Πολιτική

Δύο καλλιτέχνες από διαφορετικές χώρες και διαφορετικές γενιές, ο Άγγλος σκηνοθέτης Κεν Λόουτς και ο Γάλλος συγγραφέας Εντουάρ Λουί, συζητούν για τον κινηματογράφο, τη λογοτεχνία και την πολιτική. Πώς μπορεί η τέχνη να προσεγγίσει το ζήτημα της ταξικής βίας και ποιος είναι ο ρόλος της αριστεράς όταν οι πιο ευάλωτοι στρέφονται προς την άκρα δεξιά; Ο Κεν Λόουτς και ο Εντουάρ Λουί, παρά τις διακριτές και ενίοτε αντιθετικές πορείες και εμπειρίες τους, προσφέρουν μια εξαιρετικά γόνιμη συνομιλία που υπερβαίνει την απλή σύγκρουση ανάμεσα στον εργατισμό και την πολιτική ταυτοτήτων, προς την κατεύθυνση μιας αισθητικής του πολιτικού αγώνα. Την έκδοση συνοδεύει επίμετρο του Θανάση Καμπαγιάννη.

Τι είναι ο Αναρχισμός; Μια πολιτική ιδεολογία, ένα σύνολο ιδεών που περιγράφουν και εξηγούν τα κοινωνικά φαινόμενα, προτείνοντας λύσεις για την βελτίωση ή και απαλλαγή από τα κοινωνικά προβλήματα. Αλλά αυτή η απάντηση είναι κάπως γενική. Όλες οι ιδεολογίες το ίδιο κάνουν. Στην περίπτωση του αναρχισμού το ουσιώδες είναι το δικαίωμα και η υποχρέωσή μας να σκεφτούμε εμείς οι ίδιοι τα κοινωνικά προβλήματα, να σκεφτούμε κριτικά, να απορρίψουμε ό,τι μας αναιρεί ως προσωπικότητες απέναντι σε προσωπικότητες και να προτείνουμε τις δικές μας λύσεις. Ο αναρχισμός δεν είναι ούτε επιστημονική θεωρία για να έχει σταθερό σύστημα σκέψης, πλαίσιο προτάσεων και πρωτόκολλο δράσης ούτε θρησκευτική αίρεση, για να αναπαράγει τελετουργικά την επιβολή δογμάτων. Ο αναρχισμός είναι κατά βάση αξιολογική και ηθική στάση απέναντι στο γεγονός της ύπαρξής μας. Συνεπώς, αν κάτι τον ξεχωρίζει είναι οι θεμελιώδεις αρχές, με τις οποίες αξιολογεί τον κόσμο και οι οποίες τον οδηγούν στις ενέργειές του. Τι σκέφτεται, τι προτείνει και πώς δρα κάθε αναρχικός μόνος ή σε συνεργασία με τους συντρόφους του, είναι ζήτημα εξατομίκευσης των θεμελιωδών αρχών του αναρχισμού -στο πλαίσιο των συγκεκριμένων κοινωνικών συνθηκών- και δοκιμασίας των εξατομικευμένων αυτών αρχών στη συνεργασία ή τη σύγκρουση με τους άλλους.

"Το θρησκευτικό στοιχείο δεν αποτελεί εμπόδιο στην ένταξη των εβραίων στο αναρχικό κίνημα, στην ενεργό συμμετοχή τους στη ζωή του και χωρίς να πρέπει εξαιτίας αυτού να απαρνείται τις θρησκευτικές του ρίζες. Στο ιστορικό επίπεδο, ο αναρχισμός μοιάζει να δείχνει απέναντι στο "θρησκευτικό ζήτημα" και στο "εβραϊκό ζήτημα" πιο συγκεκριμένα, μια αξιοσημείωτη ποικιλία στάσεων και πρακτικών". (Enrico Ferri)

