Philosophy

Ο αναγκαίος δρόμος που οδηγεί προς μια γνώση απόλυτα θεμελιωμένη ή, πράγμα που είναι το ίδιο, προς μια φιλοσοφική γνώση, είναι αυτός μιας καθολικής αυτο-γνωσίας, καταρχάς μιας αυτογνωσίας της μονάδας και στη συνέχεια της κοινότητας των μονάδων. Μπορούμε επίσης να πούμε: μια ριζική και καθολική περαιτέρω συνέχιση των καρτεσιανών στοχασμών ή, πράγμα που είναι το ίδιο, μια καθολική αυτογνωσία είναι η ίδια η φιλοσοφία και περιλαμβάνει κάθε υπεύθυνη για τον εαυτό της γνήσια επιστήμη.

Αυτό το βιβλίο επικεντρώνει στο πιο επιτακτικό ερώτημα. Στο πλαίσιο αυτό, διερευνούμε τους κινδύνους που εγκυμονεί για το περιβαλλοντικό κίνημα, την αριστερά και τη δεξιά αυτό που εμείς ονομάζουμε καταστροφολογία, και εξετάζουμε επίσης τη μακάβρια όψη της καθημερινής καταστροφής. Η καταστροφολογία θεωρεί ότι η κοινωνία οδηγείται στην κατάρρευση, είτε αυτή είναι οικονομική, οικολογική, κοινωνική ή πνευματική. Συχνά, αλλά όχι πάντοτε, αυτή η κατάρρευση θεωρείται ως μια μεγάλη εκκαθάριση, μέσα από την οποία θα γεννηθεί μια νέα κοινωνία. Οι καταστροφολόγοι έχουν μια τάση να πιστεύουν ότι μια συνεχώς εντεινόμενη ρητορική της καταστροφής θα αφυπνίσει τις μάζες από τον βαθύ τους λήθαργο, εκτός και αν επέλθει αυτομάτως η αποτυχία του συστήματος η οποία θα καταστήσει περιττούς τους λαϊκούς αγώνες. Στην αριστερά, η καταστροφολογία από τη μία εκφράζει την άποψη ότι όσο χειροτερεύει η κατάσταση τόσο καλύτερο θα είναι το μέλλον για τη ριζοσπαστική δράση, και από την άλλη ότι ο καπιταλισμός θα καταρρεύσει κάτω από το βάρος των προβλημάτων που ο ίδιος δημιούργησε. Κάποιοι δεξιοί προσμένουν με λαχτάρα τα χειρότερα που έρχονται, με την ελπίδα ότι θα επέλθει μια θεϊκή παρέμβαση ή θα πάρουν το αίμα τους πίσω για κάθε στάλα κοινωνικών παροχών που δόθηκαν τον περασμένο αιώνα. Δεν είναι τυχαίο ότι το σύμβολο της ακροδεξιάς είναι ο φοίνικας που αναδύεται με σφρίγος μέσα από τις στάχτες του. Αντιθέτως, το περιβαλλοντικό κίνημα περιμένει με τρόμο την επικείμενη καταστροφή, και δεν έχει και άδικο. Αλλά δεν έχει συλλάβει την ουσία της οικολογικής συμφοράς και του διαφεύγει το γεγονός ότι ο φόβος μάλλον δυσχεράνει, παρά βοηθά, την ανάσχεση της καταστροφής. Περιεχόμενα: Πρόλογος Doug Henwood, "Η δυστοπία αξίζει στους αποτυχημένους" Εισαγωγή Sasha Lilley, "Η εσχατολογική πολιτική της κατάρρευσης και της αναγέννησης" Πρώτο κεφάλαιο Eddie Yuen, "Η πολιτική της αποτυχίας έχει αποτύχει: Το οικολογικό κίνημα και η καταστροφολογία" Δεύτερο κεφάλαιο Sasha Lilley, "Η επικράτηση του απόλυτου χάους: Η καταστροφολογία και η αριστερά" Τρίτο κεφάλαιο James Davis"Πόλεμος με το μέλλον: Η καταστροφολογία και η δεξιά" Τέταρτο κεφάλαιο David McNally, "Η γη των νεκροζώντανων: Ο καπιταλισμός και οι καταστροφές της καθημερινής ζωής"

