Ορχάν Παμούκ

Πόσο καθοριστική για την υπόλοιπη ζωή µας είναι η πρώτη ερωτική εµπειρία; Ή µήπως αυτό που ορίζει τη µοίρα µας είναι η δύναµη της ιστορίας και των µύθων; Στα µέσα της δεκαετίας του 1980, ενώ ο πηγαδάς µάστοραςΜαχµούτ και ο έφηβος βοηθός του Τζεµ σκάβουν ένα πηγάδι σ’ ένα δύσκολο κοµµάτι γης για να βρουν νερό, µια µυστηριώδης γυναίκα, ηθοποιός ενός περιοδεύοντος θιάσου, κάθε βράδυ στο υπαίθριο θέατρό της αφηγείται στους θεατές παλιά παραµύθια και ιστορίες.

Η Γυναίκα µε τα κόκκινα µαλλιά, µε άξονα τον έρωτα του Τζεµ, µας παρασέρνει στη δίνη ενός µεγάλου ανθρώπινου εγκλήµατος. Μας αφηγείται τη γνωριµία του νεαρού ήρωα µε τον έρωτα, τη ζήλια, την υπευθυνότητα, την ανεξαρτησία, πραγµατεύεταιθέµατα σχέσης πατέρα και γιου, «αυταρχισµού», διαµόρφωσης της προσωπικότητας. Δύο θανάσιµααµαρτήµατα, η πατροκτονία και η παιδοκτονία, θα απασχολήσουν τον αναγνώστη, που για άλλη µια φορά θα συναντηθεί µε δύο θεµελιώδη έργα του δυτικού και ανατολικού κόσµου, τον Οιδίποδα Τύραννο του Σοφοκλή και το Ρουστέµ και Σουχράµπ του Ιρανού Φιρντουσί, και θα αναρωτηθεί πόσο η συνηθισµένη ζωή µας επηρεάζεται από τα παλιά κείµενα.

«Δεν µπορεί να είναι τόσο χάλια η ζωή» σκέφτοµαι καµιά φορά. «Ό,τι και να γίνει, ο άνθρωπος στο τέλος µπορεί να πάει να περπατήσει στον Βόσπορο». Ο Ορχάν Παµούκ αφηγείται τα παιδικά και νεανικά του χρόνια. Η αφήγηση ξεκινά από τη στιγµή που ο συγγραφέας αντιλαµβάνεται τον εαυτό του ως «εγώ», µιλά για την οικογένειά του, αναζητά την πηγή της ευτυχίας και της δυστυχίας στα στενά της Ιστανµπούλ και στα υπέροχα νερά του Βοσπόρου, στρέφεται στους συγγραφείς και τους ζωγράφους –Τούρκους και µη, της Δύσης και της Ανατολής– που συνέβαλαν στην αυτογνωσία τη δική του και της πόλης του. Με ταχύτητα αστυνοµικού µυθιστορήµατος παρακολουθούµε τη διαµόρφωση του ψυχικού κόσµου του Παµούκ και ανακαλύπτουµε, µέσα από τη διεισδυτική µατιά του, τα σοκάκια της Ιστανµπούλ της δεκαετίας του 1950, τις λιθόστρωτες λεωφόρους της, τα κατεστραµµένα από τις πυρκαγιές ξύλινα αρχοντικά, την εξαφάνιση ενός αλλοτινού κόσµου και πολιτισµού και τις δυσκολίες ανάδυσης ενός καινούριου µέσα στα ερείπια του πρώτου. Ένα πορτρέτο της θρυλικής πόλης –αυτοπροσωπογραφία επίσης του συγγραφέα– και της χιουζούν, της θλίψης, της µελαγχολίας, της tristesse, του πιο δυνατού και µόνιµου αισθήµατος «που µεταδίδουν ο ένας στον άλλο οι κάτοικοι της Ιστανµπούλ και η ίδια η Ιστανµπούλ» και ζει στα ερείπια µιας χαµένης αυτοκρατορίας. Η αφήγηση, στην εµπλουτισµένη αυτή έκδοση, µε 200 επιπλέον φωτογραφίες, συνοµιλεί µε φωτογραφικό υλικό από το προσωπικό αρχείο του συγγραφέα και φωτογραφίες µεγάλων φωτογράφων, µε πρώτο τον Αρά Γκιουλέρ. «Απολαυστικό, βαθύ, υπέροχα πρωτότυπο... Ο Παµούκ αφηγείται την ιστορία της πόλης µε τα µάτια της µνήµης». The Washington Post Book World

