Πολιτική

Η ραγδαία άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων και ομάδων και η διεύρυνση του ακροατηρίου τους από τις αρχές του 21ου αιώνα συνοδεύονται από μια σημαντική μεταβολή στον τρόπο δράσης τους. Η αντιπαράθεση μεταφέρεται στο πεδίο της ταυτότητας και οι απροκάλυπτα ρατσιστικές θέσεις αντικαθίστανται από τον λόγο περί «πολιτισμικής διαφοράς» και «διαφύλαξης της ευρωπαϊκής ταυτότητας». Η πολιτισμική ηγεμονία της άκρας δεξιάς και η κανονικοποίηση των προταγμάτων της αποτελούν πλέον πρόκριμα για την πολιτική επικράτησή της. Με δεδομένο ότι η εκδοτική παραγωγή είναι ένας προνομιακός δείκτης της κυκλοφορίας και ανταλλαγής των ιδεών, το βιβλίο χαρτογραφεί τους εκδοτικούς διαύλους μέσω των οποίων διακινούνται οι ακροδεξιές και εθνικιστικές ιδέες στην Ελλάδα μετά τη Μεταπολίτευση. Ενδιαφέρεται για την ορατότητα και τη συνοχή που προσδίδει το βιβλίο σε μικρές και μεγαλύτερες ακροδεξιές ομάδες και για την ημι-αυτονομία του χώρου από τις λειτουργίες του «κατεστημένου» εκδοτικού πεδίου. Οι εγχώριες εκδοτικές πρωτοβουλίες εξετάζονται συγκριτικά με αντίστοιχα φαινόμενα στην Ευρώπη, ώστε να αποτιμηθεί ο χαρακτήρας της άκρας δεξιάς και των εθνικιστικών ομάδων στην Ελλάδα κατά την τελευταία πεντηκονταετία από μια σκοπιά που μέχρι τώρα δεν έχει απασχολήσει την έρευνα.

Σε κάθε μεγάλη κρίση οι Έλληνες ξέρουν καλά πώς να χωρίζονται σε στρατόπεδα και να κρύβονται πίσω από αυτά, εκστομίζοντας μεγάλα, στομφώδη λόγια και προβαίνοντας σε ακόμα μικρότερες πράξεις. Καθένας προσπαθεί ταμπουρωμένος πίσω από τη δική του "αλήθεια", να δικαιολογήσει τα αδικαιολόγητα και ταυτόχρονα να κρυφτεί από την ίδια την πραγματικότητα. Έτσι και σε αυτή την κρίση δεν άλλαξε πολύ η συνταγή. [...] Αυτό από το οποίο πάσχει η Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, και έγινε φανερό πλέον με την κρίση, είναι το έλλειμμα αξιοκρατίας, η απουσία διαφάνειας, η ανυπαρξία δίκαιης και ανάλογης με τα προσόντα προοπτικής εξέλιξης, που έχει ως συνέπεια μια γενικευμένη ψυχική και ψυχολογική ανασφάλεια, η οποία επιτείνεται από τη διάψευση οποιοσδήποτε προσδοκίας οικονομικής και κοινωνικής ανέλιξης. Με άλλα λόγια, αυτό που αποκαλούμε απουσία κοινωνικής κινητικότητας και οποιοσδήποτε εργασιακής δεοντολογίας και εντέλει έννοιας κοινωνικής δικαιοσύνης.

