Art

Η θεαματική άνοδος του Κριστιάν Ντιόρ στα ανώτερα στρώματα του παριζιάνικου κόσμου της μόδας είναι μια πραγματικά συναρπαστική ιστορία. Άνθρωπος των τεχνών με ένα σύγχρονο όραμα διαποτισμένο με τις παραδόσεις της γαλλικής υψηλής ραπτικής, στην πρώτη του κολεξιόν, το 1947, ο Ντιόρ λάνσαρε το New Look και έφερε πραγματική επανάσταση. Το βιβλίο παρουσιάζει τη ζωή και το έργο του Κριστιάν Ντιόρ, τους θριάμβους των κολεξιόν υψηλής ραπτικής στην πασαρέλα και στο κόκκινο χαλί και την πορεία του οίκου μόδας μετά τον θάνατό του. Μια πολύ προσεκτικά επιλεγμένη συλλογή από φωτογραφίες σε συνδυασμό με το κείμενο της ειδικού στη μόδα Κάρεν Χόμερ αποτυπώνουν το ταξίδι μιας φίρμας που είναι γνωστή σήμερα ως η τελευταία λέξη της φινέτσας, της πολυτέλειας και της θηλυκότητας.

Το μοντέρνο πνεύμα ήταν η πιο σημαντική δύναμη επαναπροσδιορισμού της αρχιτεκτονικής και της τέχνης σε ολόκληρη την Ευρώπη στις δεκαετίες του 1920 και 1930. Και οι εκδοχές του μοντέρνου στην Αθήνα του μεσοπολέμου αποτέλεσαν σημεία συνάντησης των δημιουργικών δυνάμεων της εποχής με μια κοινωνική πραγματικότητα που αναζητούσε "εκμοντερνισμό" χωρίς να αποποιείται ιστορία και παραδόσεις. Οι αστικές πολυκατοικίες στο Κέντρο της Αθήνας και οι μικρές μονοκατοικίες στα προάστια, τα λιτά σχολεία σε όλες τις γειτονιές και τα κτίριο κοινωνικής πρόνοιας -σανατόρια, νοσοκομεία, παιδουπόλεις- έδωσαν, πλάι στην τέχνη και το λόγο, το μέτρο μιας συνολικής προσπάθειας που επιβιώνει ως τις μέρες μας. Στρέφουμε ξανά τα μάτια μας σε αυτή την εποχή επειδή πιστεύουμε ότι έχει ακόμα πολλά να μας πει, περισσότερα από εκείνα που ήδη ξέρουμε, κυρίως τώρα που το αίτημα της νεωτερικότητας είναι πάλι επίκαιρο, όπως τότε. Περιλαμβάνονται τα κείμενα: - Βασιλική Πετρίδου, "Μοντέρνο κράτος, μοντέρνα Αθήνα, μοντέρνα αρχιτεκτονική" - Ηλίας Κωνσταντόπουλος, "Η χαμένη γωνία και ο αριθμός '3'" - Τίνα Καραλή, "Ελληνικότητα και μοντέρνο στον μεσοπόλεμο: οι μεταμορφώσεις της ελληνικότητας από το Esprit Nouveau στο 3ο Μάτι" - Κώστας Τσιαμπάος, "Για μια αρχιτεκτονική του βλέμματος: η διατριβή του Δοξιάδη και οι αισθητικές θεωρίες της εποχής της" - Αιμιλία Αθανασίου, "Μηχανές υγείας-μηχανές ζωής: τα 'μοντέρνα' νοσοκομεία στην Αθήνα του μεσοπολέμου" - Κατερίνα Χατζηκωνσταντίνου, "Μοντέρνες εκδοχές της υγείας στο σανατόριο 'Σωτηρία'" - Σταύρος Μαρτίνος, "Ο ρόλος του Σταύρου Παπαδάκη στη διοργάνωση του 4ου CIAM" - Μάρω Καρδαμίτση - Αδάμη, "Είναι μοντέρνος ο Γιάννης Λυγίζος;" - Βασίλης Κολώνας, "Ο 'αθηναϊκός' μοντερνισμός και η 'σχολή' της Θεσσαλονίκης: η κρατική και η ιδιωτική πρωτοβουλία στη διάρκεια της ανοικοδόμησης (1920-1940)" - Παναγιώτης Πάγκαλος, "Ο Παρθενώνας των Αθηνών ως έργο της μοντέρνας αρχιτεκτονικής" - Ελένη Αμερικάνου, Πάνος Εξαρχόπουλος, "Κατεδαφισμένα και αλλοιωμένα κτίρια της μοντέρνας αρχιτεκτονικής στην Αθήνα του μεσοπολέμου" - Άλκηστις Π. Ρόδη, "Πρόταση χρηστικής βιωσιμότητας των μεσοπολεμικών πολυκατοικιών" - Παναγιώτης Τουρνικιώτης, "Το ελληνικό μοντέρνο και η πρόκληση της αλλαγής"