Ο ΒΑΛΤΕΡ ΜΠΕΝΓΙΑΜΙΝ (1892-1940) συνιστά μια από τις πλέον χαρακτηριστικές και ταυτόχρονα ιδιαίτερες φυσιογνωμίες των χρόνων του Μεσοπολέμου. Το έργο του, με εύρος που εκτείνεται από τη θεωρία της λογοτεχνίας ως τη φιλοσοφία και την κριτική του πολιτισμού, αντανακλά τις μεγάλες θεωρητικές και πολιτικές διενέξεις της εποχής. Στην περίοδο 1934-1940, από την οποία προέρχονται τα δοκίμια που συγκεντρώνει ο παρών τόμος, δεσπόζει η σύγκρουση με τον εθνικοσοσιαλισμό και τα πνευματικά του παράγωγα. Εξόριστος στο Παρίσι, ο Μπένγιαμιν θα προβεί σε μια ιδιότυπη σύνθεση των παραδόσεων του εβραϊκού μυστικισμού, του γερμανικού ρομαντισμού, του μαρξισμού, του νεοκαντιανισμού και της κριτικής θεωρίας. Ωστόσο η ενότητα του έργου του δεν ανάγεται σε κάποιον από αυτούς τους πόλους, όσο και αν κανείς "αναζητά την πεταλούδα στο δίχτυ πάνω στο οποίο ρίχνει τη σκιά της, καθώς φτερουγίζει πέρα δώθε". Στον τόμο συγκεντρώνονται πολλά από τα σημαντικότερα κείμενα της τελευταίας περιόδου της ζωής του: δοκίμια για τον Κάφκα, τον Μπωντλαίρ και τους Γάλλους συγγραφείς, τον Νικολάι Λεσκόφ, την ποίηση και το επικό θέατρο του Μπρέχτ, τον Έντουαρντ Φουξ, για τη ζωγραφική και τη φωτογραφία, για την κοινωνιογλωσσολογία, το δοκίμιο-ορόσημο "Το έργο τέχνης στην εποχή της τεχνικής αναπαραγωγιμότητάς του", οι θέσεις του για την έννοια της ιστορίας κ.ά.

Από τα κείμενα του Ντέιβιντ Χιουμ, τα οποία επιλέγει να παρουσιάσει αυτή η έκδοση για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν οι αυτοβιογραφίες του. Το πρώτο, "Ένα είδος ιστορίας της ζωής μου" ("A Kind of History of My Life"), ο Χιουμ το συντάσσει με τη μορφή επιστολής, την άνοιξη του 1734, καθ' οδόν προς το Μπρίστολ, με υποψήφιο αποδέκτη κάποιον ανώνυμο γιατρό, πιθανώς τον John Arbuthnot, για να ζητήσει συμβουλές σχετικά με την "ασθένεια του πεπαιδευμένου" από την οποία είχε προσβληθεί. Σαράντα δύο χρόνια αργότερα, γύρω στον Απρίλιο του 1776, λίγο πριν ξεκινήσει για το Μπαθ για να αναζητήσει μια θεραπεία με νερό, προετοίμασε μια σύντομη αυτοβιογραφία με τίτλο που έδωσε ο ίδιος: "Η ζωή μου" ("My Life"). Το τρίτο κείμενο είναι η "Σύνοψη" ("Abstract"). Ο πλήρης τίτλος της σειράς είναι ο εξής: "Σύνοψη του βιβλίου που δημοσιεύτηκε πρόσφατα, με τίτλο "Πραγματεία για την ανθρώπινη φύση" κτλ., στην οποία αποσαφηνίζεται και εξηγείται το κύριο επιχείρημα του βιβλίου" ("An Abstract of A Book lately Published, Entitled, "A Treatise of Human Nature", etc., wherein the Chief Argument of that Book is further Ιllustrated and Εxplained"). Η πόλη της έκδοσης είναι το Λονδίνο, η χρονολογία της έκδοσης το 1740, και δημοσιεύεται ανώνυμα. Μετά την ιστορική τεκμηρίωση της πατρότητας αυτού του κειμένου από τους Keynes και Sraffa, μόλις το 1938 δεν απέμεινε καμία αμφιβολία ότι πρόκειται για έργο τού Χιουμ. [...] (Μαρία Πουρνάρη, από την εισαγωγή του βιβλίου)

