Γλωσσικά Θέματα

Οι παροιμίες και τα γνωμικά αποτελούν λαϊκό δημιούργημα με διαχρονική αξία, πρέπει όμως να γνωρίζουμε το νόημά τους και, επομένως, την περίσταση στην οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Μας βοηθούν να σκεφτούμε, μας διδάσκουν το δίκαιο και το σωστό, μας παρηγορούν και μας διασκεδάζουν, αλλά συχνά περιπαίζουν και γελοιοποιούν «ασθενείς» κοινωνικές ομάδες.

Ιωάννινα 2004-2008 Πήραμε την απόφαση να προχωρήσουμε στη δημιουργία αυτού του βιβλίου σε μια προσπάθεια να καταγράψουμε ένα δείγμα της τρέχουσας γλωσσολογικής αναζήτησης από Έλληνες ερευνητές όπως παρουσιάστηκε στα πλαίσια ανακοινώσεων στις Ετήσιες Ημερίδες Γλωσσολογίας που διοργάνωσε ο Τομέας Γλωσσολογίας του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων από το 2004 έως και το 2008, και συνεχίζει να διοργανώνει και σήμερα. Όπως δηλώνει ο τίτλος, το βιβλίο περιλαμβάνει δώδεκα μελέτες σε διάφορα γνωστικά αντικείμενα της σύγχρονης γλωσσολογίας. Το βιβλίο καλύπτει ένα ευρύ φάσμα θεμάτων ανάλυσης της ελληνικής γλώσσας (συγχρονικά και διαχρονικά) με εφαρμογή των μεθόδων και πορισμάτων της σύγχρονης θεωρητικής και εφαρμοσμένης γλωσσολογίας.

La "Pequena gramatica neogriega" de Manolis Triandafylidis es un compendio de la "Gramatica de la Lengua Demotica Neogriega" cuya primera edicion, realizada por el Organismo Editor de Libros Escolares (ΟΕΣΒ), se remonta al ano 1941. Aunque han pasado ya cuarenta y cinco anos desde la aparicion de la P.G.N. sigue siendo utilizada aun hoy, abreviada y con algunos cambios, en el sistema griego de educacion publica.[...]

Οι διάσημοι Γάλλοι Ελληνιστές Jacqueline de Romilly και Jean - Pierre Vernant ζήτησαν από ανθρώπους των γραμμάτων, των τεχνών και των επιστημών, αλλά και από νέους φοιτητές και μαθητές, που όλοι τους κάθισαν στα θρανία της ελληνικής γλώσσας, να επιλέξουν ένα αρχαιοελληνικό κείμενο και να καταγράψουν ένα σχόλιο για την επιλογή τους και την αγάπη τους για την Ελλάδα. Τα σχόλια που συγκέντρωσαν, προσαρτημένα στα κείμενα που τα ενέπνευσαν, αποκλίνουν από τη στοιχισμένη γραμμή της θεωρητικής ανάλυσης, ανατρέπουν τον ίδιο τον κανόνα της εξάρτησης από το γράμμα των μεγάλων δημιουργών, και αποτυπώνουν τη βιωματική σχέση που μπορεί να συνδέει τον σύγχρονο αναγνώστη με μια πανάρχαια γραπτή παράδοση. Τα μικρά επεισόδια της αυτοβιογραφίας ρίχνουν το φως τους στο κέρδος του κειμένου και τον πλούτο της γλώσσας, ένα μικρότερο φως που έρχεται να διαχυθεί μέσα σε ένα μεγαλύτερο φως. Το βιβλίο αποτελεί μια πρωτότυπη ανθολόγηση, που μαρτυρεί τον δυναμισμό της αρχαίας ελληνικής γλώσσας.