Η ζωή ενός πλανόδιου μικροπωλητή και της αγαπημένης του. Μια ιστορία αγάπης στη σύγχρονη Πόλη. Για περισσότερο από 40 χρόνια, από το 1969 έως το 2012, ο Μεβλούτ τριγυρίζει στα σοκάκια της Πόλης. Είναι διαφορετικός από τους ανθρώπους γύρω του, υπάρχει κάτι "παράξενο" στο νου του! Προσπαθεί να καταλάβει τι είναι αυτό που τον ξεχωρίζει από τους άλλους, από πού προέρχεται αυτή η "παραξενιά". Αλλάζει επαγγέλματα, βρίσκεται κοντά στις αλλαγές που ζει η χώρα του, στις πολιτικές συγκρούσεις, στα πραξικοπήματα. Από επιλογή του δεν σταματάει ποτέ να πουλάει μποζά τις χειμωνιάτικες νύχτες, αναρωτιέται πάντα ποια πραγματικά είναι η αγαπημένη του και πόση σημασία έχει στον έρωτα το πεπρωμένο. Εξαρτώνται η ευτυχία και η δυστυχία μας από τις επιλογές μας; Ή μήπως ωριμάζουν ανεξάρτητα, έξω από εμάς, και μεις απλώς τις ζούμε, απλώς μας συμβαίνουν; Ο ήρωάς του γίνεται μάρτυρας της εκρηκτικής μετάλλαξης της Ιστανμπούλ σε μια τεράστια πόλη. Καθώς αλλάζουν οι δρόμοι και τα σοκάκια που γνώρισε παιδί, αλλάζει και ο ίδιος. Το παιδί και ο έφηβος δίνουν τη θέση τους στον σύζυγο και τον πατέρα. Τα αυθαίρετα και οι παράγκες δίνουν τη θέση τους στις λεωφόρους και τις πολυκατοικίες. Η πόλη του γίνεται αγνώριστη αλλά ο Μεβλούτ αντί να αποξενώνεται της πιάνει την κουβέντα, κι αφήνει έτσι να συνομιλήσουν η ψυχή της πόλης του με τους καημούς της καρδιάς του.

"Κάθε ζωγραφιά μάς αφηγείται μιαν ιστορία". Εννέα χειμωνιάτικες μέρες στην Ιστανμπούλ του 1591. Ο Σουλτάνος, ενόψει της χιλιοστής επετείου της Εγίρας, ζητά από τους καλύτερους μικρογράφους και καλλιγράφους της αυλής του να φιλοτεχνήσουν, με άκρα μυστικότητα, ένα βιβλίο που θα δοξάζει την Οθωμανική Αυτοκρατορία - θέλει, όμως, οι ζωγραφιές του έργου να γίνουν σύμφωνα με τις τεχνοτροπίες των Φράγκων, κάτι που συνιστά προσβολή για το Ισλάμ. Η Σεκιουρέ, μητέρα δυο ατίθασων μικρών αγοριών, επιθυμεί να ξαναπαντρευτεί, καθώς η τύχη του συζύγου της, που πήγε στον πόλεμο, αγνοείται επί τέσσερα χρόνια. Στο σπίτι της παρακολουθεί τους μικρογράφους να ζωγραφίζουν, υπό την επίβλεψη του πατέρα της. Σύντομα, ένας μικρογράφος θα δολοφονηθεί, και τότε ο Αρχιμικρογράφος θα κληθεί να ανακαλύψει τον δολοφόνο μέσα σε τρεις ημέρες, σύμφωνα με τη διαταγή του Σουλτάνου. Εν τω μεταξύ, οι μικρογράφοι και οι καλλιγράφοι συγκεντρώνονται τα βράδια σ'ένα καφενείο και διασκεδάζουν με τις ιστορίες που αφηγείται με αιχμηρή γλώσσα ένας λαϊκός παραμυθάς. Άραγε η δολοφονία να οφείλεται σε επαγγελματικό ανταγωνισμό, σε ερωτική αντιζηλία ή στον θρησκευτικό φανατισμό; Το "Με λένε Κόκκινο" -ένα βιβλίο του βραβευμένου με Νόμπελ Λογοτεχνίας Ορχάν Παμούκ για την τέχνη και την καλλιτεχνική αφοσίωση, τον έρωτα και τον θάνατο, καθώς και τη σχέση της Ανατολής με τη Δύση- συνδυάζει με συναρπαστικό τρόπο το φιλοσοφικό με το αστυνομικό μυθιστόρημα. Η έκδοση αυτή συνοδεύεται, για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα, από το Επίμετρο που έγραψε ο συγγραφέας δώδεκα χρόνια αφότου πρωτοεκδόθηκε το βιβλίο, καθώς και από Χρονολόγιο με τα ιστορικά γεγονότα που αναφέρονται στο μυθιστόρημα.

