Books

Στις δεκατρείς του Μάρτη ήρθε ο μικρός γιος με το αυτοκίνητό του να πάρει τον γιατρό για το νεκροταφείο. Ο μεγάλος, παρόλο που είχε βγάλει εισιτήρια, δεν μπόρεσε να έρθει· είχαν σταματήσει, λόγω της πανδημίας, οι πτήσεις από το Βερολίνο στη Θεσσαλονίκη. Στο κοιμητήριο έφτασαν με μάσκες, με γάντια, ακόμα και με γυαλιά, κι ο γιατρός φορώντας ναυτικό μαύρο καπέλο. Φτάσανε στον τάφο, τον είχανε σκάψει, αλλά μέσα δεν είδανε τίποτα, θαρρείς κι είχανε σηκώσει τη νεκρή. Τρέξανε στα γραφεία αλαφιασμένοι, εκεί είναι τους είπαν, να πάνε πίσω και να περιμένουν, σε λίγο θα έστελναν τον εργάτη. Και πράγματι εμφανίστηκε γρήγορα, νέος και όμορφος άντρας, φορούσε ρούχα λερωμένα και λαστιχένιες ψηλές μπότες, περίπου σαραντάρης και τους ρώτησε: «Εσείς είστε οι συγγενείς;» Είμαι πια ογδόντα οκτώ χρονώ… Έζησα όλα τα συγκλονιστικά γεγονότα της εποχής μου: τον ελληνο-ιταλικό πόλεμο· τη γερμανική Κατοχή, τον Εμφύλιο και τις συνέπειές του· την περίοδο της αντιπαροχής, που άλλαξε τη μορφή του τόπου και του τρόπου της ζωής μας· τη χούντα των συνταγματαρχών, που την ένιωσα στο πετσί μου ως στρατιωτικός γιατρός, όταν με αποστράτευσαν το 1968. Τα βιώματα της ζωής μου αποτέλεσαν το υλικό της λογοτεχνικής μου κατάθεσης. Ποτέ μου, όμως, δεν φαντάστηκα ότι στις αρχές της δεκαετίας του 2010 θα έβλεπα συσσίτια για λιμοκτονούντες συνανθρώπους μου, όπως αυτά που έζησα παιδί επί Κατοχής. Ούτε μπορούσα να φανταστώ ότι την τελευταία χρονιά της δεκαετίας αυτής θα ζούσα και μια πανδημία με εκατόμβες νεκρών. Στην ηλικία που βρίσκομαι δεν γράφω πια εύκολα. Αναρωτιέμαι τώρα ποιο ήταν το ερέθισμα για να γράψω αυτό το τελευταίο βιβλίο μου για την πανδημία του κορονοϊού, που απροσδόκητα μας προέκυψε, Δεν ήταν τόσο τα γεγονότα, όσο ο λόγος του καθηγητή Σωτήρη Τσιόδρα, που καθημερινά μάς μιλούσε. Τον καθηγητή δεν τον ήξερα· για την ακρίβεια, αγνοούσα την ύπαρξή του. Όταν μάλιστα, ύστερα από λίγο, κάποιοι ανόητοι άρχισαν να τον λοιδορούν στα μέσα μαζικής δικτύωσης, κάθισα ξανά μπροστά στον υπολογιστή μου και, επιλέγοντας γραμματοσειρά με μεγάλα γράμματα, άρχισα να γράφω το βιβλίο.

