Κώστας Αρκουδέας

Από την πληθώρα των απαγορευμένων βιβλίων που εμφανίστηκαν τους τελευταίους δύο αιώνες νιώθει κανείς πως κάτι έχει αλλάξει. Λες και μια ομάδα προικισμένων με εξαιρετικές ικανότητες ανθρώπων έβγαλε ξαφνικά γλώσσα, αμφισβητώντας θέματα τα οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν ταμπού. Συγγραφείς που κρίθηκαν επικίνδυνοι και τιμωρήθηκαν από τους φύλακες της μιας και μοναδικής αλήθειας - της σιωπής των τυράννων. Αναιδείς Ρώσοι σαν τον Λέοντα Τολστόι και τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, αθυρόστομοι Ιρλανδοί σαν τον Όσκαρ Ουάιλντ και τον Τζέιμς Τζόυς, Λατινοαμερικάνοι αντάρτες σαν τον Πάμπλο Νερούδα και τον Χούλιο Κορτάσαρ, Νοτιοαφρικάνοι ακτιβιστές σαν τον Αντρέ Μπρινκ και τη Ναντίν Γκόρντιμερ, διαβόητοι αιρετικοί σαν τον Φραντς Κάφκα και τον Σαλμάν Ρούσντι, ασύδοτοι πορνογράφοι σαν τον Ντ. X. Λώρενς και τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, ψευδοπροφήτες του μέλλοντος σαν τον Άλντους Χάξλεϋ και τον Ρέυ Μπράντμπερυ, γνωστοί εξωμότες σαν τον Ηλία Πετρόπουλο. Πέντε ήπειροι, τέσσερα είδη λογοκρισίας, τρεις χρόνοι, δύο αντίθετοι πόλοι και μια αρμαθιά από λογοτέχνες συνθέτουν αυτό το ευρηματικό παζλ. Η τέχνη συγχωνεύεται με την πραγματικότητα σε έναν απέραντο κυματισμό. Οι ζωές των συγγραφέων εμφιλοχωρούν στα κείμενά τους σχηματίζοντας διαφορετικές στρώσεις ανάγνωσης, με συνέπεια να έχει κανείς την αίσθηση ότι διαβάζει όχι ένα αλλά πολλά βιβλία συγχρόνως.

Από την πληθώρα των απαγορευμένων βιβλίων που εμφανίστηκαν τους τελευταίους δύο αιώνες νιώθει κανείς πως κάτι έχει αλλάξει. Λες και μια ομάδα προικισμένων με εξαιρετικές ικανότητες ανθρώπων έβγαλε ξαφνικά γλώσσα, αμφισβητώντας θέματα τα οποία μέχρι πρότινος θεωρούνταν ταμπού. Συγγραφείς που κρίθηκαν επικίνδυνοι και τιμωρήθηκαν από τους φύλακες της μιας και μοναδικής αλήθειας – της σιωπής των τυράννων. Αναιδείς Ρώσοι σαν τον Λέοντα Τολστόι και τον Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ, αθυρόστομοι Ιρλανδοί σαν τον Όσκαρ Ουάιλντ και τον Τζέιμς Τζόυς, Λατινοαμερικάνοι αντάρτες σαν τον Πάμπλο Νερούδα και τον Χούλιο Κορτάσαρ, Νοτιοαφρικάνοι ακτιβιστές σαν τον Αντρέ Μπρινκ και τη Ναντίν Γκόρντιμερ, διαβόητοι αιρετικοί σαν τον Φραντς Κάφκα και τον Σαλμάν Ρούσντι, ασύδοτοι πορνογράφοι σαν τον Ντ. Χ. Λώρενς και τον Βλαντίμιρ Ναμπόκοφ, ψευδοπροφήτες του μέλλοντος σαν τον Άλντους Χάξλεϋ και τον Ρέυ Μπράντμπερυ, γνωστοί εξωμότες σαν τον Ηλία Πετρόπουλο. Πέντε ήπειροι, τέσσερα είδη λογοκρισίας, τρεις χρόνοι, δύο αντίθετοι πόλοι και μια αρμαθιά από λογοτέχνες συνθέτουν αυτό το ευρηματικό παζλ. Η τέχνη συγχωνεύεται με την πραγματικότητα σε έναν απέραντο κυματισμό. Οι ζωές των συγγραφέων εμφιλοχωρούν στα κείμενά τους σχηματίζοντας διαφορετικές στρώσεις ανάγνωσης, με συνέπεια να έχει κανείς την αίσθηση ότι διαβάζει όχι ένα αλλά πολλά βιβλία συγχρόνως.