Άνοιξη του 1901, στο –φανταστικό– νησί Μίνγκερ, µεταξύ Κρήτης και Κύπρου. Στο νησί ξεσπά επιδηµία πανούκλας και επιβάλλεται καραντίνα. Για να αναχαιτιστεί η επιδηµία, ο σουλτάνος Αµπντουλχαµίτ Β΄ στέλνει στο Μίνγκερ τον αρχιεπιθεωρητή υγείας Μπονκόφσκι πασά, σύντοµα όµως εκείνος δολοφονείται. Ο σουλτάνος αναθέτει τότε στον νεαρό γιατρό Νουρί το καθήκον να αναλάβει δράση. Αλλά το κακό έχει ριζώσει, η πανούκλα εξαπλώνεται ταχύτατα παρά τα αυστηρά µέτρα, δηµιουργώντας επιπλέον εντάσεις ανάµεσα στους µουσουλµάνους και στους χριστιανούς κατοίκους του νησιού. Η ανικανότητα της τοπικής διοίκησης και η άρνηση του λαού να σεβαστεί τις απαγορεύσεις καταδικάζουν το εγχείρηµα σε αποτυχία, ενώ κυριαρχούν ο παραλογισµός του φόβου, οι ίντριγκες και οι εθνικιστικές προκαταλήψεις. Αντιµέτωπος µε τον κίνδυνο της ανεξέλεγκτης εξάπλωσης της επιδηµίας, ο σουλτάνος υποκύπτει στις διεθνείς πιέσεις και αποφασίζει τον αποκλεισµό του νησιού. Οι κάτοικοι του Μίνγκερ πρέπει πια να βρουν µόνοι τους τρόπο να νικήσουν την πανούκλα... Οι Νύχτες πανούκλας πρωτοκυκλοφόρησαν στην Τουρκία τον Μάρτιο του 2021· τον Νοέµβριο του ίδιου χρόνου ασκήθηκε δίωξη κατά του συγγραφέα µε την κατηγορία της προσβολής του Κεµάλ Ατατούρκ και της τουρκικής σηµαίας. «Συγχρόνως ονειρικό και ιστορικό πανόραµα, σατιρικό σχόλιο για την εξουσία και την ελευθερία, οι Νύχτες πανούκλας µιλούν για την εποχή µας. Ο Παµούκ είναι ένας µάγος». Lire «Το πανόραµα ενός άλλοτε ειδυλλιακού µικρόκοσµου, που κινδυνεύει να βυθιστεί στο χάος. Ο Παµούκ συνδυάζει αριστοτεχνικά ιστορικά γεγονότα και φανταστικά συµβάντα, συµπάσχει µε τους νοσούντες, συµµερίζεται τα αισθήµατα των ερωτευµένων, διασκεδάζει µε την αλαζονεία και τις υπεκφυγές των ισχυρών». Frankfurter Allgemeine Zeitung Στο εξώφυλλο: Le Petit Journal, τόµ. 12., τχ. 575, Κυριακή 25 Νοεµβρίου 1901, ©Apic / Getty Images / Ideal Image

