Σωτήρης Δημητρίου

Ο βυθός προβάλλεται στον αφρό. Κατά κάποιον δε τρόπο η επιφάνεια είναι πιο αξιόπιστη· το εσωτερικό είναι αχανές, απροσπέλαστο. Στα παρόντα διηγήματα επείγονται -συν την ορμή της αρχής- οι ιστορίες. Το δε κριτήριο πολλών αναγνωστών γέρνει τη ζυγαριά προς αυτές τις πρώτες διηγήσεις. Μια απ’ τις -αναπόδεικτες- λογοτεχνικές μεροληψίες. Σ.Δ

"Πρόσωπα αγαπάµε, πρόσωπα αποστρεφόµαστε, πρόσωπα νοσταλγούµε. Το πρόσωπο, αυτή η τόσο φανερή µα και τόσο κρυµµένη γεωγραφία της ανθρώπινης ψυχής, διατρέχει πότε φανερά και πότε έµµεσα τα διηγήµατα αυτής της συλλογής". Σωτήρης Δημητρίου

Πρόκειται για μια πολιτεία που ζει σχεδόν στον αντίποδα της δικής μας. Η ελευθερία και η γνώση είναι δύο μεγάλοι δρόμοι της. Προσκρούει, όμως, στην εγγενή ίσως ανθρώπινη κατάσταση, στην έλλειψη ευχαριστήσεως. Έτσι ανατρέπεται, ίσως όμως αφήνει λίγους τρόπους της για άλλες πολιτείες…

Ήταν ένα μικρό σπιτάκι με φράχτη γύρω γύρω, όπου είχαν αναρριχηθεί κολοκυθιές, γιασεμιά, κλήματα. Πήγα να χτυπήσω την πόρτα και βλέπω από κάτι περάσματα του φράχτη την εξής σκηνή. Ένα στενότατο σιδερένιο κρεβάτι και πάνω του ένα αγκαλιασμένο ηλικιωμένο ζευγάρι με όλα τα ρούχα. Αυτή ήταν μια παχουλή γυναίκα κι αυτός ξερακιανός, βραχύσωμος. Είχε τσιουλώσει στην αγκαλιά της και κοιμόταν μακαρίως. Είπα να τους ξυπνήσω αλλά δεν το έκανα. Προς τι Καλύτερα που δεν τους ξύπνησα, γιατί μου αρέσει να σκέφτομαι ότι δεν απογράφησαν. Και μου αρέσει επίσης να σκέφτομαι ότι ποτέ έκτοτε δεν ξαγκαλιάστηκαν. Μετράω από το '81 έως το '98: δεκαεφτά χρόνια αγκαλιασμένοι μακριά από σούρτα φέρτα κι από μπαρμπάδες.

Στα ανά χείρας διηγήματα υπάρχουν πολλά "ίσως" και "μάλλον". Χάνοντια με τα χρόνια οι βεβαιότητες. Ίσως μόνον η ενθεότης προβάλλει δειλά. Τα διηγήματα δεν είναι αυθεντικά Είναι από χίλιες μεριές διαμεσολαβημένα· και απ' την "αυθεντικότητα". Αλλά τα ψέματα μπορεί κατά στιγμές και κατά όψεις να περιέχουν αλήθεια. Και αντιστρόφως. Είναι μάλλον αυθαίρετες κατασκευές απ' τα υλικά της ρευστής και χαώδους ζωής. Ίσως χρησιμεύουν -κυρίως οι μορφοποιήσεις τους- ως παρηγορητικές λαβές.

Ίσως κατά τον ύπνο -όταν τείνουµε στην άµορφη µάζα προ του εµβρύου- αναζητούµε την απόλυτη γλυκύτητα και λήθη. Πριν την έλευση του άγνωστου γλύπτη που θα ελευθερώσει τα δάχτυλα, θα φανερώσει τα νύχια. Μπορεί ο αναδηµιουργός άνθρωπος να µην ξέρει τον δηµιουργό του, αλλά κλέβει τους τρόπους του· απ’ το απρόσιτο όλον τσαλαβουτά στην επιφάνεια του επιµέρους. Όπως επί παραδείγµατι αυτό το κείµενο δηµιουργήθηκε όταν εξέπεσαν -σαν βροχή απ’ τον ουρανό των λέξεων- οι µυριάδες εκτός αυτού λέξεις και έµεινε ένα συννεφάκι. Oύτε σ’ αυτό το κείµενο και µάλλον ούτε στη συνολική γλώσσα -µε όλους τους δυνατούς συνδυασµούς των λέξεων- υπάρχει ψήγµα αληθείας. «Ιδού µια ακόµα αυταπάτη. Η γλωσσική» θα έλεγε κάποιος αντιαυταπατιστής. Αλλά ίσως εκνευριζόταν κανένας ακροατής και τον έβριζε σκαιώς. «Μα γιατί µε βρίζετε;» «Μα πότε, ποιος σας έβρισε, αυταπάτη είναι». «Α, καλά τότε».