Κάθε ανθρώπινη κοινωνία έχει την ανάγκη να δικαιολογεί τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές ανισότητές της. Πρέπει να βρίσκει τις αιτίες τους, διαφορετικά το πολιτικό και κοινωνικό οικοδόμημα κινδυνεύει να καταρρεύσει. Αυτές οι δικαιολογίες εμπεριέχουν κάποια αλήθεια, αλλά και υπερβολή, φαντασία και μικροπρέπεια, ιδεαλισμό και εγωισμό. Μέσα από τον πολιτικό λόγο και τις αντιφατικές ιδεολογίες που παράγονται, αναδύονται συνήθως μία ή περισσότερες κυρίαρχες αφηγήσεις στις οποίες στηρίζονται τα καθεστώτα ανισοτήτων. Αντικείμενο του μνημειώδους αυτού βιβλίου αποτελεί η ιστορία και το μέλλον των καθεστώτων ανισοτήτων. Συγκεντρώνοντας ιστορικό υλικό για κοινωνίες πολύ απομακρυσμένες μεταξύ τους, και χρονικά και τοπικά, ο σπουδαίος στοχαστής και κοινωνικός επιστήμονας Thomas Piketty επιδιώκει να συμβάλει σε μια καλύτερη κατανόηση των εν εξελίξει μετασχηματισμών και, κυρίως, να καταδείξει πόσο εύθραυστη είναι η αφήγηση που κυριαρχεί τους τελευταίους δύο αιώνες για τη νομιμοποίηση των ανισοτήτων. Σύμφωνα με την αφήγηση αυτή, οι σύγχρονες ανισότητες είναι δίκαιες, αφού εκδηλώνονται στο πλαίσιο μιας ελεύθερα επιλεγμένης διαδικασίας όπου ο καθένας έχει ίσες ευκαιρίες πρόσβασης στην αγορά και στην ιδιοκτησία, κι έτσι επωφελείται αυτομάτως από τις συσσωρεύσεις των πλουσιοτέρων, που είναι οι πιο δραστήριοι από επιχειρηματική άποψη, οι πιο άξιοι και χρήσιμοι. Η αφήγηση αυτή έχει οδηγήσει σήμερα σε αντιφάσεις, οι μορφές των οποίων είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών, Ινδίας και Βραζιλίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής, Βενεζουέλας και Μέσης Ανατολής. Οι διαφορετικές διαδρομές που προκύπτουν από τις κατά τόπους ιστορίες και που εν μέρει διασταυρώνονται είναι σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα, όλο και στενότερα συνδεδεμένες μεταξύ τους. Μόνο μέσω μιας υπερεθνικής προσέγγισης, όπως αυτή που υιοθετεί ο Piketty, μπορούμε να ανατρέψουμε την κυρίαρχη αφήγηση και να συγκροτήσουμε μια νέα, εναλλακτική αφήγηση για τις μελλοντικές κοινωνίες.

Τὸ De finibus bonorum et malorum γράφτηκε μέσα σὲ λίγους μῆνες καὶ ὁλοκληρώθηκε τὸν Ἰούνιο τοῦ 45 π.Χ., ὅταν ὁ Κικέρων ἦταν 61 ἐτῶν. Θέμα τοῦ ἔργου ἀποτελεῖ μιὰ ἐκδοχὴ τοῦ σωκρατικοῦ ζητήματος «πῶς πρέπει νὰ ζοῦμε». Κεντρικὸ εἶναι τὸ ἐρώτημα ποιὸ θεωρεῖται τὸ μεγαλύτερο ἀγαθὸ (finis bonorum, summum bonum) ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἐπιδιώκουμε καὶ ποιὸ τὸ μεγαλύτερο κακὸ ποὺ θὰ πρέπει νὰ ἀποφεύγουμε (finis malorum, summum malum). Οἱ ἀπαντήσεις δίνονται σὲ τρεῖς διαλόγους ἑνωμένους μεταξύ τους, στοὺς ὁποίους παρουσιάζονται κριτικὰ οἱ ἠθικὲς θεωρίες τοῦ Ἐπίκουρου (βιβλία I–II), τῶν στωικῶν (III–IV) καὶ τοῦ πλατωνικοῦ Ἀντίοχου (V). Συνεκτικὸ στοιχεῖο εἶναι ἡ σκεπτικιστικὴ μέθοδος τοῦ Κικέρωνα, ὁ ὁποῖος δηλώνει ὅτι ἐμπνέεται ἀπὸ τὸν Σωκράτη καὶ τὴ σκεπτικὴ Ἀκαδημία (τοῦ Ἀρκεσίλαου καὶ τοῦ Καρνεάδη). Τὸ ἔργο φιλοξενεῖ ἔτσι ἐκτὸς ἀπὸ τὶς ἐξεταζόμενες ἠθικὲς θεωρίες καὶ αὐτὴ τῆς σκεπτικῆς Ἀκαδημίας, ὅπως τὴν ἀντιλαμβανόταν ὁ Κικέρων. Ἡ συγκεκριμένη στάση ἀποτυπώνεται στὴ διαλογικὴ μορφὴ τοῦ ἔργου, στὴν ἐξέταση τῆς πειστικότητας τῶν ἠθικῶν θεωριῶν (ἔλεγχος) καὶ στὸ ἀπορητικὸ τέλος του. Τὸ De finibus συγκαταλέγεται στὰ πολυτιμότερα κείμενα τῆς ἀρχαίας ἠθικῆς φιλοσοφίας ὄχι μόνο ὡς βασικὴ πηγὴ τῶν ἑλληνιστικῶν ἠθικῶν θεωριῶν ἀλλὰ καὶ γιὰ τὴν ἐνδελεχὴ διερεύνηση τῶν ἠθικῶν ἐρωτημάτων καὶ τῶν δυνατῶν ἀπαντήσεων, ἡ ὁποία ἐμπλέκει τὸν ἀναγνώστη μὲ τρόπο ἀνάλογο τῶν σωκρατικῶν διαλόγων.