Το πρωτότυπο λεξικό "Βρίσκω τον τύπο που θέλω" μας απαλλάσσει από την αμηχανία που νιώθουμε πολλές φορές καθώς αναρωτιόμαστε πώς γράφεται ένας γραμματικός τύπος, πώς πρέπει να τονίσουμε μια λέξη κ.ά. Τα λήμματα μπορούν να καταταχτούν στις ακόλουθες κατηγορίες: - Λέξεις μεμονωμένες. Δίνονται πάρα πολλές λέξεις με δύσκολη ή αμφίβολη ή νεότερη ορθογραφία: αμειψισπορά, αυτί, νεότερος, ρινόκερος, χρεοκοπία κ.ά. - Ομάδες λέξεων. Παρουσιάζονται κατά ζεύγη ή κατά μεγαλύτερες ομάδες πολλές λέξεις που συχνά τις συγχέουμε ορθογραφικά: αναστηλώνω - υποστυλώνω, απόκλιση - παρέκκλιση, γιαλός - γυαλί κ.ά. - Ουσιαστικά και επίθετα. Δίνονται οι βασικοί κλιτικοί τύποι των ουσιαστικών και όλοι οι τύποι και των τριών γενεών όταν πρόκειται για επίθετα π.χ. αντάρα, η [της αντάρας…, οι αντάρες - χωρίς γεν.] διεθνής -ης -ες [αρς. ο διεθνής, του διεθνούς και διεθνή, το διεθνή, διεθνή, οι διεθνείς, των διεθνών, τις διεθνείς, διεθνείς, ουδ. το διεθνούς, το διεθνές, διεθνές, τα διεθνή, διεθνή]. - Ρήματα. Ο αναγνώστης θα βρει 4.000 ρήματα, των οποίων δίνονται οι βασικοί χρόνοι και όλοι οι δύσκολοι τύποι. Ένα δείγμα: αναγγέλλω: ενεργ. παρατ. ανάγγελλα και ανήγγελλα, αόρ. οριστ. ανάγγειλα, ανάγγειλες... και ανήγγειλα, ανήγγειλες, ανήγγειλε, αναγγείλαμε, αναγγείλατε, ανήγγειλαν, υποτ. αναγγείλω, προστ. ανάγγειλε (όχι ανήγγειλε, ανήγγειλέ το), αναγγείλετε, απαρ. αναγγείλει, παθ. ενεστ. οριστ. αναγγέλλομαι, παρατ. αναγγελλόμουν, αόρ. οριστ. αναγγέλθηκα, προστ. - αναγγελθείτε, απαρ. αναγγελθεί, παρακ. μετ. αναγγελμένος. - Χρήσιμες επισημάνσεις. Ακόμα, γίνονται χρήσιμες επισημάνσεις ή δίνονται κανόνες σχετικά με τη στίξη, το συλλαβισμό και άλλα γραμματικά φαινόμενα. Σε όλα τα λήμματα ακολουθείται η γραμματική που διδάσκεται στα σχολεία της πρωτοβάθμιας και της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Το λεξικό αυτό φιλοδοξεί να αποτελέσει καθημερινό γλωσσικό βοήθημα για όλους τους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές, και γενικά για όσους χρησιμοποιούν το γραπτό λόγο.

Το βιβλίο αυτό περιέχει κείμενα για τη γλώσσα, που γράφτηκαν τα τελευταία χρόνια από έναν επαγγελματία γραφιά με αγωνία για τη γλώσσα. Όχι αγωνία για τον κίνδυνο της εξαφάνισής της· τέτοιο κίνδυνο ο συγγραφέας δεν διακρίνει· αντίθετα, στις χιλιάδες ιστολόγια (τα μπλογκ δηλαδή) που έχουν κατακλύσει το Διαδίκτυο βλέπει την πιο κατηγορηματική διάψευση του μύθου για τη λεξιπενία των νέων. Όμως αγωνία για τα εμπόδια, τις λακκούβες και τις επικίνδυνες στροφές στο δρόμο, εμπόδια στο δρόμο της γλώσσας της ίδιας και τα εμπόδια στον καθημερινό αγώνα του καθενός μας να κατακτήσει τη γλώσσα. Γι' αυτό, "γλώσσα μετ' εμποδίων". Ο συγγραφέας προσπαθεί να ανιχνεύσει τη φύση και την έκταση αυτών των εμποδίων ώστε να συμβάλει στη χαρτογράφηση του γλωσσικού ναρκοπεδίου μας. Ανάμεσα στις νάρκες που προσπαθεί να εξουδετερώσει είναι η ιδεολογική τρομοκρατία που έχει σχεδόν θέσει εκτός νόμου το "σαν", το "μπαίνω" και το "παίρνω". Είναι η εκζήτηση, η πάση θυσία προσπάθεια να ξεχωρίσουμε από την πλέμπα, είτε λεξιθηρώντας στο Λίντελ-Σκοτ, είτε σπέρνοντας γενικές εκεί που δεν φυτρώνουν, είτε βρίσκοντας κάποιο άλλο καθαρευουσιάνικο κουρελάκι να το κρεμάσουμε στο πέτο μας για να δείξουμε ότι είμαστε διαφορετικοί βρε αδερφέ εμείς, ανώτεροι. Είναι, τέλος, ο γλωσσικός εθνικισμός και τσαρλατανισμός (συνήθως αυτά πάνε χέρι-χέρι), που χρησιμοποιούν την πραγματικά μακρόχρονη και συναρπαστική ιστορία της γλώσσας μας σαν βιάγκρα για το φρόνημα. [...]

Συμπληρώνοντας κιόλας δέκα χρόνια αφότου τα άρθρα που περιέχονται σ' αυτό τον τόμο βλέπουν το φως της δημοσιότητας - το πρώτο τους είχε σταλεί από το Παρίσι στην "Καθημερινή" το Μάιο του 1975. Κάτι οι παραινέσεις των φίλων, κάτι η δική μου επιθυμία να τα ιδώ μαζεμένα, οδήγησαν τελικά στη σημερινή έκδοση, όπου είναι συναγμένα μερικά από τα δημοσιεύματά μου της τελευταίας δεκαετίας που παρουσιάστηκαν επώνυμα. Τα κείμενα παρουσιάζονται εδώ στη μορφή της πρώτης δημοσίευσης (που μνημονεύεται). Τα παλιότερα προσαρμόστηκαν ορθογραφικά και γράφτηκαν με το μονοτονικό σύστημα.