Όπως όλα τα είδη κρατικής παρέμβασης, έτσι και η πολιτική συμφιλίωσης εργασιακών και οικογενειακών υποχρεώσεων είναι προϊόν ιστορικής ανάγκης που συνδέεται με την μεταπολεμική εξέλιξη των σύγχρονων, καπιταλιστικών κοινωνιών. Οι χώρες με αναπτυγμένες καπιταλιστικές οικονομίες κινητοποίησαν μαζικά τις γυναίκες στην αμειβόμενη εργασία και το κράτος αναγκάστηκε να παρέμβει για να διευκολύνει τη διαδικασία και να αποτρέψει την κρίση του συστήματος κοινωνικής αναπαραγωγής που διαχρονικά στηριζόταν στη γυναικεία απλήρωτη εργασία. Στις χώρες του πρώην "υπαρκτού σοσιαλισμού", που κινητοποίησαν σε ακόμα μεγαλύτερη έκταση και ένταση τις γυναίκες και μητέρες, το κράτος ακολούθησε τον ίδιο δρόμο για τους ίδιους λόγους. Οι εξελίξεις δεν σημειώθηκαν παντού ταυτόχρονα, αλλά είχαν κοινή κατάληξη επηρεάζοντας καθοριστικά το βαθμό συμμετοχής των γυναικών στην αγορά εργασίας και το οικογενειακό πρότυπο που σχετίζεται με τον κατά φύλο καταμερισμό της αμειβόμενης και μη αμειβόμενης εργασίας στο πλαίσιο του νοικοκυριού.
Το βιβλίο εξετάζει και αναλύει την εξέλιξη της πολιτικής συμφιλίωσης επαγγελματικής και οικογενειακής/προσωπικής ζωής στην Ελλάδα από τη γένεσή της στα μέσα της δεκαετίας του 198ο μέχρι σήμερα, εντός του πλαισίου της ΕΕ και υπό την επίδραση της ευρωπαϊκής πολιτικής ισότητας των φύλων. Στο βιβλίο επίσης αποτιμώνται οι επιπτώσεις της πολιτικής συμφιλίωσης αφενός στο σύστημα φροντίδας παιδιών, ηλικιωμένων και αναπήρων αφετέρου στη συμμετοχή των γυναικών στην αγορά εργασίας, τη γεννητικότητα και την ισότητα των φύλων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην περίοδο της πρόσφατης μεγάλης οικονομικής κρίσης που πέρασε η Ελλάδα και πώς οι κυβερνήσεις αντιμετώπισαν κατά τη διάρκειά της το οξύ έλλειμμα φροντίδας που δημιουργήθηκε από τη δραματική μείωση των εισοδημάτων των νοικοκυριών και την εκπτώχευση εκτεταμένων στρωμάτων του πληθυσμού. Η αποτίμηση/αξιολόγηση της πολιτικής συμφιλίωσης γίνεται από μία ολιστική σκοπιά, που οδηγεί στην κριτική επανεξέταση τόσο των επί μέρους πολιτικών και μέτρων όσο και του μείγματος.