"Αυτό που προσέδιδε στους εβραίους αναρχικούς μια κάποια φήμη, ήταν η τοξικότητα της αντι-θρησκευτικής τους προπαγάνδας. Όποιος δεν είναι εξοικειωμένος με την εβραϊκή παράδοση, δεν καταφέρνει να συλλάβει το νόημα της παρωδίας τόσο του τελετουργικού όσο και των ιερών κειμένων. Αυτό μας θυμίζει ότι το κοινό των αναρχικών αποτελείτο σε μεγάλο βαθμό από πρώην μαθητές των ταλμουδικών σχολείων, πλήρως ενταγμένων στο ρεύμα των εβραϊκών παραδόσεων. Άλλωστε, ακόμη και με μια αρνητική και συνειδητή μορφή, εκείνη η παράδοση χρωματίζει όλες τις πλευρές του εβραϊκού αναρχικού κινήματος. Στον χασσιδισμό κάθε άνθρωπος γίνεται ο λυτρωτής ενός κόσμου που είναι ο δικός του, κι αυτή είναι μία από τις πλευρές της μεγάλης χασσιδικής επανάστασης. Ο άνθρωπος βγαίνει από τη συλλογική ανωνυμία και γίνεται ένα υποκείμενο με την πλέον ισχυρή έννοια αυτής της λέξης". (Furio Biagini)

"Σε ένα δοκίμιο του 1974, ο Σόλεμ ανιχνεύει την ακριβή διάκριση ανάμεσα σε δύο μορφές μηδενιστικής εξέγερσης: εκείνης που εγγράφεται στον "ησυχαστικό μηδενισμό" και εκείνης που εγγράφεται, αντιθέτως, στον "μηδενισμό της πράξης". Ενώ η ιδέα του μηδενισμού χαρακτηριζόταν ουσιαστικά από μια αποστασιοποίηση από τα προβλήματα του κόσμου προκειμένου να αναζητήσει καταφύγιο σε ένα είδος "μεταφυσικού αναρχισμού", τώρα ο όρος μηδενισμός υιοθετείται προκειμένου να περιγράφει ένα κίνημα ριζοσπαστικά ενεργό, ζωντανό μέσα στην ιστορία και έτοιμο να ανατρέψει την υπάρχουσα κατάσταση των πραγμάτων". 

Στο βιβλίο παρατίθεται μέρος των εμπειριών που αποκόμισε σε όλην αυτήν την πορεία, μαζί με τις αμερόληπτες και τεκμηριωμένες αναλύσεις του επί ζητημάτων διεθνούς και εξωτερικής πολιτικής -και όχι μόνο. Γιατί όπως επισημαίνει και ο δημοσιογράφος Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος: «Μπορεί κανείς να συμφωνεί ή να διαφωνεί με τις απόψεις του Χρήστου Καπούτση, αλλά αυτό δεν έχει την παραμικρή σημασία.
Αυτό που έχει σημασία είναι ότι, ο Καπούτσης έχει απόψεις, δεν είναι ένα υγυγρό που παίρνει το σχήμα του δοχείου που το βάζουν...».

Ο μετασχηματισμός των ανθρώπινων ομάδων σε έθνη, δηλαδή σε λαούς ενός κράτους, δεν άνοιξε το δρόμο σε καμία νέα προοπτική για την Ευρώπη. Απεναντίας, έχει συγκροτήσει έναν ισχυρό προμαχώνα για τη διεθνή αντίδραση και αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την κοινωνική απελευθέρωση. Μέσω αυτής της διαδικασίας, η ευρωπαϊκή κοινωνία διαιρέθηκε σε ανταγωνιστικές ομάδες που αλληλοαντιμετωπίζονται με υποψία και συχνά με μίσος. Και σε κάθε χώρα, ο εθνικισμός παραφυλάει με άγρυπντο μάτι για να διατηρεί σταθερή αυτήν τη φρικτή κατάσταση. Οπουδήποτε παρατηρείται μία αμοιβαία προσέγγιση των λαών, οι υποστηρικτές του εθνικισμού πάντοτε ρίχνουν καινούργια καύσιμα στις φλόγες του εθνικού ανταγωνισμού. Διότι το εθνικό κράτος διατηρείται ζωντανό λόγω αυτών των εθνικών ανταγωνισμών και θα εξαφανιζόταν τη στιγμή που δε θα ήταν πλέον ικανό να συντηρεί τον τεχνητό διαχωρισμό των λαών.

