Essays & Culture

Η ενδιαφέρουσα αυτή μορφή του λαϊκού θεάτρου προέρχεται από τον οθωμανικό Karagoz, που παιζόταν από τον 16ο αιώνα στην Κωνσταντινούπολη και αργότερα σε όλες σχεδόν τις επαρχίες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στα Βαλκάνια η παρουσία του μαρτυρείται για πρώτη φορά στις αρχές του 17ου αιώνα. Οι Έλληνες γνώριζαν τον Καραγκιόζη ήδη στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, όπως αναφέρει αυτόπτης μάρτυρας που είδε παράσταση στη φαναριώτικη Αυλή του Βουκουρεστίου στα τέλη του 18ου αιώνα. Το θέαμα ήταν διαδομένο σε όλες τις μεγάλες πόλεις και παιζόταν από Εβραίους, Αρμένιους και Ρομά σε διάφορες γλώσσες. Αυτό ο αισχρός ανατολικός τύπος (συχνά με ιθυφαλλικό ήρωα) παιζόταν τον 19ο αιώνα στα Γιάννενα, την Εύβοια, στο Ναύπλιο, ακόμα και στην Αθήνα. Το πρώτο βήμα εξελληνισμού του "ανατολικού θεάτρου" γίνεται στην Ήπειρο μετά το 1821, όπου δημιουργούνται οι "ηρωικές παραστάσεις" με καπετάνιους και οπλαρχηγούς του 1821, καθώς και η παράσταση Ο Μεγαλέξαντρος και το καταραμένο φίδι, που είναι η πρώτη ενταγμένη στην ελληνική λαϊκή παράδοση παράσταση. Γύρω στα 1890, στην Πάτρα, ο Δημήτριος Σαρδούνης ή Μίμαρος πραγματοποιεί μια βασική μεταρρύθμιση του θεάματος και την εποχή εκείνη δημιουργούνται οι γνωστές κωμικές φιγούρες: ο Μπάρμπα-Γιώργος, ο Σιορ Διονύσιος, ο Μορφονιός, ο Σταύρακας, ο Δερβέναγας, ο Βεζίρης, ο Πασάς, ο Εβραίος κ.τ.λ. [...]

Η κλιματική κρίση είναι εδώ και πλέον όλο και λιγότεροι την αρνούνται. Ορισμένοι κυβερνώντες μάλιστα, που στο παρελθόν γελούσαν στο άκουσμα της φράσης, τη χρησιμοποιούν ως άλλοθι για τις δικές τους ευθύνες σε περιπτώσεις οικολογικών καταστροφών. Η κρίση αυτή δεν ήρθε τυχαία. Είναι αποτέλεσμα της καπιταλιστικής ανάπτυξης-μεγέθυνσης, η οποία θεωρεί ότι με κάποιο μαγικό τρόπο μπορεί να είναι αέναη και συνεχής σε έναν πεπερασμένο πλανήτη. Συνέπειες της παραπάνω αντίληψης για την «ανάπτυξη» είναι η εντεινόμενη οικολογική και κοινωνική καταστροφή, καθώς και φαινόμενα όπως η διατροφική και υγειονομική κρίση (πανδημία της covid-19, αλλά και πανδημίες που έρχονται). Κρίσεις που είναι αλληλοτροφοδοτούμενες, αλληλεξαρτώμενες και συνεξελισσόμενες. Μεγάλα κινήματα στο πρόσφατο παρελθόν και η οικολογική συνειδητοποίηση μεγάλου μέρους του παγκόσμιου πληθυσμού ανάγκασαν τον καπιταλισμό να προσαρμοστεί και να «γυρίσει» το πράγμα προς όφελός του. Έτσι, μασκαρεύτηκε, συνεχίζοντας το καταστροφικό του έργο πάνω στη φύση και τους ανθρώπους αλλά πλέον με το νέο του, «πράσινο» προσωπείο μετά από εκείνο της «αειφόρου ανάπτυξης» Το βιβλίο αυτό αναδεικνύει τις δυσδιάκριτες πτυχές πίσω από την οικο-κλιματική κρίση, ξεσκεπάζει κρυμμένες αλήθειες, αναδεικνύει τον πραγματικό ένοχο για το έγκλημα -τον αδηφάγο μεγεθυνοιακό καπιταλισμό υπό τις πρόσφατες εκδοχές του (χρηματιστική, ψηφιακή/πλατφορμική, κ.λπ.) και το πολυπλόκαμο μεγασύστημά του. Ταυτόχρονα προτείνει υλοποιήσιμες λύσεις-διεξόδους: σταδιακή και ελεγχόμενη δημοκρατικά απομεγέθυνση (με βάση τον βιο-χωρο-τόπο και τα «κοινά»), αυτοδιαχείριση και συνεργατική οικονομία, αυτοθέσμιση με αμεσοσυμμετοχική δημοκρατία σε όλα τα επίπεδα. Η προσέγγιση του βιβλίου επιδιώκει να είναι διεπιστημονική και πολυπρισματική.