Ο εβραϊκός πληθυσμός στην Ελλάδα πλήρωσε βαρύ φόρο αίματος στη ναζιστική Γενοκτονία. Ένας όχι ευκαταφρόνητος αριθμός κατάφερε να γλιτώσει από τον διωγμό ζώντας κρυπτόμενος στην ύπαιθρο ή ακόμη και μέσα στις γερμανοκρατούμενες πόλεις, διαφεύγοντας στο εξωτερικό ή εντασσόμενος στην Αντίσταση. Από τις αντιστασιακές οργανώσεις, εκείνη που διασταυρώθηκε πιο άμεσα με τον εβραϊκό πληθυσμό ήταν το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Η συντριπτική πλειοψηφία των εβραίων που πήραν μέρος στην Αντίσταση βρέθηκαν στις εαμικές οργανώσεις (ΕΑΜ, ΕΠΟΝ, Εθνική Αλληλεγγύη, Αετόπουλα) και στον ΕΛΑΣ. Σημαντικός αριθμός από τους περίπου 8.000 εβραίους που γνωρίζουμε πως επιβίωσαν, είτε κρυπτόμενοι στην ύπαιθρο ή στις πόλεις, είτε διαφεύγοντας στη Μέση Ανατολή, έτυχε με τον ένα ή τον άλλο τρόπο υποστήριξης από πρόσωπα και πρωτοβουλίες που συνδέονταν με το ΕΑΜ. Απολυτήρια και φύλλα πορείας του ΕΛΑΣ είναι από τα ελάχιστα κείμενα της κατοχικής περιόδου, στα οποία η αναγραφή του εβραϊκού ονόματος γινόταν για λόγους τιμής και αναγνώρισης και όχι ως μία ακόμα εγγραφή στην καταθλιπτική γραφειοκρατία του διωγμού, της σύλληψης και της εξόντωσης. Το βιβλίο διερευνά την πολυσχιδή συνάντηση εβραίων και εαμικής Αντίστασης από την αρχή της Κατοχής μέχρι και τα χρόνια του Εμφυλίου, φέρνοντας στο ίδιο πλαίσιο αρχειακά ίχνη, βιβλιογραφικές πηγές και μαρτυρίες. Αναζητά τους όρους ένταξης των εβραίων στην Αντίσταση και, αντίστροφα, τις μορφές -και τα όρια- κινητοποίησης της Αντίστασης στην κατεύθυνση υποστήριξης της πιο κατατρεγμένης από τους Ναζί μερίδας του πληθυσμού. Οι "Συναγωνιστές" βαφτίστηκαν έτσι από την προσφώνηση των αγωνιστών του ΕΑΜ μεταξύ τους. Μία λέξη που αντηχεί τη διάθεση των ανθρώπων να συμπήξουν μία αγωνιστική συλλογικότητα πέρα και πάνω από παλιούς διαχωρισμούς και διακρίσεις καταγωγής, θρησκείας και ταυτότητας. Μία ξεχασμένη σελίδα της κατοχικής ιστορίας και συνάμα ένα μήνυμα που, όσο τετριμμένη κι αν είναι αυτή η διατύπωση, θα πρέπει να μας απασχολήσει σοβαρά στο παρόν, αλλά και στο μέλλον που προσδοκούμε να έρθει.

παραθαλάσσιο Αυτό το ξωκλήσι ερειπωμένο με κομμένη γλώσσα Το κυνηγούν τα παλιά σήμαντρα των ψαλμών του - χαθήκανε οι δρόμοι μας μπερδεύοντας νόημα και χρησμό Εισήλθε πάνοπλη η ερημία και η άρμη της θάλασσας ανέβηκε στον ουρανό

Σπούδασε. Κάνε καριέρα. Να είσαι ευγενική ακόμα και σε εχθρικό περιβάλλον. Αγόρασε διαμέρισμα. Αγόρασε έργα τέχνης. Αγόρασε κάποιου είδους ευτυχία. Πάνω απ’ όλα όμως σκύψε το κεφάλι. Να είσαι φρόνιμη και να επιμένεις… Η αφηγήτρια, Βρετανίδα, κόρη Αφρικανών μεταναστών, έχει θέσει ως στόχο της την κοινωνική και οικονομική ανέλιξη με κάθε τίμημα. Είναι υψηλόβαθμο τραπεζικό στέλεχος και ετοιμάζεται να παντρευτεί έναν γόνο παλιάς αστικής οικογένειας. Τότε, μια ιατρική διάγνωση την αναγκάζει να επανεξετάσει τις επιλογές της.

Στο βιβλίο περιλαμβάνονται εβδομήντα τρία ζωγραφικά έργα του Γιάννη Ψυχοπαίδη που δημιουργήθηκαν ειδικά γι’ αυτή την έκδοση από τον Αύγουστο έως το Δεκέμβριο του 2006, σαν μια μορφή εμπνευσμένης συνομιλίας του ζωγράφου με την ποιήτρια Την ανθολόγηση των ποιημάτων της Κικής Δημουλά έκανε ο ίδιος ο ζωγράφος από το σύνολο του έργου της. Στην έκδοση περιέχεται ακόμη το ανέκδοτο ποίημα της Κικής Δημουλά «Σου ταχυδρόμησα ένα βότσαλο χτες» που γράφτηκε με αφορμή αυτή την ποιητική- εικαστική «Συνάντηση». Όπως γράφει ο Γιάννης Ψυχοπαίδης στον πρόλογο του βιβλίου: «…Η ροή της ποίησης και αυτή της ζωγραφικής είναι σαν δυο ανυπότακτα ποτάμια που τρέχουν παράλληλα, το κάθε ένα με τα δικά του νερά, τις δικές του πηγές, που όμως συνδέονται στο βάθος της γης, και βγαίνουν από ένα κοινό έγκατο… Kαι όσο περισσότερο ζωγραφική και ποίηση είναι ο αυθεντικός εαυτός τους, τόσο περισσότερο μπορούν να κατανοήσουν η μια την άλλη και να καταγράψουν το βαθύτερο ψυχικό τοπίο, τον κοινό τόπο που τους συνδέει και που μέσα του άνθησαν…»

