Ουίλιαμ Σαίξπηρ

Ποια έκδοση του πρωτοτύπου να είχε μπροστά του ο Κοσμάς Πολίτης, όταν μετέφραζε τον Άμλετ; Και ποιες ήταν οι μεταφράσεις που είχαν ήδη γίνει στην ελληνική γλώσσα και θα μπορούσε να τις συμβουλευθεί; Ως προς το πρώτο από τα δύο αυτά ερωτήματα, βρισκόμαστε περίπου στην ίδια θέση με τον Γ. Π. Σαββίδη, όταν, κατά την επιμέλεια της έκδοσης της μετάφρασης του Άμλετ από τον Κωνσταντίνο Θεοτόκη, άφηνε το ίδιο ερώτημα αναπάντητο· κάποιες φορές, μάλιστα, κατά την παρούσα έρευνα, οδηγηθήκαμε στην υπόθεση ότι Κοσμάς Πολίτης και Κωνσταντίνος Θεοτόκης, ανεξάρτητα από την χρονική απόσταση που τους χώριζε, χρησιμοποίησαν το ίδιο (ανεξακρίβωτο) πρωτότυπο - μία έκδοση του πρωτοτύπου, εν πάση περιπτώσει, η οποία ακολουθούσε (πιθανότατα), όπως συνηθιζόταν, εξάλλου, αρχικά, το κείμενο του πρώτου Folio (F), δηλαδή, της πρώτης έκδοσης των Απάντων (1623) του Σαίξπηρ και όχι το κείμενο του δεύτερου Quarto (Κουάρτο), το Q2 (1604,1605), το οποίο, ύστερα από την μνημειώδη μελέτη του Dover Wilson (1930/ επανέκδοση Cambridge, 1969), καθιερώθηκε ως το αυθεντικότερο. Επιπλέον, ο Κοσμάς Πολίτης είχε, παράλληλα, στην διάθεσή του μία επιλογή από ελληνικές μεταφράσεις. Πιο συγκεκριμένα, και ενώ δεν γνωρίζουμε πότε ακριβώς είχε ολοκληρώσει την δική του μετάφραση (πιθανότατα πολύ πριν την παραδώσει, το 1971, στην Μαριέττα Ριάλδη - αν και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να έγιναν διορθώσεις και συμπληρώσεις στο ήδη έτοιμο κείμενο, με την προοπτική της δημοσιοποίησής του, εν προκειμένω, στα μέλη του θιάσου), οι μεταφράσεις του Άμλετ στην ελληνική γλώσσα μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1960, συμπεριλαμβανομένων των επανεκδόσεών τους, ήταν αρκετές και ανήκαν κατά σειράν στους: Ιωάννη Περβάνογλου, Δημήτριο Βικέλα, Ιάκωβο Πολυλά, Μιχάλη Δαμιράλη, Δημήτρη Κοτοπούλη (χειρόγραφη), Άγγελο Βλάχο, Δ. Κανδηλιώτη (χειρόγραφη), Κωνσταντίνο Θεοτόκη (χειρόγραφη), Άγγελο Σεφεριάδη (χειρόγραφη), Βασίλη Ρώτα, Β. Λιάσκα (πεζόμορφη διασκευή) και Εμμανουήλ Βικέτο. Βεβαίως, τις χειρόγραφες εργασίες δεν θα μπορούσε να τις έχει υπ' όψιν του ο Κοσμάς Πολίτης, ούτε και είναι υποχρεωτικό να γνώριζε όλες τις μέχρι τότε εκδοθείσες μεταφράσεις.
Οι λόγοι για τους οποίους προχωρήσαμε στην παρούσα έκδοση είναι, κατ' αρχάς, δύο ειδών. Πρώτον, λόγοι θεατρικού ενδιαφέροντος, με την έννοια ότι θα άξιζε να δημοσιευθεί το κείμενο μιας παράστασης, η οποία, μάλιστα, ανέβηκε στην διάρκεια της Απριλιανής Δικτατορίας και, επιπλέον, σημείωσε επιτυχία. Δεύτερον, λόγοι φιλολογικού και λογοτεχνικού ενδιαφέροντος, καθώς η ανά χείρας μετάφραση έγινε από τον ποιητικότερο, κατά την άποψη έγκυρων κριτικών, πεζογράφο της διάσημης Γενιάς του '30, τον Κοσμά Πολίτη - ο αναγνώστης, μάλιστα, θα έχει στην διάθεσή του μεγαλύτερο μέρος του μεταφρασμένου κειμένου από εκείνο που «παίχτηκε», τελικά, στην παράσταση του Πειραματικού Θεάτρου, αν και το πλήρες κείμενο έχει, μάλλον, οριστικά χαθεί. Ως τρίτο λόγο θα μπορούσαμε να προβάλουμε, με κάθε επιφύλαξη, την ευκαιρία, η οποία, στην πραγματικότητα, προέκυψε κατά την διάρκεια της επιμέλειας του κειμένου (άρα είναι περισσότερο αιτιατό παρά αιτία), να συγκρίνουμε/αντιπαραβάλουμε (όχι συστηματικά, βεβαίως, αλλά πολύ συνοπτικά και, οπωσδήποτε, σε πολύ λίγα, επιλεγμένα, σημεία) αρκετές από τις μεταφράσεις του Άμλετ που έχουν κυκλοφορήσει στην ελληνική γλώσσα, τόσο μεταξύ τους όσο και με το πρωτότυπο - είναι, δε, αξιοπρόσεκτο το ότι ορισμένα προβληματικά σημεία δεν έχουν ελκύσει ακόμη το ενδιαφέρον που θα τους άξιζε.