Ο μετασχηματισμός των ανθρώπινων ομάδων σε έθνη, δηλαδή σε λαούς ενός κράτους, δεν άνοιξε το δρόμο σε καμία νέα προοπτική για την Ευρώπη. Απεναντίας, έχει συγκροτήσει έναν ισχυρό προμαχώνα για τη διεθνή αντίδραση και αποτελεί σήμερα ένα από τα μεγαλύτερα εμπόδια για την κοινωνική απελευθέρωση. Μέσω αυτής της διαδικασίας, η ευρωπαϊκή κοινωνία διαιρέθηκε σε ανταγωνιστικές ομάδες που αλληλοαντιμετωπίζονται με υποψία και συχνά με μίσος. Και σε κάθε χώρα, ο εθνικισμός παραφυλάει με άγρυπντο μάτι για να διατηρεί σταθερή αυτήν τη φρικτή κατάσταση. Οπουδήποτε παρατηρείται μία αμοιβαία προσέγγιση των λαών, οι υποστηρικτές του εθνικισμού πάντοτε ρίχνουν καινούργια καύσιμα στις φλόγες του εθνικού ανταγωνισμού. Διότι το εθνικό κράτος διατηρείται ζωντανό λόγω αυτών των εθνικών ανταγωνισμών και θα εξαφανιζόταν τη στιγμή που δε θα ήταν πλέον ικανό να συντηρεί τον τεχνητό διαχωρισμό των λαών.

Η έννοια του έθνους και της εθνικότητας έχει υποστεί πολλές αλλαγές μέσα στο χρόνο και διατηρεί ακόμα μέχρι σήμερα τη διπλή σημασία της, όπως ακριβώς και η έννοια της ράτσας. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, ονομάζονταν έθνη οι σύλλογοι των συμπατριωτών που ήταν φοιτητές στα πανεπιστήμια. Έτσι, το περίφημο Πανεπιστήμιο της Πράγας περιελάμβανε ''τέσσερα έθνη'': Βαυαροί, Βοημοί, Πολωνοί και Σάξονες. Συχνά επίσης μιλούσαν για το έθνος των γιατρών, των σιδηρουργών, των δικηγόρων και ούτω καθεξής. Ακόμα και ο Λούθηρος έκανε μια σαφή διάκριση μεταξύ λαού και έθνους στο φυλλάδιό του "Προς τη Γερμανική Αριστοκρατία και το Γερμανικό Έθνος", ορίζοντας ως έθνος τους αποκλειστικούς κατόχους της πολιτικής εξουσίας - πρίγκηπες, ιππότες και επισκόπους - σε αντιδιαστολή προς τον απλό λαό. Αυτή η διάκριση επικράτησε για ένα σημαντικό χρονικό διάστημα, μέχρις ότου βαθμιαία άρχισε να εξαφανίζεται από τη γλώσσα.

Η ελληνική μετάφραση του "Εθνικισμός και Πολιτισμός" έγινε με βάση την αμερικάνικη έκδοση του MICHAEL Ε. COUGHLIN (επανέκδοση το 1978 της πρώτης μετάφρασης του 1937 του Ray E. Chase, που είχε γίνει με τη σύμφωνη γνώμη του Ρόκερ) και την ιταλική έκδοση των εκδόσεων "Anarchismo" (επανέκδοση το 1977 της πρώτης ιταλικής μετάφρασης του Virgilio Cozzoli, που είχε ξεκινήσει τη μετάφραση ζώντος ακόμη του Ρόκερ και με τη σύμφωνη γνώμη του).

Πού πρέπει να αναζητήσουμε τις διανοητικές και αξιακές ρίζες του πολιτικού εθνικολαϊκισμού που περιοδικά επανέρχεται στην επικαιρότητα; Άραγε, υπάρχει μία αφετηρία, μία απαρχή την οποία μπορούμε να θεωρήσουμε ως το εναρκτήριο λάκτισμα της κυριαρχίας αυτού του φαινομένου; Στον ανά χείρας τόμο, ο Ανδρέας Πανταζόπουλος "δείχνει" το πολιτισμικό κίνημα του δημοτικισμού, αλλά και την λεγάμενη "γενιά του '30" ως βασικούς πολιτισμικούς επεξεργαστές και φορείς ενός διανοητικού και πολιτισμικού εθνικολαϊκού πνεύματος που επιτρέπει στους πολιτικούς διαχειριστές του φαινομένου να αρδεύουν από αυτό και να νομιμοποιούνται μέσω αυτού. Ο συγγραφέας αναζητεί, εντοπίζει και αναδεικνύει γνωστά και άγνωστα κείμενα των Γ. Ψυχάρη, Κ. Παλαμά, Αλ. Παπαδιαμάντη, Π. Γιαννόπουλου, I. Δραγούμη, Γ. Θεοτοκά, Γ. Σεφέρη, Οδ. Ελύτη και Γ. Ρίτσου, που έχουν επίκεντρό τους τον "λαό" και την "εθνική" του ταυτότητα, ανατέμνοντας την πολιτισμική εθνικολαϊκή συνθήκη που αυτοί εγκαθιδρύουν. Και η οποία βρίσκεται σε ευθεία σύγκρουση με την πολιτισμική και πολιτική νεωτερικότητα. 