Άπλωνα, θάλασσα... Άπλωνα, θάλασσα, τα χέρια παντού, Ζητώντας απ' όλα βοήθεια κι αγάπη. Όλα μου έδωσαν. Κ' εκτός από τον ομιλούντα σου φλοίσβο και τον ρυακίζοντα ουρανό, η ψυχή μου πήρε απ' όλα, θησαύρισε πράγματα. Κ' έγινε ομοίωση, σώμα μικρό του παντός. Η φωνή του φωνή μου, φως μου το φως του. Η ψυχή μου, ο κόσμος που γίνεται λόγος. Η ψυχή μου, ο λόγος που γίνεται κόσμος.

Το απρόβλεπτο της ζωής στη ζωή μιας γυναίκας μέχρι χθες ευτυχισμένης. Η Ηρώ, μέσα σε λίγες στιγμές, έντρομη ανακαλύπτει το παράλληλο σύμπαν που λειτουργούσε δίπλα στον καλό γάμο της. Θα χωρίσει, θα απομονωθεί, θα αρρωστήσει, θα διαλυθεί. Μόνο που το απρόβλεπτο της χρωστάει ακόμη μια κοσμογονία. Σε σύντομο ταξίδι φυγής στην ανοιξιάτικη Βαρκελώνη, θα συναντηθεί τυχαία με τον Ανδαλουσιανό Χοακίν και θα βαδίσουν μαζί, αληθινά μαζί, στις μοναξιές τους. Γιατί ένας άλλος άνθρωπος στον δρόμο σου ίσως να έρχεται για να ανατρέψει τη ρημαγμένη πίστη σου στην αγάπη. Κάποιος ξένος και ανύπαρκτος μέχρι χθες ίσως μεταμορφώσει όσα νόμιζες, και ευτυχώς!

Δεν βρήκα τίποτα και το πρωί έφυγα για την Τρίπολη. Έμεινα στο ξενοδοχείο του Ματζαγριώτη και τηλεγράφησα στο χωριό. Την άλλη μέρα ήρθε ο αδερφός μου Αντώνης με δυο ζώα. Καβαλήσαμε και φύγαμε. Περνώντας από την Πλατεία Αγίου Βασιλείου του λέω: Περίμενε μια στιγμή. Κατεβαίνω και πάω στο πραχτορείο Μαλούχου. Ήταν ένας νέος υπάλληλος. Του λέω: Σε έξι μήνες ειδοποίησέ με όταν έχει πλοίο. Και άφησα όνομα και σύσταση.

Να μαζέψω το μυαλό μου να τα θυμηθώ όλα. Έκανα στο πυροβολικό. Στους άλλους πολέμους με είχαν στα βαρέα. Με ρίξαν στο ορειβατικό έπειτα. Να βγάνουν τα αυτιά αίμα. Έντεκα χρόνια τα δούλεψα. Το καλοκαίρι σε σκηνές, τον χειμώνα στα αμπριά. Λάσπη και υγρασία. Με τη χλαίνη και μια κουβερτούλα μονή, μαδημένη. Έντεκα χρόνια στρατιώτης. θα 'θελες να ξαναπάς να τα δεις εκείνα τα μέρη; Μπορεί. Τα βλέπω στον ύπνο μου κάτι φορές. Τα βλέπεις; Ναι. Και γω είμαι όπως τότε. Είκοσι χρονών.