Τα ταξίδια στη Μεσόγειο είναι δύσκολα στις μέρες της πανδημίας και το βιβλίο αυτό προτείνει μια φυγή. Περιηγείται με σκίτσα και κείμενα τις μεγάλες και μικρές μεσογειακές πόλεις, αναζητώντας την ομορφιά της αστικότητας.
Αναζητά τις ποιότητες και την αίσθηση του οικείου στις πλατείες, στους δρόμους, στις αγορές, στα ταβερνάκια, στα καφενεία και στους ταρσανάδες. Αυτά συγκροτούν τη μεσογειακή αστικότητα στους οικισμούς της ενδοχώρας και των νησιών με την πυκνοκτισμένη κοσμοπολίτικη ιστορικότητα.
Χωρίς νοσταλγία γι' αυτό που χάνεται, 173 σκίτσα σε δεκάδες αστικά τοπία από δέκα μεσογειακές χώρες (Μαρόκο, Πορτογαλία, Ισπανία, Νότια Γαλλία, Ιταλία, Ελλάδα, Τυνησία, Αίγυπτο, Τουρκία, Κύπρο) και τέσσερεις της "ευρύτερης" Μεσογείου (Αυστρία, Ουγγαρία, Ολλανδία, Βέλγιο) κρατούν χαραγμένη στο χαρτί την εικόνα του τόπου και την απόλαυση της στιγμής. Αποτελούν μια διαφορετική ματιά στις παλιές μεσογειακές πόλεις οι οποίες, σε συνέχεια με την κατασκευασμένη ύπαιθρο, εκπέμπουν την μοναδική αστική ατμόσφαιρα.
Τα σκίτσα απεικονίζουν τις πολλαπλές εκδοχές της μεσογειακής αστικότητας και διασώζουν κάτι από το χρώμα, τους ήχους, τις φωνές και τα αρώματα αυτών των τόπων. Αυτά που νιώθει και απολαμβάνει ο επισκέπτης, που τον διαπερνούν, και κάποτε του αποτυπώνονται στο μυαλό. Έτσι, μέσα από τα σκίτσα του Κωστή Χατζημιχάλη, ξαναζούμε στους τόπους αυτούς με τους ανθρώπους τους, αναπνέουμε τον αέρα τους.
Τα σκίτσα δεν είναι επεξεργασία φωτογραφιών- όλα έχουν γίνει επιτόπου, άλλα σε ειδικά σημειωματάρια και άλλα σε απλά μπλοκ ή διαθέσιμα χαρτιά. Αποτελούν την παράπλευρη ωφέλεια των ταξιδιών του συγγραφέα στη Μεσόγειο από το 1963 μέχρι το 2020, τότε που δεν είχαμε πανδημία, δεν φορούσαμε μάσκες και κάναμε ταξίδια. Συγκροτούν ένα είδος γεωγραφικού-πολεο-αρχιτεκτονικού ημερολογίου και, μαζί με τα κείμενα που τα συνοδεύουν, συνθέτουν ένα ευχάριστο ανάγνωσμα και ένα διαφορετικό εργαλείο γνώσης και προσέγγισης του χώρου για όλες και όλους.