Μια µεγάλη βεντάλια διηγηµάτων - απ’ την δυτική µεθόριο µέχρι την καρδιά της µεγαλούπολης. Οι ιστορίες ποικίλες - απ’ το ακραία αστείο µέχρι την δραµατική όψη της ζωής. Μια τοιχογραφία ηρώων κατά κανόνα ηττηµένων απ’ τον εαυτό τους ή απ’ τις συνθήκες. Γίνεται όµως άνθρωπος να θεωρήσει εαυτόν νικητή; Σ. Δ.

Όταν µιλούσαν εκείνες οι γυναίκες νόµιζες ότι κάποιος ουράνιος υποβολέας τούς ψιθυρίζει τα λόγια. Ότι κάποιος ευφάνταστος µουσικός κινεί τις άπειρες χορδές των αντιστοιχιών ζωής και γλώσσας. Ξεπηδούσαν ακάλεστες οι λέξεις και έσκαγαν σαν λουλουδένια µπουµπούκια στους αιθέρες καθαρίζοντας πάλι και πάλι την ψυχή και τον νου. Οι παλµοί και οι αναπαλµοί της οµιλίας αγαλλίαζαν την ακοή και την ψυχή. Η εκφορά και η ουσία ταίριασαν ίσως ιδανικά σ’ ένα ευφρόσυνο αµάλγαµα. Οδηγούσε η γλώσσα σ’ ένα ηθικό στερέωµα -ασκίαχτο απ’ τα σκοτάδια της χαιρεκακίας- και δηµιουργούσε συνεχώς στο χωριό δακρυρρόεσσα φιλαλληλία. Με την σειρά της η βαθύρριζη αυτή ευσπλαχνία έτρεφε νέους γλωσσικούς ανθούς.

Το "Ντιάλιθ’ ιµ, Χριστάκη" έχει τιµηθεί µε το βραβείο διηγήµατος της εφηµερίδας Τα Νέα (1987). Το 2014 συγκαταλέχθηκε στα 100 καλύτερα βιβλία της νέας ελληνικής λογοτεχνίας, σύµφωνα µε έρευνα του περιοδικού bookpress και του βιβλιοπωλείου Πολιτεία. "Λέγεται ότι το πρώτο βιβλίο εκβάλλει µε ορµή. Ίσως γιατί ο συγγραφέας ενδιαφέρεται πρωτίστως για την ιστορία του. Πιθανώς αυτή η ορµή αφήνει βαθύτερα ίχνη στον αναγνώστη. Τουλάχιστον στον τότε συγκαιρινό του. Ο τρόπος χτίζεται λιθαράκι λιθαράκι µε τα χρόνια. Το "τίποτα" πλέον µπορεί να γίνει διήγηµα. Και ίσως είναι πιο πιθανόν -κι από την έλλειψη προθέσεως- να φωτίσει, κατά τι, κάτι. Ίσως η αλήθεια -αν υπάρχει- ταυτίζεται µε την παρηγορία των µορφών. Όπως ίσως συµβαίνει και µε τις όψεις της -εσαεί κρυβοµένης- φύσεως". Σ. Δ.

Αφηγείται μια σχεδόν εκατόχρονη γυναίκα από την Ήπειρο. Δεν της φτάνει -κατά τα λόγια της- ο ουρανός για χαρτί, θέλει ουρανούς κι απ' άλλους τόπους. Πολλές φορές έχεις την αίσθηση πως τη γλώσσα της την κινεί ουράνιος υποβολέας. Τραγουδιστή πηγή πλαγιάς που άνθισε κάποια μακρινή άνοιξη και μαράθηκε στις μέρες μας. Το παρόν βιβλίο είναι ο απόηχος αυτής της γλώσσας. Αφολοή, όπως συχνά πυκνά λέει η αφηγήτρια.