Πλήρης, λειτουργική, ενημερωμένη. Απαραίτητο βοήθημα σε κάθε μαθητή ή ενδιαφερόμενο για την ελληνική γλώσσα. Στις 560 σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης θα διαβάσει τη θεωρία, όπου παρουσιάζεται με αναλυτικό και εύληπτο τρόπο η φωνολογία - οι γλωσσικοί ήχοι, οι συνδυασμοί τους, τα πάθη τους, ο τονισμός των λέξεων -, καθώς και η Μορφολογία της ελληνικής γλώσσας. Η θεωρία συνοδεύεται από πλήθος παραδειγμάτων και από αναλυτικούς πίνακες με την κλίση των μερών του λόγου, ανωμάλων ρημάτων κ.ά., προβαλλόμενα με οργανωμένο και εποπτικό τρόπο. Σ' αυτά προστίθενται οι ασκήσεις με τις απαντήσεις τους για την εμπέδωση της θεωρίας και το γλωσσάρι, όπου εξηγούνται οι γραμματικοί όροι. Ένα βιβλίο όπου μπορεί κανείς να βρει απάντηση σε κάθε απορία πάνω στη γραμματική.

Δέκα σύγχρονοι ειδικοί, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, γλωσσολόγοι και φιλόλογοι, και ένας λογοτέχνης του 19ου αιώνα εξετάζουν δέκα βασικούς μύθους της φιλολογίας γύρω από τη γλώσσα. Απόψεις που εμφανίζονται σε κάθε εποχή σαν αυταπόδεικτες αλήθειες, ερήμην των γλωσσολογικών ερευνών και κυρίως των γλωσσικών νόμων, απόψεις για τη φθορά και το θάνατο της γλώσσας, για την αγλωσσία των νέων, για την μοναδικότηα της ελληνικής γλώσσας, για την ανέφικτη διδασκαλία της νεοελληνικής χωρίς καταφυγή στα αρχαία ελληνικά, για τις πλούσιες και τις φτωχές γλώσσες κ.ά. εξετάζονται εδώ μέσα από το πρίσμα της αρμόδιας επιστήμης αλλά και της ιστορικής εμπειρίας

Στο βιβλίο γίνεται προσπάθεια να οργανωθεί ένα συστηματικό επιστημολογικό πλαίσιο για να δοθούν απαντήσεις στα διάφορα επιστημολογικά ζητήματα που ανακύπτουν στην ιστορία της Γλωσσοδιδακτικής σε σχέση με την επιλογή των γλωσσοδιδακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων. Ενδεικτικά: -Πώς μπορούμε να οριοθετήσουμε ή να κατηγοριοποιήσουμε τις γλωσσοδιδακτικές μεθόδους και προσεγγίσεις; -Υπάρχουν αντικειμενικά ή ορθολογικά κριτήρια με τα οποία μπορούμε να αξιολογήσουμε κάποια γλωσσοδιδακτική μέθοδο ή προσέγγιση ως καλύτερη ή αποτελεσματικότερη έναντι κάποιας άλλης; -Αν ναι, μπορούμε να περιγράψουμε την ιστορική πορεία των προσεγγίσεων αυτών ως μια εξελεγκτική πορεία προόδου, δηλαδή γραμμικής μετάβασης από τις λιγότερο καλές προς τις καλύτερες προσεγγίσεις; Η προσπάθεια απάντησης των ερωτημάτων αναγκαστικά περνάει και μέσα από την εξέταση της παλαιότερης και της σύγχρονης ιστορίας της Γλωσσοδιδακτικής, η οποία οδηγεί στη θέση των συγγραφέων ότι η επιλογή προσεγγίσεων για τη διδακτική της γλώσσας δεν μπορεί να απομονωθεί από τις επικοινωνιακές ανάγκες που αναδύονται στον ιστορικό χωροχρόνο. Επομένως, η επιλογή γλωσσοδιδακτικών μεθόδων και προσεγγίσεων θα πρέπει να στηρίζεται στη γλωσσοδιδακτική αναστοχαστικότητα, τη δημιουργία δηλαδή ενός επιστημολογικά ρητού πλαισίου επιλογής, που μπορεί να δοθεί μέσα από το αυτόνομο επιστημονικά πεδίο της Εκπαιδευτικής Γλωσσολογίας. Το βιβλίο μπορεί να αποτελέσει σημαντικό βοήθημα για φοιτητές, μεταπτυχιακούς, εκπαιδευτικούς και ερευνητές που ασχολούνται με γλωσσοδιδακτικά ζητήματα.