Το Σκληρός από Τρυφερότητα συγκροτεί μια γοητευτική αφήγηση «επί προσωπικού», που πετυχαίνει διάνα δύο στόχους. Είναι και απομνημονεύματα της επί 24 χρόνια συνοδοιπορίας του John Taylor με τον Ηλία Πετρόπουλο –ο Taylor είναι ο εμβληματικός μεταφραστής κειμένων και βιβλίων του Πετρόπουλου στα αγγλικά–Ηλία Πετρόπουλο –ο Taylor είναι ο εμβληματικός μεταφραστής κειμένων και βιβλίων του Πετρόπουλου στα αγγλικά– αλλά και ιδανική εισαγωγή στον βίο και στο έργο του οργισμένου με αιτία λαογράφου του άστεως, ο οποίος σόκαρε, έτερψε, άνοιξε τα μάτια ή εξόργισε τους νεοέλληνες τουλάχιστον από το 1968, όταν πρωτοκυκλοφόρησαν τα Ρεμπέτικα τραγούδια, έως τον θάνατό του στο Παρίσι το 2003. Από τη μια «η ζωή μου με τον Πετρόπουλο», με δεκάδες άγνωστα μέχρι σήμερα περιστατικά, γραμμένα με σεβασμό και αγάπη για τον μέντορά του, χωρίς να του χαρίζεται. Και από την άλλη τι και πώς έγραψε ο Πετρόπουλος, τι έπραξε και γιατί, ποια θέματα φώτισε πρώτος, οι απόψεις και οι αντιφάσεις του. Μαζί με φωτογραφίες, σκίτσα, χειρόγραφα σημειώματα και αναλυτικό κατάλογο 74 βιβλίων στην πρώτη τους έκδοση. Το 1979 ένας ευφυής, μορφωμένος και γλωσσομαθής νεαρός Αμερικανός ανάρτησε μια μικρή αγγελία σε ελληνικό βιβλιοπωλείο στο Παρίσι. Αναζητούσε Έλληνα συνεργάτη, ως βοηθό, για να μεταφράσει στα αγγλικά ποιήματα του Καρυωτάκη και του Ρίτσου. Του απάντησε κάποιος Πετρόπουλος. Του πρότεινε, κάπως κοφτά, να αποκλειστούν οι συγκεκριμένοι ποιητές γιατί «ο ένας είναι νεκρός κι ο άλλος είναι βλάκας». Ανακοίνωσε επίσης ότι ψάχνει μεταφραστή για ένα δικό του βιβλίο που λέγεται Εγχειρίδιον του καλού κλέφτη. Η συνέχεια στις σελίδες του Σκληρός από τρυφερότητα...

Ενώ τα ενδοευρωπαϊκά σύνορα γίνονται ολοένα πιο ανοιχτά, οι Έλληνες πνευματικοί δημιουργοί μοιάζει να προσκρούουν σε αόρατα εμπόδια, όταν κάνουν το βήμα πέρα από την ελληνική επικράτεια. Ιδιαίτερα η λογοτεχνία της χώρας μας δυσκολεύεται να βρει απήχηση στο εξωτερικό, κάτι που δεν ισχύει για τη λογοτεχνία πολλών άλλων μικρών ή σχετικά μικρών χωρών. Γιατί συμβαίνει αυτό; Με αφετηρία αυτό το ερώτημα, ο Κώστας Κατσουλάρης και ο Δημοσθένης Κούρτοβικ ξετυλίγουν μια μακρά συζήτηση γύρω από τον ελληνικό «εξαιρετισμό», την ελληνική ταυτότητα, τις ιδιομορφίες της λογοτεχνίας μας, τις παθογένειες της κριτικής, τις διεθνείς πολιτισμικές τάσεις, την ελληνική γυναικεία λογοτεχνία και πολλά άλλα, προσεγγίζοντας αυτά τα ζητήματα με πρωτότυπες απόψεις, αλλά χωρίς δογματικές αγκυλώσεις.