Η ιστορία του Λευκού Ρόδου, άγνωστη εν πολλοίς στην Ελλάδα, είναι πλέον ένας θρύλος της ιστορίας της Δύσης: πρόκειται για μια ομάδα φοιτητών του Πανεπιστημίου του Μονάχου, με ετερογενείς κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές πεποιθήσεις, οι οποίοι δημιούργησαν, μεσούντος του Δευτέρου Παγκοσμίου πολέμου, την πλέον εμβληματική αντιναζιστική οργάνωση της Γερμανίας. Το Λευκό Ρόδο, από τον Ιούνιο του 1942 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1943, τύπωσε και μοίρασε στο προαύλιο του Πανεπιστημίου του Μονάχου έξι προκηρύξεις ευθείας εναντίωσης στον Χίτλερ, στο ναζιστικό καθεστώς, στη ναζιστική ιδεολογία - και συνακόλουθα στην ανοχή και συναίνεση του γερμανικού λαού στα εγκλήματα του ναζισμού. Πολύ σύντομα όλα τα μέλη της οργάνωσης συνελήφθησαν και αποκεφαλίστηκαν μετά τις γνωστές δίκες-παρωδία του ναζιστικού καθεστώτος. Ανάμεσά τους και η Σόφι Σολ, που πρόσφατα ψηφίστηκε ως η σημαντικότερη Γερμανίδα του 20ού αιώνα. Στο βιβλίο αυτό μεταφράζεται το πλήρες κείμενο των έξι προκηρύξεων του Λευκού Ρόδου, σε μια προσπάθεια όχι μονάχα να θυμηθούμε την κτηνωδία του ναζισμού, αλλά και να σκεφτούμε πως η φράση των φοιτητών του Μονάχου "Είμαστε όλοι ένοχοι, ένοχοι, ένοχοι" αφορά εμάς, αφορά τα παροντικά και τα επερχόμενα εγκλήματα του πολιτισμού μας, αφορά εμάς και τα παιδιά μας στα χρόνια που έρχονται.

Η ατομική ευθύνη αντιδιαστέλλεται προς τον ατομισμό και ταυτίζεται –στο βάθος– με την αλληλεγγύη, αφού και στις δύο περιπτώσεις δε νοιάζεσαι μονάχα για τον εαυτό σου και τους οικείους σου, αλλά επίσης και για τον «άγνωστο άλλο». Ποια είναι, όμως, τα όρια της ατομικής ευθύνης, πότε το άτομο κρατά στα χέρια του τη δύναμη; Πώς πρέπει να ζούμε; Στο βιβλίο εκφράζονται 145 σκέψεις για τα παραπάνω ερωτήματα με σκοπό τον προβληματισμό του αναγνώστη.

Υπάρχουν στην ιστορία γεγονότα, κάποια απ’ αυτά ιδιαίτερα σοβαρά, που παραμένουν στην σκιά. Πολλές φορές δεν συνδέονται ικανοποιητικά με γεγονότα που ακολούθησαν και που ίσως εκείνα προκάλεσαν. Σκοπός αυτού του βιβλίου είναι ο αναγνώστης να αντιληφθεί τα ευρύτερα ρεύματα που βρίσκονταν σε κίνηση και να συνδέσει γεγονότα με πρόσωπα και ευρύτερες εξελίξεις. Σε άλλες πάλι περιπτώσεις κρίθηκε πως άξιζε να έλθουν στο φως εν πολλοίς άγνωστα πρόσωπα ή και γεγονότα που όμως αξίζουν ευρύτερης αναγνώρισης. Η ιστορία κρύβει χλωμές στιγμές και περιθωριοποιημένες πρωτοβουλίες και συμβάντα. Έκρινα πως κάποια απ’ αυτά άξιζαν να βγουν στο προσκήνιο και να γίνουν κτήμα ανθρώπων που δεν είναι ειδικοί και που ίσως ποτέ δεν θα είχαν την ευκαιρία να τα γνωρίσουν.

Όταν ο κόσμος αποκαλεί κάποιον/α τσαβ (chav), μόνο ένα πράγμα εννοεί. Μπορεί να δίνουν διαφορετικούς ορισμούς, αλλά πάντα το ίδιο εννοούν. Εννοούν ότι είσαι κάθαρμα, εννοούν ότι δεν έχεις πάρει την κατάλληλη μόρφωση και σαν να λένε «μακριά απ’ την οικογένειά μου», σαν να σε αποκαλούν εγκληματία και να σου λένε ότι είσαι ένας άχρηστος και φταις εσύ για αυτό, μαλάκα. Για την πολιτική αριστερά οι άνθρωποι του Χάντερ είναι οι αδαείς και οι κακώς πληροφορημένοι· για τη νικήτρια δεξιά δεν είναι παρά τα βρομερά και πεταμένα σκουπίδια της εργατικής τάξης. Το Chav/Αλληλεγγύη από τα υπόγεια είναι εν μέρει αυτοβιογραφία, εν μέρει στοχασμός πάνω στο τραύμα, την τάξη και την ταυτότητα, αλλά και ένα μεγαλοπρεπές φάσκελο στα μούτρα της «πολιτικής της αξιοπρέπειας» – όμως, κυρίως, πρόκειται για μια προσπάθεια να ακουστεί καθαρά ο χτύπος της καρδιάς των τσαβ. Αυτή η συλλογή κειμένων αναλύει τις βιωμένες εμπειρίες του συγγραφέα της. Ο Χάντερ υπήρξε ως παιδί σεξεργάτης, ως έφηβος εξαρτημένος από το κρακ και αργότερα βίαιος κακοποιός αλλά και κοινωνικός αγωνιστής. Η ίδια του η ζωή, λοιπόν, είναι το εργαλείο που χρησιμοποιεί για να εξετάσει τους τρόπους με τους οποίους οι ταξικές μας εμπειρίες διαμορφώνουν τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε και κάνουμε πολιτική. Ένα συγκλονιστικό βιβλίο για την κατάσταση της εξαθλιωμένης εργατικής τάξης της Μεγάλης Βρετανίας – μια δυνατή γροθιά στο στομάχι!

