Λογοτεχνία - Γραφή

Το βιβλιάριο αυτό μοιράζεται σε δυο μέρη: προβλεπόμενο το ένα· απρόβλεπτο το άλλο. Στο πρώτο μέρος συντάσσονται έξι μελετήματα, τα δύο από τα οποία δημοσιεύονται εδώ για πρώτη φορά. Τρία από αυτά επιμένουν σε ζητήματα μεθόδου, σκηνοθεσίας και ιδεολογίας στην ποίηση του Γιάννη Ρίτσου, ενώ τα άλλα δύο προσηλώνονται σε επώνυμες αρχαιόμυθες συνθέσεις του: στον "Φιλοκτήτη" και στον "Τειρεσία". Μεσολαβούν τα "Μικρά ομηρικά΄: παραβατικά, μικρής έκτασης ποιήματα, που υπερασπίζονται ευάλωτες μορφές και πράξεις των ομηρικών επών και του επικού κύκλου. Το απρόβλεπτο Επίμετρο ανακαλεί (αποσπασματικά) την προδρομική εκείνη "Πολυκριτική" για τον Γιάννη Ρίτσο, δημοσιευμένη στο πρώτο τεύχος του περιοδικού "η Συνέχεια" (1973), στην οποία περιλαμβάνονται και δύο πρωτότυπα αυτοσχόλια του ποιητή, που αφορούν ειδικότερα στις συλλογές "Καθρέφτης" και "Θεωρείο", και ομολογούν απερίφραστα την ειρωνική μετατροπή κάποτε του τραγικού στοιχείου σε "γελοιογραφικό παράδοξο", προκειμένου να ανακουφιστούν από το αντικειμενικό βάρος τους ο πόνος και ο φόβος των ανθρώπων στις μέρες μας.

"Η αλληλογραφία της συλλογής αυτής, γραμμένη σχεδόν αποκλειστικά στα αγγλικά, καλύπτει μια περίοδο είκοσι ετών : αρχίζει ένα χρόνο πριν από την προσωπική μου γνωριμία με τον Γιώργο Σεφέρη και τελειώνει λίγο πριν τη μοιραία αρρώστια του ποιητή το καλοκαίρι του 1971. Κατά τη διάρκεια του '50, η αλληλογραφία είναι μάλλον αραιή και εστιάζεται σε δύο κυρίως δύο θέματα : στην προσπάθειά μου να μάθω από τον ποιητή ό,τι μπορούσα για το εργο του ενόσω δούλευα τη διδακτορική μου διατριβή στην Οξφόρδη και, αργότερα μέσα στην ίδια δεκαετία, στη συνεργασία μου με τον Philip Sherrard στη μετάφραση και παρουσίαση μιας εκλογής ποιημάτων του Σεφέρη για την ανθολογία μας Six Poets of Modern Greece.
Κατά τη δεκαετία του '60, η αλληλογραφία γίνεται πυκνότερη και διαμορφώνεται από μια σειρά γεγονότων που επέβαλαν πιο συχνή επικοινωνία. Ανάμεσα σ' αυτά είναι η απονομή του Βραβείου Νόμπελ στον σεφέρη το 1963, ο συγκεντρωτικός τόμος των ποιημάτων του σε αγγλική μετάφραση την οποία ο Sherrard κι εγώ αρχίσαμε το 1964, το ταξίδι του Σεφέρη στις Ηνωμένες Πολιτείες για την ανακήρυξή του ως επίτιμου Διδάκτορος του Πανεπιστημίου του Πρίνστον το 1965, η πολιτική κατάσταση στην Ελλάδα και η επιβολή της λογοκρισίας από τη δικτατορία των συνταγματαρχών που ακολούθησε το πραξικόπημα του Απριλίου του 1967, η διαμονή του Σεφέρη στο Ινστιτούτο Προχωρημένων Σπουδών στο Πρίνστον το 1968 και η εσωτερική του σύγκρουση προκειμένου να καταστεί η συνείδηση της χώρας του καθώς και η προετοιμασία, στο διάστημα του 1969, μιας εκτενούς συνέντευξης για τη σειρά Pariw Review.
Η αλληλογραφία των αρχών της δεκαετίας του '70 είναι ίσως η πιο περιστασιακή και, κατά κάποιον τρόπο, η πιο προσωπική. [...]" (Edmund Keeley)
Η έκδοση περιλαμβάνει εκτενή εισαγωγή του Edmund Keeley, μεγάλο αριθμό φωτογραφιών του Γ. Σεφέρη καθώς και του χειρογράφου της "Δήλωσης '68" και επίμετρο με επιστολές των Eugene McCarthy, T.S. Eliot, Henry Miller, Philip Sherrard, Robert Keeley, Μαρώς Σεφέρη κ.ά., που σχετίζονται με το θέμα.