Καμιά φορά, από τα όνειρά μου τυχαίνει να φυτρώνουν ήχοι, κάποιες ιδέες. Αν καταφέρουν να φτάσουν στη φάση μεταξύ ύπνου και ξύπνιου και καταφέρω να τις συλλάβω, τις καταγράφω μόλις ξυπνήσω. Εδώ και πολλά χρόνια στο κομοδίνο έχω και πεντάγραμμο και τελείως λευκό χαρτί. Υπάρχουν διαφόρων ειδών μουσικές ιδέες, κάποιες μπορούν να γραφούν στο πεντάγραμμο και κάποιες άλλες όχι...

Το δέντρο είναι το πιο λιτό και πλήρες σύμβολο της ζωής. Είναι απόδειξη και προϋπόθεση, είναι όλα όσα συνιστούν την ύπαρξη. Είναι νερό και φως και αέρας και χώμα, είναι εξέλιξη και διάρκεια. Ζωή σημαίνει κίνηση, σημαίνει ταξίδι. Ζωή είναι ο δρόμος και ο χρόνος του. Ταξίδι, όμως, δεν σημαίνει πάντοτε απόσταση. Το εκ φύσεως ακίνητο δέντρο πραγματώνει την ίδια την έννοια του ταξιδιού, την φέρει στην ολότητά της. Το δέντρο είναι το ίδιο το ταξίδι. Είναι, μέσα στην ακινησία του, διαδρομή και προορισμός. Από την πιο βαθιά ρίζα στο πιο ψηλό φύλλο είναι δρόμος. Ακούραστα μεταφέρει χρόνο παρελθόντα, ένα διαρκές παρόν και υπόσχεση μέλλοντος με καρπό και νεογέννητο χρώμα. Υπάρχουν άνθρωποι που από τον τόπο τους δεν έφυγαν ποτέ, άνθρωποι που ταξίδεψαν πολύ ψάχνοντας κάπου να ριζώσουν, άνθρωποι-δέντρα ή άνθρωποι-πουλιά. Και τα πουλιά, στα δέντρα φωλιάζουν. Έτσι υπάρχουν και ταξίδια ασταμάτητα, ήσυχα κι εσωτερικά, που δεν έχουν ανάγκη το βήμα. Έτσι υπάρχει το δέντρο που ταξιδεύει τη ζωή εντός του μένοντας μεγαλειωδώς ακίνητο.

Τα τελευταία πέντε χρόνια, με πρόσχημα την επικοινωνία στο διαδικτυακό πέλαγος, κρατούσα σημειώσεις και φωτογραφίες σε μιαν αναδρομή αυτογνωσίας. Απέναντι στην επικαιρότητα της ανανεούμενης λήθης, επέλεξα να θυμάμαι από που ερχόμαστε και ν' αναρωτιέμαι που πηγαίνουμε. Προϊόν αυτής της ανατατικής καταβύθισης είναι αυτό το eμερολόγιο.
Παράλληλα ωρίμαζε και η ιδέα μιας αναδρομικής έκθεσης των έργων που μαζί τους παιδευόμουν εδώ και τριάντα τόσα χρόνια. Όψεις αδήλων. Ζωγραφική μαρτυρία μιας διαδρομής αυτογνωσίας από τη μαθητεία στο πραγματικό ως τους πειρασμούς του αοράτου κι από κει, στα στοιχειώδη αγαθά μιας λιτής ευημερίας. Ζητούμενο, να λάβει πνευματική ουσία η όλη, η φθαρμένη ήδη από τη βιωτική μέριμνα και τη χρήση του χρόνου. Να ορθωθεί νόημα αθανασίας στην παράσταση του θνητού και του εφήμερου, με τη βαθιά πεποίθηση ότι ένα φωτεινό παραπέτασμα στο χάος είναι η ζωγραφική και όψις αδήλων τα φαινόμενα.
Αλληλένδετα τα έργα και οι μέρες, κοινή η οδός