Όλα ξεκίνησαν από μια φάρσα! Μια φάρσα που σκέφτηκε ένας λόρδος όταν σε μια ταβέρνα βρήκε λιπόθυμο έναν μεθύστακα, τον Λέρα. Για να διασκεδάσει, σκέφτηκε να τον πείσει ότι δεν είναι φτωχός αλλά ευγενής, και για χάρη του στήνει μια παράσταση με τίτλο "Η στρίγκλα που έγινε αρνάκι". Τι θα γίνει όμως όταν η παράσταση τελειώνει και ο Λέρας γυρίζει σπίτι του;

Στη ρομαντική αυτή κωμωδία, ο κόσμος του παραμυθιού περιπλέκεται έντεχνα με τον αληθινό κόσμο. Νεράιδες και ξωτικά συνομιλούν με ανθρώπους. Τέσσερις ερωτευμένοι νέοι, ο Λύσανδρος, η Ερμία, ο Δημήτριος και η Ελένη, πρωταγωνιστούν σε ένα ονειρικό σκηνικό, παρέα με μια ομάδα ερασιτεχνών ηθοποιών, τον Βασιλιά Θησέα και τη Βασίλισσα Ιππολύτη, και οι παρεξηγήσεις, οι ανατροπές και οι "μαγικές" παρεμβάσεις διαδέχονται η μία την άλλη, για να θριαμβεύσει στο τέλος η αγάπη.

Το "Ρωμαίος και Ιουλιέττα", γραμμένο κατά πάσα πιθανότητα μέσα στο 1595, έχει χαρακτηριστεί ως "το πιο σύνθετο προϊόν της λυρικής περιόδου του Σαίξπηρ". Ξεκινά αναπτύσσοντας όλες τις τυπικές προϋποθέσεις μιας ρομαντικής ερωτικής κωμωδίας, αλλά φτάνοντας στη μέση, με τον αδόκητο θάνατο του Μερκούτιου -ένα από τα πιο λαμπερά δημιουργήματα της κωμικής φαντασίας του Σαίξπηρ-, ο κόσμος του ξαφνικά συστέλλεται και το γαμήλιο όραμα μεταπίπτει άρδην σε τραγωδία. Το έργο είναι ένα έμμετρο επιθαλάμιο παραμύθι, μια παρατεταμένη γαμήλια τελετή η οποία σαν από μια τυχαία επιπλοκή του μεταφορικού της συστήματος βρέθηκε ξαφνικά να κυριολεκτεί και μεταβλήθηκε σε αιματηρή θυσία. Γι' αυτό, η πληρέστερη γλώσσα που διαθέτουμε για να κατανοήσουμε την αφύπνιση του έρωτα, τη μέχρις εσχάτων και έως θανάτου υπερβολή του, εξακολουθεί να είναι αυτή η ευωχία των αισθήσεων που μας παρέχει η συντροφιά των νέων από τη Βερόνα: η γενναιόδωρη Ιουλιέττα, ο παρορμητικός Ρωμαίος, ο πληθωρικός και ανελέητα είρων Μερκούτιος.