Τρεις γενιές µιας οικογένειας, από το 1905 και µέχρι τα µέσα της δεκαετίας του 1970. Ο Τζεβντέτ µπέη, ένας δραστήριος µουσουλµάνος έµπορος, ιδιοκτήτης ενός µικρού καταστήµατος, φιλοδοξεί να πλουτίσει και, σε αντίθεση µε τις αρχές του ιδεολόγου Νεότουρκου αδερφού του, να αποκτήσει µια οικογένεια ευρωπαϊκής νοοτροπίας. Η ιστορία του, και η ιστορία των γιων και των εγγονών του, όπως την αφηγείται ο Παµούκ, παρακολουθεί τις αλλαγές στον τρόπο ζωής και στην καθηµερινότητα της Ιστανµπούλ από την εποχή του σουλτάνου Αµπντουλχαµίτ µέχρι τα χρόνια της Τουρκικής Δηµοκρατίας, µε την ανέγερση πολυκατοικιών, τα κυριακάτικα οικογενειακά απογεύµατα γύρω από το ραδιόφωνο, τα ψώνια στα µαγαζιά του Μπέγιογλου... Η πορεία µιας οικογένειας και ενός έθνους· οι πόθοι και τα πάθη της ανερχόµενης αστικής τάξης της τουρκικής κοινωνίας. «Το µυθιστόρηµά µου Ο Τζεβντέτ µπέη και οι γιοι του –το οποίο µιµείται αυτό που στην Ευρώπη ονοµάζουν “οικογενειακή σάγκα”–, επειδή είναι το πρώτο µου βιβλίο, για πολλά χρόνια µού δηµιουργούσε µια αδιόρατη αίσθηση ντροπής. Τώρα σκέφτοµαι ότι αυτό που πραγµατικά ήθελε να κάνει ήταν να εντάξει στην καθηµερινή ζωή της Ιστανµπούλ, σαν µια αίσθηση σκοτεινή και τροµακτική, τις καταπιεστικές κι αδιάλλακτες δυνάµεις του κράτους. Στις τελευ-ταίες σελίδες του βιβλίου, τον ήρωα της τρίτης γενιάς τον απασχολεί πάρα πολύ το στρατιωτικό πραξικόπηµα, κάτι που δυστυχώς δεν αφορούσε απλώς εκείνη την περίοδο, αλλά είναι έγνοια και της σηµερινής ακόµη Τουρκίας. Μπορώ όµως να πω ότι ο ήρωάς µου, σε αντίθεση µε τους µορφωµένους της ανώτερης κοινωνικά τάξης –οι οποίοι, ενώ στα νιάτα τους ήταν ευρωπαϊστές, εκσυγχρονιστές, έως και µαρξιστές, στη µέση ηλικία και στα γεράµατά τους γίνονται εθνικιστές και φιλικοί προς τους πραξικοπηµατίες–, προσπαθεί πάντα να είναι ένας καλός άνθρωπος». Από το επίµετρο του συγγραφέα «Τις εντάσεις και τις παλινδροµήσεις που προκύπτουν από την άναρχη συνύπαρξη Ανατολής-Δύσης αποτυπώνει, στο ξεκίνηµά τους, αυτό το µυθιστόρηµα, στο οποίο διακρίνουµε τα γνώριµα χαρακτηριστικά της γραφής του Παµούκ: τη γλαφυρή αφήγηση, τις πλούσιες εικόνες από το αριστοκρατικό Νισάντασι, την αγορά στο Μπέγιογλου και τα σοκάκια της Κωνσταντινούπολης, τη λεπτοµερή αναπαράσταση της ιδιωτικής ζωής στη σύγχρονη Τουρκία». Λαµπρινή Κουζέλη, Το Βήµα «Τι να κάνεις όταν οι καιροί αλλάζουν και η χώρα σου µπαίνει σε καινούργια τροχιά; Και κυρίως, πώς να βρεθείς καβάλα στο κύµα διασφαλίζοντας τις ατοµικές και συλλογικές ελευθερίες, και προπαντός την ελευθερία του πνεύµατος; Ο Ορχάν Παµούκ είναι 26 χρονών όταν συζητά αυτό το ερώτηµα στο πρώτο του µυθιστόρηµα Ο Τζεβντέτ µπέη και οι γιοι του, όπου, µέσα από τη σάγκα µιας ανερχόµενης µεσοαστικής οικογένειας της Ιστανµπούλ, παρακολουθεί την ακανθώδη πορεία διαµόρφωσης της σύγχρονης Τουρκίας... Ο αναγνώστης θα µπορέσει να δει εδώ, τις συγκρούσεις των αντιλήψεων, τις ψυχικές αµφιταλαντεύσεις, τις αγκυλώσεις, τις εµµονές, τις αντιστάσεις των διαφόρων κοινωνικών οµάδων και κέντρων εξουσίας, που εξηγούν και την όχι πολύ οµαλή πολιτική πορεία της Τουρκίας στη διάρκεια του 20ού αιώνα.