοµπρέλα της, αν και δε βρέχει. Είναι η Μάρθα, η «αλαφροΐσκιωτη», η «λωλή», που βρίσκεται αντιµέτωπη µε την κακογλωσσιά του κόσµου. Κόρη δασκάλου, στα 17 της χρόνια, το 1943, ζούσε µε ενθουσιασµό την απελευθέρωση, έγραφε στους τοίχους συνθήµατα, µοιραζόταν τα όνειρα, την αγωνία και τον φόβο της γενιάς της, και µιλούσε «σάµπως µιλώντας να ανακάλυπτε τον κόσµο». Τώρα, µόνη, ζώντας µε την ηλικιωµένηπαραµάνα της, κάθεται σιωπηλή στο παγκάκι της και νιώθει τουρίστρια: «Κάθε απόγευµα κάνω τον γύρο της πόλεως και βλέπω όλα τα αξιοθέατα». Θαυµάζειόµως τους ταξιδιώτες, γιατί «οι ταξιδιώτες έχουν πάντα το θάρρος του άγνωστου. Περνούν. Δε µένουν. Δεν κρίνουν, ούτε θα κριθούν στο πέρασµά τους». Με έναν τέτοιο ταξιδιώτη, τον Βλάση, θα συναντηθεί η Μάρθα και, µε αυτόν τον «έρωτα της στιγµής», θα θελήσει να ζήσει ό,τι έχει στερηθεί επί χρόνια. Εν τέλει όµως δε θα επιβεβαιω­θεί η πεποίθησή της πως «είµαστε όλοι ταξιδιώτες»... Το σενάριο του Άρη Αλεξάνδρου (πρώτη έκδοση το 1977) στηρίζεται στο οµώνυµο θεατρικό έργο του Γιάννη Ρίτσου, που γράφτηκε το 1959. Σε 130 πλάνα, κατακερµατίζοντας τον χρόνο, µε φλας µπακ, επαναλήψεις εικόνων και φωνές off, αναδηµιουργεί το θεατρικό έργο, βάζοντας τη σφραγίδα του δικού του βλέµµατος, παρότι, όπως σηµειώνει, «οι διάλογοι, εκτός από ελάχιστες αλλαγές ή προσθήκες και πολλές συντµήσεις, είναι του Γ. Ρίτσου».

Μ' ένα περίτεχνο και όμως αφοπλιστικά οικείο ύφος ο αναγνώστης καλείται να πάρει μέρος σε μια περιπλάνηση από το πραγματικό στο ονειρικό και στην αιχμηρή κριτική ενός συστήματος που κατέρρευσε συμπαρασύροντας εκατομμύρια όνειρα. Ο Μπουλγκάκοφ καλεί τον αναγνώστη του σ' ένα χωρίς φραγμούς ταξίδι πάνω από τους χρυσούς τρούλους του Κρεμλίνου και τα γκρίζα κτίρια της Κα Γκε Μπε, ή πιο πέρα, προς την ανατολή, στις πεδιάδες της Ιουδαίας, στο λαμπερό παλάτι του προκουράτορα της Ρώμης Πόντιου Πιλάτου, στον τραγικό λόφο του Γολγοθά, και πάλι πίσω στην κάτασπρη απ' το χιόνι Μόσχα. Ένα μαγικό πήγαιν' έλα σε τόπους και στο χρόνο, σε πρόσωπα και σε μύθους, σ' ένα δαιμονικό παιχνίδι με την αλήθεια και τη φαντασία, με τους ανθρώπους και τους διαβόλους, με τη Μόσχα και τη Ναζαρέτ, με την Καινή Διαθήκη και με το Σοσιαλιστικό Ρεαλισμό, με ψυχίατρους και κομισάριους, με τον ίδιο το Σατανά. Και την ωραία Μαργαρίτα να σέρνει ολόγυμνη το χορό στη γιορτή του Διαβόλου...

Στον "Μηχανισμό του δωματίου" το αίνιγμα του χώρου αποτελεί προσανατολισμό της πλοκής. Ένα άγνωστο δωμάτιο κρύβεται πίσω από μια φυλασσόμενη πόρτα: το δωμάτιο είναι το κύριο αφηγηματικό πρόσωπο. Το έργο λειτουργεί ως αλληγορία της έκπτωσης και της υποταγής του σύγχρονου κοσμοειδώλου μας στην εξουσία του κοινότοπου Κακού. Εκείνου του "ακραίου" κακού, το οποίο, όπως παρατηρεί η Χάννα Άρεντ, αν και δεν έχει ούτε "βαθύτητα" ούτε "δαιμονική διάσταση", εντούτοις μπορεί "να λεηλατήσει ολόκληρο τον κόσμο, διότι ακριβώς απλώνεται σαν μανιτάρι ... Εκεί ακριβώς έγκειται η "κοινοτοπία" του". (από το Επίμετρο της Τζίνας Πολίτη)

Στο Μικρός Έγιολφ, μια βαθιά ψυχολογική σπουδή, εν' αντρόγυνο πρέπει ν' αντιμετωπίσει τον απρόσμενο θάνατο του μοναδικού παιδιού τους. Όλα τ' απωθημένα κ' οι αμφιβολίες που φώλιαζαν για χρόνια κρυμμένες στην καρδιά τους, έρχονται στο φως και ζητάνε εκδικητικά το μερτικό τους απ' τη ζωή. ΡΙΤΑ: Πού να στρέψουμε το βλέμμα μας, 'Αλφρεντ;.. ΑΛΛΜΕΡΣ (Ρίχνει το βλέμμα πάνω της): Ψηλά. ΡΙΤΑ (Γνέφει συμφωνώντας): Ναι,.. ψηλά. ΑΛΛΜΕΡΣ: Ψηλά... Στις βουνοκορφές. Στ' άστρα. Στην απέραντη σιωπή.