Στην έκδοση ο συγγραφέας κάνει μια προσπάθεια εικαστικής αποτύπωσης της Farindola –ενός μικρού χωριού στην Κεντρική Ιταλία– ζωγραφίζοντας την ιστορία της, τον πολιτισμό της και τα σημαντικά γεγονότα που σημάδεψαν την περιοχή, όπως η έκρηξη στο ανθρακωρυχείο Bois de Cazier στη Marcinelle του Βελγίου στις 8 Αυγούστου 1956, όπου, από τους 262 νεκρούς ανθρακωρύχους, οι 60 ήταν από την περιοχή της Farindola. Η έκδοση είναι χωρισμένη σε έξι ενότητες. Η πρώτη ενότητα αφορά τοπιογραφία από το χωριό και τις αγροτικές καλλιέργειες. Η δεύτερη ενότητα αποτελείται από μια σειρά post card 12 cm χ 17 cm σε ακουαρέλες με το ίδιο θέμα. Η τρίτη ενότητα αναφέρεται στην έκρηξη του ορυχείου στην πόλη Marcinelle του Βελγίου τον Αύγουστο του 1956 και επίσης, προς τιμήν αυτών των εργατών, σε αυτήν την ενότητα παρατίθενται έργα του συγγραφέα από τη γενικότερη θεματική «Ορυχεία - υπόγεια απανθρωπιά». Η τέταρτη ενότητα αφορά την πρώτη επαφή του συγγραφέα με την τέχνη της κεραμικής. Η πέμπτη ενότητα στηρίζεται σε εικαστικές σημειώσεις, οι οποίες αναφέρονται στα καντούνια της Farindola, στις πλατείες και στα κτήρια-σύμβολα του χωριού. Η έκτη ενότητα αφορά την ιδιαίτερη σχέση που ανέπτυξε ο συγγραφέας με το μουσικό σχήμα των αυτοδίδακτων μουσικών της Farindola «La Tribu di Farindola», με τα αυτοσχέδια μουσικά όργανα εμπνευσμένα από τη σχέση τους με τη γη, την εργασία και τη ζωή τους.

Σε αυτή την περιεκτική, σαφή και απόλυτα συναρπαστική επισκόπηση της κινηματογραφικής μουσικής, η Kathryn Kalinak, μία από τις εξέχουσες αυθεντίες σε αυτό το αντικείμενο, παρουσιάζει στους αναγνώστες σημαντικούς συνθέτες και μουσικά είδη αλλά και σύγχρονες θεωρητικές έννοιες για το πώς και το γιατί λειτουργεί η κινηματογραφική μουσική. Σε όλο το βιβλίο υιοθετεί μια παγκόσμια οπτική, εξετάζοντας την κινηματογραφική μουσική στην Ασία και στη Μέση Ανατολή, όπως και στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής. Σημαντικές συνεργασίες μεταξύ σκηνοθετών και συνθετών –για παράδειγμα, του Alfred Hitchcock με τον Bernard Herrmann, του Akira Kurosawa με τον Fumio Hayasaka, του Federico Fellini με τον Nino Rota– διερευνώνται εξονυχιστικά, το ίδιο και οι συχνά παραμελημένες πρακτικές της εποχής του βωβού κινηματογράφου. Όπως τονίζει η Kalinak, η κινηματογραφική μουσική μπορεί να κάνει πολλά πράγματα, από το να εδραιώσει μια διάθεση μέχρι να αποσαφηνίσει σημεία της πλοκής και να προκαλέσει συναισθήματα που γίνονται μόνο αμυδρά αντιληπτά μέσα από τις εικόνες. Το βιβλίο αυτό ρίχνει φως στους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η κινηματογραφική μουσική πετυχαίνει αυτές τις διεργασίες και ωθεί τους αναγνώστες να σκεφτούν λίγο πιο βαθιά και κριτικά την επόμενη φορά που θα καθίσουν σε μια σκοτεινή κινηματογραφική αίθουσα και η μουσική θα δυναμώσει ξαφνικά καθώς η δράση ξεδιπλώνεται στην οθόνη.

Το φιλμ νουάρ, εκφράζει τη μεταπολεμική αποξένωση και δανείζεται στοιχεία από το στιλ του γερμανικού εξπρεσιονισμού, ρίχνοντας μια κυνική ματιά στον κόσμο, θολωμένη μέσα από φακούς περασμένους με βαζελίνη, χαμηλές γωνίες λήψης και μακρινές σκιές, αδίστακτους γκάνγκστερς, σεξ και διαφθορά...

Εδώ, το τελευταίο ίχνος ανθρωπιάς, η τελευταία ακτίνα φωτός, η τελευταία ρουφηξιά του τσιγάρου, η τελευταία ανάσα ζωής, συμπυκνώνονται σε μια τελευταία ατάκα που εκφέρεται χωρίς περιττούς συναισθηματισμούς, περιφρονώντας το θάνατο. Το πνεύμα του νουάρ, είναι οι ατάκες του.