H Αναγέννηση (14ος – 16ος αιώνας) σημάδεψε την ιστορία της ανθρωπότητας. Έχοντας ως επίκεντρο τη Φλωρεντία και τις ιταλικές πόλεις, επεκτάθηκε στη συνέχεια στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη. Ο κόσμος άλλαξε συθέμελα και μαζί με αυτόν άλλαξαν οι ιδέες, οι αντιλήψεις και συνολικά ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων. Με την καθολική ανανέωση των επιστημών και των τεχνών, του πολιτισμού γενικότερα, ανέτειλε μια νέα, ουμανιστική κοσμοθεωρία. Πρόκειται για την εποχή που γίνονται τα πρώτα βήματα μιας μακρόχρονης περιόδου, κατά την οποία διαμορφώνονται τόσο η αστική τάξη που θα διεκδικήσει από τους φεουδάρχες με μια σειρά αστικών επαναστάσεων τη δική της εξουσία ώστε να επιβάλει τη μισθωτή σκλαβιά, όσο και η νέα τάξη που θ’ ανατρέψει για πάντα την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, η εργατική. Το βιβλίο του Λάσλο Μάκαϊ, που εκδόθηκε το 1977 στη Βουδαπέστη από τις εκδόσεις Mora Ferenc Ifjusagi Konyvkiado και μεταφράζεται για πρώτη φορά στα ελληνικά από τον Γιώργο Βαβίτσα, αποτελεί συνέχεια στην προσπάθεια της Σύγχρονης Εποχής να προμηθεύσει τους αναγνώστες της με μια σειρά εκλαϊκευτικών εκδόσεων που παρουσιάζουν με μαρξιστική, διαλεκτική υλιστική ματιά σημαντικές περιόδους της ιστορικής και κοινωνικής εξέλιξης. Το πλούσιο φωτογραφικό υλικό του βιβλίου βοηθά τον αναγνώστη να έρθει σε επαφή με τα συγκλονιστικά επιτεύγματα εκείνης της περιόδου και του καλλιτεχνικού ρεύματος που συνδέθηκε με αυτή.

Ποιες ήταν οι απαρχές; Πώς απλώθηκε η σκοτεινή έκρηξη στη γερασμένη Ευρώπη; Ποια υπόσχεση ανατροπής πυροδότησε την απελπισμένη οργή; Τι ρόλο έπαιξε η θεωρία των δύο άκρων; Πώς σάρωσε τα πάντα ο αντισημιτισμός, η «συνωμοσία του αίματος»; Μπορούμε να αποδεχτούμε τον ελληνικό αντισημιτισμό, τη μυστική συνενοχή στο έγκλημα; Πώς μιλάμε για το Ολοκαύτωμα; Πού βρίσκεται η «κοινοτοπία του κακού»; Πού έκρυβε τις «γερμανικές στολές στη ναφθαλίνη» η μεταπολεμική Ακροδεξιά; Ζει η «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»; Γιατί έχει τόσο βάθος ο ελληνικός εθνικισμός; Ποια είναι η θεσμική συνενοχή στην ακροδεξιά βία; Ποια είναι σήμερα τα προσωπεία της Ακροδεξιάς; Πώς πνίγεται η δημοκρατία στον ηθικό πανικό και τα fake news; Γιατί κερδίζει έδαφος η Αlt-Right; Πώς οικοδομείται μια ανελεύθερη δημοκρατία; Ποιο μήνυμα στέλνει εντέλει ο «αθώος αντιφασισμός» του Μεσοπολέμου;

Να μιλήσουμε για την Ακροδεξιά σαν να διηγούμαστε μια άγρια ιστορία για μεγάλα παιδιά. Να αναζητήσουμε απαντήσεις, να πάμε μπρος και πίσω στον χρόνο και στον χώρο, να κοιτάξουμε τα μάτια των ανθρώπων, να αντικρίσουμε τις ζοφερές όψεις της βίας. Να δούμε το σήμερα υπό το φως που δίνει η γνώση τού χθες, κι αντίστροφα. Γιατί «συνέβη, επομένως μπορεί να ξανασυμβεί».