Τι κοινό έχουν ο Βιάν με την Καραπάνου; Ο Μόρισον με τον Φρόυντ και η Χασκίλ με τον Αυρήλιο; Ετερόκλητες παρέες, απρόσμενες συναντήσεις, εκλεκτικές συγγένειες· ένα πάρτυ έκπληξη στο χαρτί με καλεσμένους από το παρελθόν. Οικοδεσπότης, ο αναδυόμενος απ’ την κρυφή του ταυτότητα Βασίλης Κιμούλης, ο οποίος σε είκοσι τεύχη του street press «Η Πόλη Ζει» και στη στήλη του με τίτλο «γκανιάν / υπάρχει ο λόγ(γ)ος της πόλης πέρα από πατώματα και ταβάνια», επέλεξε είκοσι προσωπικότητες για να μας τις παρουσιάσει με τον δικό του –παράδοξο– τρόπο. Εσύ σε ποιον ή ποια θα στοιχημάτιζες; Μη βιαστείς να απαντήσεις προτού γεμίσουν και τα είκοσι γκανιάν-τετράγωνα… Με εξαιρετικά γκανιάν διάθεση, λοιπόν, αυτό το βιβλίο ήρθε για να λύσει την αιώνια απορία «Τι θα γινόταν αν;…» Και αν η επόμενη ερώτηση είναι «Τι είναι αυτό που κάνει τόσο γκανιάν αυτό το βιβλίο;» απλά σκέψου όλες τις φορές που δεν ήσουν και όσο γκανιάν θα ήθελες!

Η κατάρτιση ενός γλωσσικού ερμηνευτικού οδηγού, που θα επιτρέψει στον μέσο αναγνώστη να προσεγγίσει τη δυσπρόσιτη γλώσσα του Νίκου Καζαντζάκη, αποτελούσε από παλιά επιτακτικό επιστημονικό ζητούμενο. Το Γλωσσάρι στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, προϊόν πολύχρονης και επίμοχθης λεξικογραφικής έρευνας, έρχεται να καλύψει αυτό το μεγάλο κενό· να συστήσει ξανά τον συγγραφέα στο αναγνωστικό κοινό υπό το πρίσμα του ιδιότυπου λεξιλογίου του και να συμβάλει στην κατανόησή του. Περιέχει συνολικά 15.000 περίπου λήμματα, ελληνικά και ξενόγλωσσα, τα οποία αποδελτιώθηκαν από το σύνολο των πρωτότυπων έργων του Καζαντζάκη, από τα ξενόγλωσσα έργα του που μεταφράστηκαν από άλλους (Βραχόκηπος, Τόντα Ράμπα), καθώς και από τη Θεία Κωμωδία του Δάντη και τον Ηγεμόνα του Μακιαβέλι που μετέφρασε στα ελληνικά ο ίδιος. Η κατάρτιση του Γλωσσαρίου βασίστηκε κυρίως στις εκδόσεις που εκπονήθηκαν τις δεκαετίες 1950 και 1960 με φιλολογική επιμέλεια του Εμμανουήλ Κάσδαγλη, και δευτερευόντως σε νεότερες εκδόσεις, όπου ήταν αναγκαίο, ενώ η επεξεργασία και ερμηνεία του γλωσσικού υλικού στηρίχθηκε σε έγκριτα λεξικά της Νεοελληνικής, παλαιότερα και σύγχρονα, καθώς και σε ποικίλα έγκυρα μελετήματα, γλωσσάρια και πηγές, συμπεριλαμβανομένων των ερμηνευτικών λεξιλογίων του ίδιου του Καζαντζάκη για την Οδύσ(σ)ειά του και τη Θεία ­Κωμωδία του Δάντη.

Η ιδιαιτερότητα και χρησιμότητα του παρόντος ερμηνευτικού γλωσσικού οδηγού έγκειται στο ότι δεν αρκείται σε αλφαβητική παράθεση λεκτικών τύπων με ερμηνευτικές αναφορές και ετυμολογικές εκδοχές, αλλά προτάσσει αυτούσιο τον ίδιο τον λόγο του Κρητικού δημιουργού μέσα από επιλεγμένα —κατά λέξη και σημασία— χαρακτηριστικά αποσπάσματα από όλα τα έργα του, ώστε να τεκμηριώ­νεται άμεσα η συγκεκριμένη χρήση της μελετώμενης κάθε φορά λέξης.