Έτσι, αποσπάσαμε και σας παρουσιάζουμε τις χαρακτηριστικότερες απ’ αυτές τις ατάκες, αυτά τα μικρά διαμάντια κυνισμού, που συνοψίζουν το πικρό χιούμορ και τη λανθάνουσα τρυφερότητα του Νουάρ, λέξεις κοφτές που μετρούν το χρόνο, και περνούν από το σκληρό φως, στις σκιές που μακραίνουν λυτρωτικά...

[...] Εκεί που οι περισσότεροι καλλιτέχνες βάζουν το σώμα ως πρώτη δυναμική του έργου, η Παπασπύρου μετατρέπει τη ζωγραφική σε κοινωνικό και ιστορικό δέρμα που επεξεργάζεται με τέχνη, σοφία και αφοσίωση. Εκεί όπου οι περισσότεροι βλέπουν το αντικείμενο σαν αρχή και σαν ολοκλήρωση του έργου, η Παπασπύρου συλλέγει τη διάλυσή του, το διασκορπισμό του, περιδιαβάζει την κατάλυση της εξουσίας του, συνθέτει την αρχαιολογία του σαν βάση της ζωγραφικής πράξης. Αυτό καλείται να διαβάσει και να κοιτάξει ο θεατής. Έναν κοινωνικό χώρο που γίνεται όλο και πιο επίπεδος, αλλά, όπως το δέρμα, επιτρέπει να διαφαίνεται από μέσα του όχι ένα συμβολικό βάθος, αλλά η πραγματικότητα του χρόνου, του χώρου και η δράση τους πάνω στα πράγματα.
Αυτή η συνεχής μεταμόρφωση που ο χρόνος επιβάλλει και επεξεργάζεται γίνεται και η εστία όπου ο καλλιτέχνης επικεντρώνει τόσο την προσοχή και το ενδιαφέρον του, όσο και την ευθύνη και σημασία του ρόλου του. Από τους τοίχους των σπιτιών που, αντί αυτιά, όπως μας έλεγαν κάποτε, αποκτούν μάτια, μας βλέπουν και τους βλέπουμε μέσα στη γύμνια τους αλλά και μέσα από τα ίχνη της ζωής που φέρουν μαζί τους ή που συγκρατούν στην επιφάνεια, η Παπασπύρου βρίσκει την εικόνα που δεν είναι πια ιδεολογική συμπύκνωση, αλλά ιστορική και ποιητική ανάπτυξη. Το έργο της με τα χρόνια όλο και εμπλουτίζεται με νέα στοιχεία. Κι ίσως θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς αυτά τα στοιχεία, πρώτα σαν τα στοιχεία της φύσης, το νερό, ο αέρας, η γη, η φωτιά. Τα σπίτια διαβρώνονται, η γη από σοβάς γίνεται πάλι σκόνη, ο αέρας σκορπά τα ίχνη, η φωτιά καίει μαζί με τα σπίτια και το περιβάλλον, και βέβαια, δεν χρειάζεται να μπει κανείς σε διαδικασίες αφήγησης, για να δει αν το σπίτι είναι στη θάλασσα ή στο βουνό. [...]

Ντένης Ζαχαρόπουλος
Ιστορικός τέχνης
Καλλιτεχνικός διευθυντής του ΜΜΣΤ

[...] Ο Γιάννης Χατζηασλάνης δέχτηκε στο φωτογραφικό του στούντιο περίπου χίλια αντικείμενα που μάζεψα μέσα σε πέντε χρόνια και τους φέρθηκε με θαυμασμό, σεβασμό και παιδικό ενθουσιασμό. Με κάθε κλικ της μηχανής του ήταν σαν ο ίδιος να τα ξέθαβε από την άμμο, σαν να ήταν εκεί μαζί μου.

Ενώ κάποια από τα αντικείμενα που υπάρχουν σε αυτήν την έκδοση περισσυλέχθηκαν στα τέσσερα σημεία του πλανήτη και της Ελλάδας, τα περισσότερα βρέθηκαν στις βορινές παραλίες της Τήνου και της Άνδρου. Από το Παραπόρτι και τη Βόρη μέχρι τους δυσπρόσιτους μικρούς όρμους μεταξύ Κολυμπήθρας και Πανόρμου περπάτησα πάνω στην άμμο σαν να έψαχνα για θησαυρούς που ήξερα ότι αργά η γρήγορα θα έβρισκα. Αυτό όμως που περίμενα πάντοτε ήταν το μεγάλο εύρημα, την εξωπραγματική αποκάλυψη. Μπορεί να μην εμφανίστηκε, αλλά είμαι σίγουρος ότι απλά κάπου κρύβεται σ' ένα απόμακρο ακρωτήρι, σφηνωμένη ανάμεσα σε δυο βράχια, παρέα με τα καβούρια και την άμπωτη.

(από την εισαγωγή του Δημήτρη Καραΐσκου)