Μιχαήλ Περάνθης

Για τη σύνθεση του «Αμαρτωλού» χρησιμοποιήθηκε όλη η γνωστή ως τώρα βιβλιογραφία του Καβάφη, το μεγαλύτερο τμήμα της οποίας, ως τα 1943, είχεν αποθησαυρίσει ο Γ. Κατσίμπαλης. Χρειάστηκε όμως η προσφυγή και σε άλλες πηγές άσχετες με τον ποιητή, ιστορικές και επιστημονικές, για τη διεύρυνση του εξωτερικού κλίματος όπου μεγάλωσε και της εσωτερικής διαμόρφωσης που τον οδήγησε στο γνωστό ανώμαλο πάθος του.

«ΓΙΑΤΙ ΕΣΥ, ΔΥΣΣΕΟ, ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΕΣ ΚΙ ΟΥΤΕ ΔΙΚΙΩΘΗΚΕΣ. Ξέμεινες στα παλιόχαρτα μέσα μπλεγμένος των καλαμαράδων, όπου οι ιστορικοί συνηθάνε να τάχουν σ’ υπόληψη με το να βρίσκονται τυπωμένα. Αλλά εγώ, καπετάνιο μου, μούδε ιστορικός ανανογήθηκα ποτές μου. Κατέβηκα απ’ τον λαό απάνω, τον λαό σου, όπου γι’ αυτόν πόνεσες, γι’ αυτόν μόχθησες, και για την προκοπή του λαμπάδιασες. Ο λαός σου, Δυσσέο, δεν άλλαξε. Ίδιος μνέσκει στα αιστήματά του και στο ίδιο καταχείμωνο παραδέρνει, ότι τον Δυσσέο τον έχασε, κι άλλον Δυσσέο απ’ τα τότες δεν χάρηκε. . . Και να σε χαιρετάη που φεύγεις, είναι να σε καλωσορίζη όπου να ξαναρθής. Και μην αργής άλλο, και μ’ όποιο όνομα νάναι. Ότι πληθύναν οι γκούρηδες, αδερφέ μου, κι η πατρίδα σε κράζει. . .»

«ΓΙΑΤΙ ΕΣΥ, ΔΥΣΣΕΟ, ΔΕΝ ΠΕΘΑΝΕΣ ΚΙ ΟΥΤΕ ΔΙΚΙΩΘΗΚΕΣ. Ξέμεινες στα παλιόχαρτα μέσα μπλεγμένος των καλαμαράδων, όπου οι ιστορικοί συνηθάνε να τάχουν σ’ υπόληψη με το να βρίσκονται τυπωμένα. Αλλά εγώ, καπετάνιο μου, μούδε ιστορικός ανανογήθηκα ποτές μου. Κατέβηκα απ’ τον λαό απάνω, τον λαό σου, όπου γι’ αυτόν πόνεσες, γι’ αυτόν μόχθησες, και για την προκοπή του λαμπάδιασες. Ο λαός σου, Δυσσέο, δεν άλλαξε. Ίδιος μνέσκει στα αιστήματά του και στο ίδιο καταχείμωνο παραδέρνει, ότι τον Δυσσέο τον έχασε, κι άλλον Δυσσέο απ’ τα τότες δεν χάρηκε. . . Και να σε χαιρετάη που φεύγεις, είναι να σε καλωσορίζη όπου να ξαναρθής. Και μην αργής άλλο, και μ’ όποιο όνομα νάναι. Ότι πληθύναν οι γκούρηδες, αδερφέ μου, κι η πατρίδα σε κράζει. . .»

Η μυθιστορηματοποίηση της ζωής ορισμένων συγγραφέων μας με απασχολούσε από τότε που ήμουν παιδί. [...] Η μορφή του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη μού παράστεκε μέρα και νύχτα κι η αγιότητα της ψυχής του διαπότιζε τη διάθεσή μου. Κουβέντιαζα μαζί του, ερχόταν στον ύπνο μου, και πολλές φορές στον δρόμο νόμιζα πάλι πως τον βλέπω να στρίβει αθόρυβος σε κάποια γωνιά. Ο Παπαδιαμάντης βρισκόταν συνεχώς μπροστά μου. Κι ήταν περίπου σαν να συνεργαζόμαστε. Όταν κατέστρωνα το σχέδιο της ψυχολογίας του, όταν πάσχιζα να εισδύσω στις εσωτερικές του κυμάνσεις, διαισθανόμουν τις επιφυλάξεις του και μάντευα τις συγκατανεύσεις του. δεν καταστάλαζα ποτέ σε μια τελική διατύπωση αν δεν με ανάπαυε η εντύπωση πως ήταν κι εκείνος σύμφωνος. Αγαπώ τον Κοσμοκαλόγερο και για έναν άλλο λόγο. Στάθηκε το υλικό που απάνω του αντιμετώπισα κι έλυσα όλα τα τεχνικά εμπόδια της δομής ενός μυθιστορήματος. Αντί να συγκομίσω την πείρα μου από βιβλίο σε βιβλίο, προτίμησα να ασκηθώ με το ίδιο υλικό, γράφοντας και ξαναγράφοντας τον Κοσμοκαλόγερο όχι και λίγες: εννέα φορές.

Μιχαήλ Περάνθης, 1966

«Μάνη και Σούλι, στα προεπαναστατικά χρόνια, στάθηκαν δυο εθνικές εστίες καρτερίας και τόλμης, όπου `το ποθούμενον` -η αναμενόμενη ανεξαρτησία- καταυγάστηκε με ένθεο φως. Η περίπτωση της σουλιώτικης πολιτείας είναι ιδιαίτερα συγκινητική. Όχι μόνο γιατί το δράμα του Ζαλόγγου, που ολοκληρώθηκε με την τραγωδία του Σέλτσου. Αλλά γιατί διαιώνισε και διαφύλαξε μορφές και χαρακτηριστικά της ελληνικής διάρκειας. Στην πολιτική της οργάνωση διατηρήθηκε το πνεύμα της Σπάρτης, οι αρχές της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, το Δίκαιο των Βυζαντινών. Διατηρήθηκε η αίσθηση της ιστορικής συνέχειας, ότι οι βυζαντινές ελπίδες μεταφέρθηκαν στα σουλιώτικα όπλα, αίσθηση που δουλεύτηκε σιγά-σιγά και γενικεύτηκε σε κοινή συνείδηση του ελληνισμού».