Ιστορίες που μιλούν για την αστική ζούγκλα και την απόδραση απ’ τον παλιό μας εαυτό, για τους χειμώνες στην πόλη και τα καλοκαίρια στα νησιά, για την ανάγκη του μύθου που παραμένει ισχυρότερος από την αμφιβολία και για πολλά άλλα. Πίσω από κάθε αφήγηση κρύβεται ένας μικρός ή ένας μεγάλος κύκλος ζωής. Διηγήματα βραδείας ωρίμανσης πορευόμενα απ’ το τέλος προς την αρχή. Στην κορυφή δεσπόζει «Η νόσος της αδράνειας», γεννημένη σε συνθήκες εγκλεισμού λόγω της πανδημίας, και στη βάση το «Άσ’ τον Μπομπ Μάρλεϊ να περιμένει», εμπνευσμένο από μια εποχή αλλαγών και ελπίδας. Ένα βιβλίο για την μαγεία της γραφής, που μας αποκαλύπτει τι κρύβεται πίσω απ’ το προφανές, το αναμενόμενο, και μας ταξιδεύει στο χρόνο επιτρέποντάς μας να αφουγκραστούμε τον κόσμο σαν συνεχές παρόν.

Όταν ο Ραλφ Άντερχιλ, ερευνητής στο ΜΙΤ της Βοστόνης, ανοίγει την πόρτα, περιμένει ν' αντικρίσει τη γυναίκα της ζωής του, Έμιλυ Πέιν, που έρχεται να μαζέψει τα πράγματά της, αποφασισμένη να φύγει για πάντα από κοντά του. Μπροστά του, όμως, βλέπει να σωριάζεται αιμόφυρτος ο συνάδελφός του, Χένρυ Σάλμαν. Πριν χάσει τις αισθήσεις του, εκείνος του κάνει μιαν αποκάλυψη. Στον υπολογιστή του εργαστηρίου τους έχει εμφανιστεί ο επόμενος Μεγάλος Πρώτος Αριθμός. Παραδόξως, αποτελείται μόνο από τα ψηφία 4 και 7. Πίσω τους φαίνεται να υπάρχει δομή κι ένα κρυμμένο μήνυμα από μιαν ανώτερη οντότητα που επιθυμεί να επικοινωνήσει με τους ανθρώπους. Τη στιγμή που ολόκληρος ο πλανήτης δοκιμάζεται από ασυνήθιστα φαινόμενα και ανεξέλεγκτες φυσικές καταστροφές, ο Ραλφ και η Έμιλυ προσπαθούν να διαλευκάνουν το μυστήριο του αριθμού και συγχρόνως να λύσουν το γρίφο της σχέσης τους. Κι ενώ κάποιοι πιστεύουν ότι η Μέρα της Κρίσης πλησιάζει, κάποιοι άλλοι ανησυχούν για κάτι ακόμα χειρότερο...