Οι βλαβερές συνέπειες του πουπουδισμού. Η αρχαία Ελλάδα ή η Αρχαία Ελλάδα; Τι είναι τα pluralia tantum; Ψαγμενιά, ή μήπως απλώς δηθενιά; Οι εβραίοι ή οι Εβραίοι; Ο Ρουσσώ, ο Ρουσώ, ο Ρουσσό ή ο Ρουσό; Αχ, αυτά τα ντουζ! Η βουλευτής, η βουλευτίνα, η βουλεύτρια. Οι ζωές (;) των άλλων. Εμείς πάντως προσέχουμε «τους εαυτούς μας». Νύμφες και νύφες, έννοιες και έγνοιες. Η ελληνοστολή και η αποξύλωση. «Τι να κάνουμε;», ή μήπως «Τι να κάμουμε;». Καμαρομύτηδες και πολυπιθυμημένες. Ο Φίλερις και η Αιμοβόρα, ο Δίκορος και ο Κοπρώνυμος. Ο Πυρρόθριξ, του... ; Τι σημαίνει Τσιμισκής; Ποιοι να ήταν, άραγε, ο Τζούρτζης και ο Σαλισβουρής; Το θρυλικό λεωφορείο «Θων-Θησείον». Ο Χεζοπόταμος και ο Cartier. Η Μάχη των Πυραμίδων και η Μάχη των Χρυσών Πτερνιστήρων. Άλκη Ζέη: In memoriam. Η μιζέρια της ηθογραφίας. Η απαξίωση του Νομπέλ Λογοτεχνίας. Οι συγγραφείς ως μεταφραστές. «Ο δαίμων της ενδεκάτης ώρας» και ο «Πυρετός στο αίμα». Οι δαίμονες ή Οι δαιμονισμένοι του Ντοστογιέφσκι; Κι όμως, ο Ουγκό δεν έγραψε για Άθλιους…
Kείμενα ενός απλού γλωσσομανούς, τα οποία επιχειρούν να θίξουν ζητήματα που άπτονται πεδίων όπως η γλώσσα, η Ιστορία, η μετάφραση, ακόμα και η κίνηση των ιδεών. Κείμενα με οδηγό την αρχή ότι ακόμα και τα πιο ενδιαφέροντα θέματα μπορούν να προσεγγίζονται με παιγνιώδη ή χιουμοριστικό τρόπο.

Κάθε φυσική γλώσσα είναι μια απροσχεδίαστη τάξη, με άλλα λόγια μια τάξη που προκύπτει χωρίς κανένα σχεδιασμό και προμελέτη. Η γλώσσα δεν είναι ούτε φυσικό φαινόμενο ούτε τεχνούργημα, αλλά ένα φαινόμενο τρίτου είδους: είναι μεν αποτέλεσμα ανθρώπινης δράσης, αλλά όχι στόχος ανθρώπινων προθέσεων ή οποιουδήποτε ανθρώπινου σχεδίου· η παρούσα κατάσταση της γλώσσας, κάθε φυσικής γλώσσας, είναι το ακούσιο και απρόβλεπτο αποτέλεσμα των επιλογών στις οποίες προέβησαν οι ομιλητές της και οι πρόγονοί τους κατά την προσπάθειά τους να επικοινωνήσουν· και η επανασύνθεση αυτής της γενετικής διαδικασίας αποτελεί τον θεμέλιο λίθο μιας ερμηνευτικής θεωρίας της γλωσσικής κατάστασης. O Rudi Keller αναπτύσσει τη ρηξικέλευθη προσέγγισή του με γλώσσα διαυγή και προσιτή, αξιοποιώντας στοιχεία εκτός των τεχνικών ορίων της γλωσσολογίας, πρωταρχικά από τους τομείς της φιλοσοφίας, της κοινωνιολογίας και της οικονομικής επιστήμης, δίνοντας μια νέα διάσταση στην ιστορία της γλώσσας αλλά και στην προσέγγιση του φαινομένου της επικοινωνίας εν γένει.