Στην ανά χείρας μελέτη, το κρίσιμο ζήτημα του τρόπου με τον οποίο η σύγχρονη φαινομενολογία μέσω τεσσάρων μειζόνων εκπροσώπων της αναφέρεται στην αρχαία ελληνική φιλοσοφία δεν ακολουθεί τη λογική της γραμμικής ανάπτυξης φιλοσοφικών θέσεων, στο μέτρο που προκρίνει την ευθεία αναμέτρηση με την ελληνική εννοιακότητα στα πεδία της οντολογίας, της ηθικής και της πολιτικής. Γιατί, όμως, οι έννοιες προτίθενται των φιλοσοφημάτων και λειτουργούν γεφυρωτικά τόσο με την ελληνική κληρονομιά όσο και με τη σύγχρονη φαινομενολογική φιλοσοφία στις διάφορες εκδοχές της; H άσκηση της φαινομενολογικής μεθόδου διανοίγεται εδώ στην ερμηνευτική αναμέτρηση με το άλλο, αυτό που βρίσκεται σε χρονική απόσταση, αλλά και το γλωσσικά και εννοιολογικά άλλο, «το ελληνικό». Η επιλογή πέντε πρωταρχικών αρχαιοελληνικών εννοιών υπηρετεί την ερμηνευτική επιταγή της lectiodifficilior, για την οποία η φαινομενολογική φιλοσοφία στην πληθυντικότητά της σηματοδοτεί ένα ενιαίο ύφος έρευνας. Αναγκαία προϋπόθεση αυτού του εγχειρήματος είναι η αναγνώριση της συνύπαρξης δύο αντίθετων ερμηνευτικών χειρονομιών, μιας χειρονομίας ιδιοποίησης και ταυτόχρονα μιας άλλης χειρονομίας αποϊδιοποίησης σε ό,τι αφορά τον τρόπο που η σύγχρονη φαινομενολογία, σε όλες τις εκδοχές της, νοηματοδοτεί «το ελληνικό». Στην πραγματικότητα, το «να σκεφτούμε ελληνικά» είναι μια πρόκληση για τη φαινομενολογική μέθοδο, τόσο ως προς τον τρόπο που ασκείται όσο και ως προς τα όρια της διακύβευσής της. Το βέβαιο είναι ότι η εκ νέου πρόσβαση στην κλασική σκέψη αποτελεί και για τους τέσσερις φαινομενολόγους που πραγματεύεται η μελέτη ocν αιχμή του δόρατος της επικαιρότητάς της: οι πέντε αρχαιοελληνικές έννοιες δεν είναι καθεαυτές ούτε επίκαιρες ούτε ανεπίκαιρες, καθώς είναι η άσκηση του φαινομενολογικού βλέμματος που τις καθιστά ερμηνευτικά ενεργές.