Το καλοκαίρι του 327 π.Χ. ο Αλέξανδρος, έχοντας καταλύσει την Περσική Αυτοκρατορία και κατακτήσει το μεγαλύτερο μέρος τού τότε γνωστού κόσμου, θυσίασε στην Αθηνά και ξεκίνησε την τελευταία του εκστρατεία: την κατάκτηση της Ινδικής. Κοντά στην πόλη Τάξιλα συνάντησε ένα σοφό Ινδό, τον Κάλανο, ο οποίος αποφάσισε να τον ακολουθήσει και να γίνει η σκιά του. Ο Κάλανος παρακολούθησε νηφάλια τα συνταρακτικά γεγονότα στην Ινδική: τις μάχες, τις νίκες, την άρνηση του στρατεύματος να συνεχίσει, τις ίντριγκες, την πλεύση στον ποταμό Ινδό, το βαρύτατο τραυματισμό του Αλέξανδρου στην ακρόπολη των Μαλλών, την πορεία στην τρομερή έρημο της Γεδρωσίας, τον έρωτα του Μακεδόνα στρατηλάτη για τη Ρωξάνη. Τον ακολούθησε και στην επιστροφή του στην Περσία και μοιράστηκε το όραμά του για τη δημιουργία ενός τεράστιου πολυθρησκευτικού, πολυπολιτισμικού κράτους, όπου θα κυβερνούσαν όχι μόνο οι Έλληνες αλλά οι άριστιο ανεξαρτήτως φυλής. Στο μυθιστόρημα δίνεται βήμα λόγου όχι μόνο στον Κάλανο και στον Αλέξανδρο αλλά και σε γνωστούς και άγνωστους Μακεδόνες, Πέρσες, Έλληνες, Ινδούς, για να φωτιστεί από διαφορετικές γωνίες η εποχή και, κυρίως, η πυρετική προσωπικότητα του Αλέξανδρου που η Ιστορία τον ονόμασε Μέγα. Ο Αλέξανδρος πέθανε στη Βαβυλώνα το 323 π.Χ. σε ηλικία 33 χρονών - αλλά ζει ακόμη.

Η γυναίκα κάρφωσε τα μάτια της πάνω του. Μέσα στο πλήθος τον ξεχώρισε και τον απομόνωσε. Ένας άντρας, μια γυναίκα. Για εκείνον είναι η αιώνια μούσα και ερωμένη. Για εκείνην αποτελεί τον μεγάλο έρωτα της ζωής της, αυτόν που νόμιζε ότι ποτέ δε θα γνώριζε. Ζουν το απόλυτο πάθος. Νιώθουν έναν ακατάλυτο δεσμό. Τα σώματά τους μιλούν την ίδια γλώσσα. Όμως η ζωή, με τις μικρές της παγίδες, θα τους οδηγήσει σε μεγάλα λάθη: έριδες, αμφιβολίες, αναζητήσεις, ερωτηματικά, παιχνίδια ρόλων, παρανοήσεις και υπεκφυγές. Χωρίζουν. Ξαναβρίσκονται τυχαία δεκατέσσερα χρόνια μετά, μια καλοκαιρινή νύχτα, στο γεμάτο κόσμο θέατρο της Επιδαύρου. Κατά τη διάρκεια της παράστασης αναβιώνουν στο μυαλό τους οι μέρες του έρωτά τους. Η συνάντησή τους μοιάζει αναπόφευκτη και όλα είναι ανοιχτά... Θα ξαναζήσουν όπως και τότε τη φωτεινή ένωση του ενός; Ή σαν σκιές που βγήκαν για λίγο στο φως θα χαθούν ξανά στο σκοτάδι; Μια θυελλώδης ερωτική ιστορία που εξελίσσεται σε μια βαθιά υπαρξιακή περιπέτεια.

Ο κόσμος αυτός βασίζεται στο ψέμα. Και στην υποκρισία. Όλα όσα τον απαρτίζουν συντελούνται στο σκοτάδι ή στο ημίφως. Όσα φτάνουν στην επιφάνεια είναι διαστρεβλωμένα και παραποιημένα τόσο που ελάχιστη σχέση έχουν με την πραγματικότητα. Η σοφία της μνήμης, ο χαμαιλέων που λέγεται άνθρωπος, οι δράκοι που κοιμούνται, η ανάγκη για αυτογνωσία, η μετα-αλήθεια και η ανελεύθερη δημοκρατία, η κλεψύδρα του χρόνου, το φως που μένει πάντα αναμμένο, η ζωή χωρίς ελευθερία που γίνεται σώμα χωρίς ψυχή, είναι ορισμένα από τα θέματα που ζητούν απαντήσεις. Μια πανανθρώπινη ιστορία, ένας φιλοσοφικός δυστοπικός μύθος.