Ο φασισμός δεν είναι υπόθεση του παρελθόντος. Mια νέα έκφανση του ακροδεξιού φαινομένου ξετυλίγεται γύρω μας. Την έχουν ονομάσει μεταφασισμό. Αντλεί ιδέες και εργαλεία από το οπλοστάσιο του δεξιού εξτρεμισμού του Μεσοπολέμου, τη δημαγωγία, τον εθνικισμό, τον ρατσισμό. Αξιοποιεί ψηφιακά μέσα, διασπείρει fake news, δικτυώνεται. Σπέρνει το μίσος, πυροδοτεί συγκρούσεις, νομοθετεί τον νέο αυταρχισμό. Οι δημοκρατίες δοκιμάζονται.

Ο φασισμός στοχεύει πάντα στην καρδιά και το μυαλό όλων, αλλά περισσότερο των νέων. Τους διδάσκει να υποτάσσουν τους αδύναμους και να υποτάσσονται στους ισχυρούς, να αποτελούν τα υλικά μιας πυραμίδας φόβου και ανελευθερίας. Γίνεται ολοένα και πιο πιεστική η ανάγκη να μελετάμε, να γνωρίζουμε και να αναγνωρίζουμε το ακροδεξιό φαινόμενο. Αυτό τον σκοπό θέλει να υπηρετήσει το παρόν βιβλίο.

Εάν αναρωτηθήκατε ποτέ γιατί ο Πούτιν έχει τόσο μεγάλη εμμονή με την Κριμαία, γιατί οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν προορισμένες να εξελιχθούν σε πλανητική υπερδύναμη ή γιατί η ισχύς της Κίνας συνεχίζει να εξαπλώνεται ολοένα και περισσότερο, τότε όλες οι απαντήσεις βρίσκονται εδώ. Η γεωγραφία θέτει όρια στους ηγέτες όλου του κόσμου. Πράγματι, για να κατανοήσουμε τις διεθνείς εξελίξεις χρειάζεται να κατανοήσουμε τον άνθρωπο, τις ιδέες και τα κινήματα… Αλλά αν δεν γνωρίζουμε γεωγραφία, τότε δεν πρόκειται να έχουμε ολοκληρωμένη εικόνα. To βιβλίο Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας, ένα από τα καλύτερα βιβλία για τη γεωπολιτική σύμφωνα με την εφημερίδα Evening Standard, στρέφει το βλέμμα στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, προσφέροντας μια διεισδυτική ματιά σ’ έναν από τους πλέον καθοριστικούς παράγοντες που διαμορφώνουν την παγκόσμια ιστορία. Είναι πια ώρα να ξαναβάλουμε το «γεω-» μπροστά από την «πολιτική».

Η μελέτη του Κλάους Ντέρε Ακροδεξιά ανταρσία και αριστερή πολιτική είχε αφετηρία τη διάλεξη του συγγραφέα "Εργατικό κίνημα από τα δεξιά; Τα αίτια μιας φαντασιακής εξέγερσης" τον Δεκέμβριο του 2019 στην Αθήνα. Ο Κλάους Ντέρε ήταν προσκεκλημένος του Ινστιτούτου Νίκος Πουλαντζάς ως ομιλητής στη 13η ετήσια διάλεξη στη μνήμη του μαρξιστή διανοητή Νίκου Πουλαντζά και εκεί είχα τη χαρά να τον προλογίσω. Όταν δόθηκε η διάλεξη, η διατύπωση "Ακροδεξιά ανταρσία" φαινόταν ίσως υπερβολική. Έναν χρόνο μετά, έπειτα από τα γεγονότα της Ουάσιγκτον, με την εισβολή του ακροδεξιού όχλου στο Καπιτώλιο, απεικονίζει ακριβώς την ακροδεξιά απειλή για τη δημοκρατία.