Το βιβλίο αυτό μας ταξιδεύει στα αρχεία του γκέτο της Βαρσοβίας. Αποτελεί μια προσπάθεια να ρίξουμε μια πρώτη ματιά σε ένα σώμα αδημοσίευτων εικόνων που συγκεντρώθηκαν λαθραία από τον Εμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ και τους συντρόφους του από την ομάδα Oyneg Shabes μεταξύ 1939 και 1943 και που κατόρθωσαν να τεκμηριώσουν με εκπληκτική ακρίβεια την καθημερινή ζωή –και τον καθημερινό θάνατο– των κατοίκων του γκέτο. Εικόνες από ένα αρχείο που περιλαμβάνει περίπου τριάντα πέντε χιλιάδες σελίδες με ιστορίες, στατιστικά στοιχεία, μαρτυρίες, ποιήματα, δημοφιλή τραγούδια, μαθήματα για παιδιά σε υπόγεια σχολεία ή γράμματα πεταμένα από βαγόνια στον δρόμο προς την Τρεμπλίνκα… Αρχείο της καταστροφής, αλλά και της επιβίωσης, καθώς και μιας πολύ ιδιαίτερης μορφής ελπίδας, σε ένα περίκλειστο περιβάλλον όπου όλοι είχαν την πλάτη στον τοίχο και όπου ελάχιστοι γλίτωσαν τον θάνατο.

Κείμενα του Γιώργου Συμπάρδη για άλλους συγγραφείς
(Μένης Κουμανταρέας, Αλέξης Πανσέληνος κ.ά)
και βιβλία της ελληνικής πεζογραφίας.

Τα τριάντα αυτά κείμενα, χωρίς να είναι εμβριθείς φιλολογικές μελέτες, έχουν έντονο προφορικό χαρακτήρα και έχουν γραφτεί με διάφορες αφορμές, όπως κάποια επανακυκλοφορία ενός παλιότερου έργου ή κάποια επέτειος, ένα ωραίο ανάγνωσμα, ένα βιβλίο που ενδιέφερε τον συγγραφέα και του γέννησε κάποιες σκέψεις, κάνοντάς τον να θέλει να μιλήσει γι’ αυτό κ.λπ.

Το 2013 ο Μπάρτον Γκέλμαν ήταν ένας από τους τρεις δημοσιογράφους στους οποίους ο Έντουαρντ Σνόουντεν παραχώρησε ένα τεράστιο αρχείο με άκρως επίμαχα και απόρρητα έγγραφα τα οποία αποκάλυπταν ότι, μέσω της Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας (NSA), η κυβέρνηση των ΗΠΑ είχε ανεμπόδιστη πρόσβαση στις επικοινωνίες των πολιτών. Με αφορμή εκείνο το υλικό, και χωρίς να εγκαταλείψει ποτέ το ρεπορτάζ, ο συγγραφέας του Σκοτεινού καθρέφτη άρχισε να εισχωρεί όλο και περισσότερο στη σκιώδη λειτουργία του αμερικανικού κράτους των μαζικών παρακολουθήσεων. Στο πλαίσιο της έρευνάς του, ξεδίπλωσε και την περιπετειώδη πορεία του ίδιου του Σνόουντεν, τον οποίο αντιμετωπίζει με σεβασμό αλλά όχι με αγιογραφική διάθεση, αναδεικνύοντας πώς ακριβώς ο μύθος και η πραγματικότητα δεν ταυτίζονται. Το βιβλίο αυτό, ένα λαμπρό δείγμα ερευνητικής δημοσιογραφίας, ένα γνήσιο κατασκοπευτικό θρίλερ βγαλμένο από τη σύγχρονη ζωή, γεμάτο γρίφους, διλήμματα και συγκλονιστικά γεγονότα που συντελούνται μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, αποκαθιστά με διεισδυτικό τρόπο την ιστορική αλήθεια. Δεν αφορά ωστόσο μόνο τον Σνόουντεν. Στον πυρήνα του βρίσκεται η μεγάλη εικόνα της εποχής μας, η εξουσία και οι νέες, ψηφιακές καταχρήσεις της.