"Κάποτε ο χρόνος ήταν μια πλαστελίνη στα χέρια μου και του έδινα όποιο σχήμα ήθελα. Ζωντανός και απτός χρόνος, καθώς δεν τον είχα ανταλλάξει με τα λύτρα της ενηλικίωσης. Σταμάτησα να είμαι παιδί όταν άρχισα να φτιάχνω ανθρωπάκια από πλαστελίνη και στο τέλος τα έβαζα να κάνουν παρτούζες. Ο κόσμος παραήταν σκληρός για να αφήσει τους αλαφροΐσκιωτους να επιζήσουν. Οι παράξενες ιστορίες, τα μυστήρια και οι παντοδύναμοι ήρωες έπαψαν να μιλούν στα όνειρά μου." Ο Γιώργος Ρώμας φτάνει στη θήρα λίγο μετά τον Δεκαπενταύγουστο. Σκοπεύει να κάνει ένα μικρό πέρασμα από το νησί και να συνεχίσει την περιήγησή του, αλλά τελικά θα μείνει πολύ περισσότερο. Κοιτάζει τώρα τη χαρακιά που του έχει αφήσει: ένα βαθύ αυλάκωμα που γίνεται πιο έντονο όταν χαμογελάει. Όσο βαθύ και αν είναι, όμως, δεν συγκρίνεται με τα σημάδια μέσα του, που δεν διαφέρουν από αυτά της Σαντορίνης. Τα κατά Αιγαίον πάθη ξεκινούν σαν μια ανέμελη περιπλάνηση στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά και καταλήγουν να εξερευνούν τις πιο σκοτεινές πτυχές των ερωτικών σχέσεων. Ένα μυθιστόρημα βιωματικό, σχεδόν αυτοβιογραφικό, με ήρωες που ο συγγραφέας γνώρισε κατά τη διάρκεια της μακράς παραμονής του στη θήρα. Πολυπρόσωπη εξιστόρηση με βασικό πρωταγωνιστή τον Μπαλή, που γοητεύει τον αφηγητή με το πάθος του για ζωή. Οι αληθινοί πρωταγωνιστές, ωστόσο, είναι τα τέσσερα στοιχεία της φύσης. Η θάλασσα του Αιγαίου, άγρια και απρόβλεπτη, ο άνεμος που συνομιλεί με τις καρδιές των ανθρώπων, τα ηφαίστεια που κοχλάζουν, έτοιμα ανά πάσα στιγμή να εκραγούν, και τέλος, το αλάτι της γης που πέφτει στις πληγές των ηρώων και τις καίει.

Την άνοιξη του 1947, ενώ η Ελλάδα σπαράσσεται από τον Εμφύλιο, ο Νίκος Καζαντζάκης θέτει από κοινού υποψηφιότητα με τον Άγγελο Σικελιανό για το Νόμπελ λογοτεχνίας. Η υποψηφιότητά του συσπειρώνει το συντηρητικό κατεστημένο της εποχής, που βλέπει στο πρόσωπο του Κρητικού συγγραφέα έναν από τους μεγαλύτερούς του εχθρούς. Εναντίον του επιστρατεύονται όλα τα μέσα, θεμιτά και αθέμιτα, προκειμένου να αποφευχθεί η βράβευσή του. Από την άλλη, ο Καζαντζάκης προσπαθεί μόνος του για μια δεκαετία να κατακτήσει το Νόμπελ, αντιμετωπίζοντας θεούς και δαίμονες. Προσωπικές μαρτυρίες, επιστολές, άρθρα, αποσπάσματα από βιβλία και έγγραφα-ντοκουμέντα συνθέτουν ένα πολύχρωμο παζλ, που θα μπορούσε να αποτελεί ένα ευφάνταστο μυθιστόρημα, αλλά δεν είναι παρά η ιστορική αλήθεια. Στο βιβλίο αυτό συναντάμε προσωπικότητες όπως ο Παλαμάς, ο Καβάφης, ο Σεφέρης, ο Ελύτης και ο Ρίτσος, αλλά και διάσημους νομπελίστες όπως ο Έσσε, ο Ζιντ, ο Έλιοτ, ο Χέμινγουεϊ και ο Καμύ. Πάνω απ’ όλα, όμως, γινόμαστε μάρτυρες της οδύσσειας του πνευματικού και πολιτικού κόσμου της Ελλάδας στον 20ό αιώνα, που διήλθε μέσα από τις συμπληγάδες των αντιθέσεων και διαμόρφωσε τις συνθήκες των ημερών μας.