Πέτρος Θέμελης

Στην παρούσα έκδοση, ο αρχαιολογικός χώρος της Μεσσήνης παρουσιάζεται με εποπτικό τρόπο από τον ανασκαφέα και αναστηλωτή του, ενσωματώνοντας τα τελευταία πορίσματα της αρχαιολογικής έρευνας. Με οδηγό τα περιεκτικά κείμενα, τις εικόνες και τα σχέδια, ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει την ιστορία της πόλης και να περιηγηθεί στις μνημειακές οχυρώσεις, στο Θέατρο, στην Αγορά και στα ιερά της, στο εντυπωσιακό Στάδιο, στο Γυμνάσιο και στην Παλαίστρα, αλλά και στην περιοχή των ταφικών μνημείων. Παράλληλα, μέσα από την ιστορία των ερευνών που διεξήχθησαν, αλλά και την ανάδειξη και την κοινωνικοποίηση του μνημειακού συνόλου, προβάλλει η σημασία της αμφίδρομης σχέσης κοινού και μνημείων. Η αρχαία Μεσσήνη, ως ένα αρχαιολογικό και οικολογικό πάρκο σε λειτουργία, έχει αποκτήσει τη δική της δυναμική και πληρότητα, χάρη στις δυνατότητες που προσφέρουν τα μεγαλειώδη αρχαιολογικά κατάλοιπα μιας ολόκληρης αρχαίας πόλης (ευανάγνωστης και παιδευτικής), οι ήπια δομημένοι σύγχρονοι οικισμοί που την περιβάλλουν, καθώς και η μακροχρόνια επένδυση σε χρόνο και κόπο όλων όσων συμμετείχαν στην έρευνα και στην προβολή του χώρου από το 1986 ως σήμερα. Μαζί με άλλα σημαντικά κατάλοιπα της μακραίωνης ιστορίας της Μεσσηνίας, μέσα σε ένα αλώβητο φυσικό περιβάλλον, την πατρίδα του ευλογημένου ελαιόδεντρου, η αναγεννημένη αρχαία Μεσσήνη συμβάλλει αποφασιστικά στην ανάδειξη της περιοχής σε δημοφιλή τουριστικό προορισμό παγκοσμίως.

Το ακρόπρωρο είναι η προσωποποιημένη ψυχή του καραβιού που διώχνει το κακό, προστατεύει το πλήρωμα, φέρνει πλούτο και χαρίζει νίκες σε ώρα πολέμου. Το νεοελληνικό ακρόπρωρο εμφανίζεται στα μέσα του 18ου με αρχές 19ου αιώνα, γέννημα του νέου οικονομικού και κοινωνικού κλίματος των χρόνων της Τουρκοκρατίας. Άρρηκτα συνδεδεμένα με τον ναυτικό αγώνα της Ανεξαρτησίας, τα ακρόπρωρα που εικονίζουν θεϊκές, μυθικές ή ιστορικές ηρωικές μορφές συμβολίζουν τη συνέχεια του ελληνισμού από την αρχαιότητα ως τα χρόνια του 1821 και υψώνονταν σε σύμβολα απελευθέρωσης από τον τουρκικό ζυγό, ενώ παριστάνουν και μορφές κοινών θνητών, ολόσωμες γυναικείες μορφές ή μπούστα. Εξετάζοντας τα λίγα σωζόμενα ακρόπρωρα που έφτασαν στις μέρες μας και τις ομάδες τους (υδραίικη, σπετσιώτικη και γαλαξειδιώτικη), μαζί με τις γραπτές πηγές και τις απεικονίσεις τους στην Τέχνη, ο καθηγητής Θέμελης μας προσφέρει μια περιεκτική μελέτη του νεοελληνικού ακρόπρωρου, εντάσσοντάς το στο ευρύτερο πλαίσιο της ευρωπαϊκής και νεοελληνικής ναυτιλίας, καθώς και της νεοελληνικής αλλά και ευρωπαϊκής τέχνης. Τα ακρόπρωρα, έφτασαν σε ένα τέλος με την επικράτηση των σιδερένιων ατμοκίνητων πλοίων. Ωστόσο, οι «φιγούρες», όπως αποκαλούσαν οι ναυτικοί τα ακρόπρωρα, που επέζησαν μέχρι σήμερα αποτελούν μια ζωντανή μαρτυρία του λαϊκού μας πολιτισμού.