"Στο παρόν κείμενο προτείνω μια ερμηνεία της μεθόδου και της γνωσιοθεωρίας του Έγελου (Hegel) και φιλοδοξώ συγχρόνως να καταστήσω τον αναγνώστη ικανό να διαβάζει εγελιανά κείμενα, στόχοι συμβατοί, αφού το πρόβλημα ανάγνωσης, γνωστό σ' όποιον επεδίωξε να διαβάσει εγελιανά κείμενα, είτε από σημειώσεις φοιτητών, είτε, και κυρίως, από την γραφίδα του ίδιου, το έχουν και οι μελετητές, και το ομολογούν." Γιώργος Φαράκλας (από την εισαγωγή του βιβλίου)

Η επιλογή των δέκα χαρακτηριστικών αυτών δοκιμίων της Βιρτζίνια Γουλφ, από τα πολλά που είχε δημοσιεύσει σε εφημερίδες και περιοδικά για να συγκεντρωθούν αργότερα σε συλλογές, έγινε με κριτήριο τη θεματική τους, έτσι ώστε να καλύπτεται ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων της συγγραφής που απασχολούσαν τους λογοτέχνες κατά την εποχή του μεσοπολέμου. Τα δοκίμια του παρόντος τόμου καλύπτουν εκτεταμένη χρονική περίοδο, καθώς γράφτηκαν από το 1919 μέχρι το 1940, και παρατίθενται με χρονολογική σειρά.

Αναφερόμενη στο έργο πολυάριθμων πεζογράφων, ποιητών και κριτικών, όπως του Σαίξπηρ, του Νταν, του Καρλάυλ, του Γκαλζγουόρδυ, της Όστιν, του Ντίκενς, του Μπέννετ, του Τολστόι, του Φλομπέρ, του Προυστ, του Φόρστερ, του Λόρενς, του Έλιοτ, του Τζόυς, του Χέμινγουεϋ κ.ά., η Γουλφ θίγει επίμαχα θέματα της συγγραφής (έμπνευση, θέμα, τεχνοτροπία, ύφος, χαρακτήρες), συγκρίνει τεχνοτροπίες και αναλύει τον κοινωνικό και ιστορικό περίγυρο (κοινωνικές τάξεις, πολιτική, σημαντικά γεγονότα) που επηρεάζει και διαμορφώνει τη συνείδηση των ανθρώπων που γράφουν, επισκοπώντας και αντιπαραθέτοντας με εξαιρετική διαύγεια σημαντικές περιόδους και ρεύματα της λογοτεχνίας. Ιδιαίτερο είναι και το δοκίμιό της Γράμμα σε έναν νέο ποιητή, που δίνει τον γενικό τίτλο στην παρούσα συλλογή, καθώς απαντά στο αιώνιο ερώτημα για τη δυσκολία του να γράψει κανείς ποίηση σε μια συγκεκριμένη χρονική περίοδο αναταραχών, κοινωνικών αλλαγών και τεχνολογικής προόδου. 

Η ζωή και το έργο του Jacques Vache (1895-1919) και ο αντίκτυπος της παρουσίας του σε μια μικρή ομάδα ποιητών που κινούνταν στο Παρίσι του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου σημαδεύουν την άμεση προϊστορία του υπερρεαλισμού και της ριζικής τομής που αυτός έμελλε να επιφέρει στην έκφραση και στην εμπειρία.
Μια ζωή εξαιρετικά σύντομη, ένα έργο που δεν εντάσσεται σε καμία αποδεκτή μορφή λογοτεχνίας, καθώς περιορίζεται σε επιστολές κι ευκαιριακά σκίτσα. Το γεγονός ότι ο Υπερρεαλισμός υπήρξε γέννημα μιας γενιάς νέων που σημάδεψε η φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αποτυπώνεται σε τούτες τις επιστολές, που διακρίνονται για το παράδοξα ακατάστατο ύφος τους και το καταλυτικό μαύρο χιούμορ στοιχεία που θα παραμείνουν διαχρονικά στην υπερρεαλιστική έκφραση. Ο Jacques Vache υπήρξε μια φευγαλέα μορφή που θα στοίχειωνε τον Andre Breton και τους φίλους του μέχρι το τέλος της ζωής τους, και που αποτελεί ακόμη βασική αναφορά σε κάθε επίκληση μιας ποίησης που διαφεύγει από τους "πολιτιστικούς θεσμούς".
Στην παρούσα έκδοση ο Vache παρουσιάζεται για πρώτη φορά αυτοτελώς στην ελληνική γλώσσα και τα κείμενά του συνοδεύονται από σχέδια του ιδίου και φωτογραφίες των γραμμάτων του.