Πολλές σκοτεινές ιστορίες ξεκινούν πάντα πριν εμφανιστούν τα απειλητικά σύννεφα κάποιου απατηλού πολέμου. Η ψυχή θέλει να βρει διέξοδο, η διανόηση να βοηθήσει στη λύτρωση. Η λύτρωση δεν έρχεται... Έρχεται όμως η μαύρη ιστορία ενός λαού... Το "πρόσωπο" Χίτλερ -ως νέος και αφελής- προσπαθεί να κλέψει την διανόηση για να την φτάσει ύπουλα δίπλα στον μεγάλο Φρόυντ, τον ψυχαναλυτή όλων των εποχών. Η πίστη σε κάτι που δεν μπορεί να φτάσει, το ιδεατό, τον οδηγεί στην αυτοκαταστροφή.

Έργο γραμμένο το 1666, όπου ο Μολιέρος σκιαγραφεί έναν από τους γνωστότερους ήρωες του, τον Αλσέστ, έναν ακοινώνητο μισάνθρωπο που σε όλους και σε όλα βρίσκει ελαττώματα. Το παγκόσμιο θέατρο έχει κατά καιρούς ασχοληθεί μ' αυτό τον τύπο ανθρώπου. Ο Αριστοφάνης αναφέρει ως μισάνθρωπο τον Τίμωνα τον Αθηναίο ("Λυσιστράτη"), τον οποίο ο Λουκιανός περιγράφει σε αφήγημα του. Επίσης, ο Μένανδρος αναφέρει ως μισάνθρωπο τον Κνήμωνα ("Ο Δύσκολος"). Ο μολιερικός Αλσέστ φτάνει με τη συμπεριφορά του στα άκρα, αρνούμενος όχι μόνο τους φίλους του αλλά και την Σελιμέ, με την οποία είναι ερωτευμένος, για να καταλήξει στο τέλος αναχωρητής και μόνος.

Ο Μπέμπης της Βίλης Σωτηροπούλου είναι ένα κείμενο μεγάλης πρωτοτυπίας, στη δομή και στη γραφή -ρεαλιστικό αλλά και ποιητικό μαζί- πάνω σε ένα θέμα μεγάλου κοινωνικού ενδιαφέροντος: η παιδική κακοποίηση στην οικογένεια και στα Ιδρύματα. Είναι ένα θέμα που ελάχιστα (ίσως και καθόλου) εμφανίζεται στη θεματογραφία των θεατρικών συγγραφέων μας. Μέχρι τώρα τουλάχιστον. Αυτή καθαυτή η δομή του έργου -που χωρίζεται σε δύο μέρη- παρουσιάζει ενδιαφέρον. Το πρώτο μέρος είναι γραμμένο ως μονόλογος, είναι ο μονόλογος του Μπέμπη ηλικίας δυόμισι χρόνων. Και είναι αυτή η πρωτοτυπία του έργου, να ακούμε από το στόμα ενός μωρού -ίσως για πρώτη φορά στο θέατρό μας- να ξετυλίγεται μία ιστορία συγκλονιστική που καλύπτει το χρονικό διάστημα ενός χρόνου: από τη στιγμή που παίρνουν με εισαγγελική εντολή τον ίδιο και τα μεγαλύτερα αδέλφια του από το σπίτι τους, μέχρι την τοποθέτησή του σε οικογένεια και την πλήρη αποκοπή του από τα μέλη της οικογένειάς του. Το δεύτερο μέρος έχει τη μορφή ενός κανονικού, διαλογικού θεατρικού έργου. Η μεγαλύτερη αδερφή του "Μπέμπη", η Φωτεινή, είκοσι εννέα χρόνια μετά τα γεγονότα που διηγείται ο Μπέμπης στο Α' μέρος, επισκέπτεται τον υπαστυνόμο Διαμαντή στην προσπάθειά της να διαλευκάνει μια ιστορία ασέλγειας και κακοποίησης σε ένα Ίδρυμα Ανηλίκων. Οι δυο τους, μέσα από απρόσμενες συγκυρίες, θα περάσουν μαζί μια βραδιά που θα αλλάξει τη ζωή τους και θα τους οδηγήσει στην ταυτότητα του Μπέμπη.

Χρόνια τώρα ο Μάνος Ελευθερίου μελετάει τον Άμλετ, τους μονολόγους, τις μεγάλες σκηνές στις παλιές, μυθικές μεταφράσεις του Περβάνογλου και του Δαμιράλη.
Μετράει φόνους, βλέπει τα αίματα, το φαρμάκι, το δηλητήριο να στάζει, να κυλά, να μπαίνει στη φλέβα με τον ασπασμό, με το φιλί. Το αδελφικό. Ο Μάνος Ελευθερίου γνωρίζει τον Άμλετ από στήθους. Έρχεται σαν σκιά, σαν φάσμα, σαν όνειρο με το φάντασμα του πατέρα, να μας θυμίσει πως ο Άμλετ είμαστε εμείς. Μόνο που έχουμε ξεχάσει τον λόγο. Και αυτόν ακριβώς τον λόγο έρχεται να μας πει, να μας υπενθυμίσει με τον δικό του τον τρόπο, τον τρόπο του πατέρα. Του πατέρα του Άμλετ.

Θοδωρής Γκόνης