Ένα βι­βλίο που μας βο­η­θάει να κα­τα­νο­ή­σου­με τους βα­θύ­τε­ρους λό­γους για την κοι­νω­νι­κή υπο­στή­ρι­ξη προς τα εθνι­κο­λα­ϊ­κι­στι­κά κόμ­μα­τα. Γραμ­μέ­νο από δύο ειδι­κούς στη με­λέ­τη αυτών των φαι­νο­μέ­νων, έκα­νε ιδι­αί­τε­ρη αίσθη­ση, πα­γκο­σμί­ως, με την ολι­στι­κή και ισορ­ρο­πη­μέ­νη προ­σέγ­γι­σή του. Οι συγ­γρα­φείς ανα­λύ­ουν τέσ­σε­ρις κομ­βι­κές έν­νοι­ες: Δυ­σπι­στία, κα­τα­στρο­φή, στέ­ρη­ση, απο­ευ­θυ­γράμ­μι­ση. –Η δυ­σπι­στία προς τους πο­λι­τι­κούς και τους θε­σμούς δη­μι­ουρ­γεί την αίσθη­ση με­τα­ξύ πολ­λών πο­λι­τών ότι δεν έχουν πλέ­ον φω­νή στην εθνι­κή συ­ζή­τη­ση. –Η με­τα­νά­στευ­ση και η υπερ­βο­λι­κή εθνο­τι­κή αλ­λοί­ω­ση συμ­βάλ­λουν στη δη­μι­ουρ­γία έντο­νου φό­βου για την πι­θα­νή κα­τα­στρο­φή των κοι­νο­τή­των κα­θώς και της ιστο­ρι­κής ταυ­τό­τη­τας και των κα­θι­ε­ρω­μέ­νων τρό­πων ζω­ής της εθνι­κής ομά­δας. –Οι πα­γκο­σμι­ο­ποι­η­μέ­νες οικο­νο­μί­ες έχουν προ­κα­λέ­σει έντο­να συ­ναι­σθή­μα­τα αυτού που οι ψυ­χο­λό­γοι απο­κα­λούν σχε­τι­κή στέ­ρη­ση ως απο­τέ­λε­σμα των αυξα­νό­με­νων ανι­σο­τή­των εισο­δή­μα­τος και πλού­του στη Δύ­ση και απώ­λεια της πί­στης σε ένα κα­λύ­τε­ρο μέλ­λον. –Η απο­δυ­νά­μω­ση των δε­σμών με­τα­ξύ των πα­ρα­δο­σι­α­κών κυ­ρί­αρ­χων πο­λι­τι­κών κομ­μά­των και του λαού, είναι αυτό που απο­κα­λεί­ται απο­ευ­θυ­γράμ­μι­ση. …Επι­δι­ώ­κου­με να επι­κε­ντρω­θού­με στις μα­κρο­χρό­νι­ες αιτί­ες της ανό­δου του εθνι­κο­λα­ϊ­κι­σμού με έναν τρό­πο που δεί­χνει εν­συ­ναί­σθη­ση αλ­λά όχι απα­ραί­τη­τα συ­μπά­θεια. Αυτό είναι κά­τι που λεί­πει πραγ­μα­τι­κά από μια επι­στη­μο­νι­κή βι­βλι­ο­γρα­φία που συ­νή­θως κα­τα­δι­κά­ζει όχι μό­νο συ­γκε­κρι­μέ­νους πο­λι­τι­κούς, όπως ο Τραμπ, αλ­λά και τον λα­ϊ­κι­σμό γε­νι­κό­τε­ρα. Το επι­χεί­ρη­μά μας υπο­νοεί ότι η προ­σέγ­γι­σή μας προ­σφέ­ρει μια κα­λύ­τε­ρη κα­τα­νό­η­ση των ση­μα­ντι­κών αλ­λα­γών που απαι­τού­νται για να αντι­με­τω­πι­στούν οι πολ­λα­πλές αιτι­ά­σεις που χα­ρα­κτη­ρί­ζουν τώ­ρα ένα ση­μα­ντι­κό τμή­μα της κοι­νής γνώ­μης στις φι­λε­λεύ­θε­ρες δη­μο­κρα­τί­ες…