Τα κοινά καταλαμβάνουν έναν διαρκώς αυξανόμενο χώρο στη δημόσια συζήτηση. Συνιστούν κοινωνικά συστήματα διαχείρισης πόρων στο πλαίσιο κοινωνικών σχέσεων που αντανακλούν τις αξίες τους και την ταυτότητα της ανθρώπινης κοινότητας. Συγκροτούν μια πολιτισμική πρακτική και στάση που προσπαθεί να κατανοήσει τον κόσμο με διαφορετικούς όρους.
Στο βιβλίο του Κοινά: Μια σύντομη εισαγωγή"", ο David Bollier μυεί τον αναγνώστη στον συχνά αόρατο αλλά ταυτόχρονα εκπληκτικά οικείο κόσμο των κοινών, παραθέτοντας πληθώρα σύγχρονων παραδειγμάτων του κοινωνείν, δηλαδή των ανθρώπινων πρακτικών και των μορφών συνεργασίας που (ανα)παράγουν τα κοινά. Υποστηρίζει ότι η κοινωνική οργάνωση και η παράλληλη οικονομία των κοινών δείχνουν, αθόρυβα και αποφασιστικά, ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός. Μιλώντας συνεπώς για τα κοινά με τ' όνομά τους, θα μπορέσουμε να μάθουμε πώς να τα διεκδικήσουμε ξανά, να περιγράψουμε μια διαφορετική τάξη πραγμάτων που υπερβαίνει τη μονοκρατορία του δυοπωλίου αγοράς/κράτους και να βοηθήσουμε στη δημιουργία της.
Κοιτάζοντας από την απαιτούμενη απόσταση, ο συγγραφέας αποκαλύπτει τη νοητή γραμμή που ενώνει διαφορετικά κοινωνικά κινήματα, όπως η αλληλέγγυα οικονομία, οι ακτήμονες της Λατινικής Αμερικής και οι χωρικοί, με αυτά του ελεύθερου λογισμικού, του ελεύθερου πολιτισμού, της ανοιχτής πρόσβασης στους εκπαιδευτικούς πόρους και στις ακαδημαϊκές δημοσιεύσεις, του Occupy και αναρίθμητων άλλων παραδειγμάτων που δεν αποτελούν παρά την απαρχή ενός νέου, παγκόσμιου, χαλαρά δικτυωμένου κινήματος, ατμομηχανής του κοινωνικού μετασχηματισμού.
Με στόχο να διαλύσει τις παρανοήσεις σχετικά με τα κοινά, ο συγγραφέας διατρέχει την ιστορία τους και αναδεικνύει το χειραφετητικό πολιτικό όραμα που προβάλλουν, υποστηρίζοντας ότι στην εποχή μας, των ακραίων ανισοτήτων, των επαπειλούμενων οικολογικών καταστροφών και της παρακμής των σύγχρονων αντιπροσωπευτικών δημοκρατιών, τα κοινά αποτελούν ένα λόγο για να αισιοδοξούμε."

Η θεωρία της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας του John Rawls κατέστησε ξανά επίκαιρη την ηθική φιλοσοφία του Kant και ανέδειξε τη σημασία που μπορεί να έχει για τη διατύπωση μιας δημοκρατικής-φιλελεύθερης θεωρίας περί κοινωνικής δικαιοσύνης. Στο βιβλίο αυτό παρουσιάζονται, για πρώτη φορά σε ελληνική μετάφραση, δύο από τα σημαντικότερα κείμενα του John Rawls που φωτίζουν τη σχέση της θεωρίας του με την ηθική σκέψη του Kant. Στις διαλέξεις του "Καντιανή Κατασκευασιοκρατία στην Ηθική Θεωρία" ο Rawls εμβαθύνει και ταυτόχρονα τροποποιεί την καντιανή ερμηνεία της δικαιοσύνης ως ακριβοδικίας που πρωτοπαρουσίασε στη Θεωρία Δικαιοσύνης, ενώ στο κείμενο "Θέματα της Ηθικής Φιλοσοφίας του Kant μας παρουσιάζει ευσύνοπτα τις βασικές ερμηνευτικές κατευθύνσεις της δικής του ανάγνωσης της καντιανής ηθικής φιλοσοφίας.

Σε αυτό το σαφές και εξαιρετικά δομημένο βιβλίο, το οποίο καλύπτει θεματολογικά τόσο τις θεωρητικές γνώσεις όσο και τις γενικές έννοιες της εφαρμογής της θεωρίας στην πράξη, ο διακεκριμένος συγγραφέας Malcolm Payne μας δείχνει πώς να εργαζόμαστε με τις κύριες θεωρίες και τις τεχνικές της κοινωνικής εργασίας, και παράλληλα πώς να εντοπίζουμε τα πλεονεκτήματα και τους περιορισμούς της κάθε θεωρητικής προσέγγισης.